Book Title: Pariksha Mukha
Author(s): Manikyanandiswami, Mohanlal Shastri
Publisher: Bharat Varshiya Anekant Vidwat Parishad

View full book text
Previous | Next

Page 101
________________ न्यायशास्त्रे सुबोधटीकायां तृतीयः परिच्छेदः । जाय, इन दोनों बातों में कोई विरोध नहीं है, इसलिये इस हेतु को शंकितव्यभिचारी विपक्षवृत्ति कहते है । अर्थात् इसके विपक्ष में रहने की शंका है ||३३|| संस्कृतार्थ - नास्ति सर्वज्ञो वक्तृत्वात् । सत्यपि वक्तृत्वे सर्वज्ञत्वस्याविरोधः । श्रर्थादस्य हेतोः विपक्षे वृत्तिः सम्भाव्यते, अत एवायं हेतुः शंकित विपक्षवृत्ति विद्यते ||३३|| १०५ शंकित विपक्षवृत्तित्व की पुष्टि सर्वज्ञत्वेन वक्त त्वाविरोधात् ॥३४॥ अर्थ- सर्वज्ञ पने के साथ वक्तापने का कोई विरोध नहीं है । इस लिये सर्वज्ञ के सद्भावरूप विपक्ष में भी यह हेतु रह सकता है ||३४|| संस्कृतार्थ – सर्वज्ञत्वेन वक्तृत्वाविरोधादयं हेतुः सर्वज्ञसद्भावरूपे विपक्षेऽपि सम्भवेत् । अतएवास्य शंकितविपक्षवृत्तिसंज्ञा साथिकैव ॥ ३४ ॥ अकिञ्चित्करहेत्वाभास का स्वरूप सिद्धे प्रत्यक्षादिवाधिते च साध्ये हेतुरकिञ्चित्करः ।। ३५ ।। अर्ध- - साध्य के सिद्ध होने पर तथा प्रत्यक्षादि प्रमाणों से बाधित होने पर हेतु कुछ भी नहीं कर सकता, इसलिये वह अकिञ्चित्कर हेत्वाभास कहा जाता है ॥ ३५ ॥ संस्कृतार्थ --- साध्ये सिद्धे, प्रत्यक्षादिबाधिते वा सति हेतुः किञ्चिदपि तु नो शक्नुयात् श्रतएव सोऽकिञ्चित्करः हेत्वाभासः प्रोच्यते ॥ ३५ ॥ - सिद्धसाध्य प्रकिञ्चित्कर का उदाहरण - सिद्धः श्रावण.' शब्द शब्दस्यात ॥३६॥

Loading...

Page Navigation
1 ... 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136