Book Title: Pariksha Mukha
Author(s): Manikyanandiswami, Mohanlal Shastri
Publisher: Bharat Varshiya Anekant Vidwat Parishad

View full book text
Previous | Next

Page 104
________________ १०८ श्रीमाणिक्यनन्दिस्वामिविरचिते परीक्षामुखेइसलिये उभय विकल (असिद्धसाध्यसाधन) अन्वयदृष्टान्ताभास है ॥४१॥ .. संस्कृतार्थ-असिद्धसाध्यस्यान्वयदृष्टान्ताभासस्योदाहरणम् -- शब्दोऽपौरुषेयः अमूर्तत्वात्, इन्द्रियजन्यसुखवत् । अत्रेन्द्रियसुखस्य पौरुषोयत्वाद् असिद्धसाध्यत्वम् । अथ च—पूर्वोक्तानुमाने परमाणुः प्रसिद्धसाधनान्वयदृष्टान्ताभासो भवति । परमाणोः अमूर्तत्वाभावादसिद्धसाधनत्वम् । किञ्च-पूर्वोक्तानुमाने घटोऽसिद्धोभयान्वयदृष्टान्ताभासो जायते । घटस्य अपौरुषेयत्वाभावात् . अमूर्तिकत्वाभावाचासिद्धोभयत्वम् ॥ ४१॥ .... विशेषार्थ-जो दृष्टान्त अन्वयव्याप्ति दिखा कर दिया जाता है उसको अन्वयदृष्टान्त कहते हैं । उस व्याप्ति में दो वस्तुएं होती हैं, एक साध्य और दूसरा साधन । जिस दृष्टान्त में साध्य न होगा वह साध्य ...... से, जिसमें साधन न होगा वह साधन से और जिसमें दोनों नहीं होंगे। वह दोनों से रहित कहा जावेगा ।। ४१ ।। अन्वयदृष्टान्ताभास का उदाहरणान्तरविपरीतान्वयश्च यक्षपौरुषेयं तदभूतम् ॥ ४२ ॥ . अर्थ- पूर्वोक्तानुमान में- जो अपौरुषेय होता है वह अमूर्त होता है, इस प्रकार उलटा अन्वय दिखाने को भी अन्वय दृष्टान्ताभास कहते हैं ॥ ४२ ॥ संस्कृतार्थ- यत्र साध्यसाधनयोः बैपरीत्येन अन्यव्याप्तिः प्रदयेते सोऽयन्वयदृष्टान्ताभासो निगद्यते। तद्यथा यदपौरुषेयं तदमूर्वम् , यथा गगनम् । प्रत्र गगनस्यान्वयदृष्टान्ताभासत्वम् , विद्युदादेः पीरुण-.. यत्वेऽपि अमूर्तत्वाभावात् ।। ४२॥

Loading...

Page Navigation
1 ... 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136