________________
अथ पञ्चमः परिच्छेदः
प्रमाणफलनिर्णय., प्रमाण के फल का निर्णयअज्ञाननिवृत्ति हानोपादानोपेक्षाश्च फलम् ॥१॥
अर्थ ---प्रमाण का साक्षात् फल-प्रज्ञान की निवृत्ति (नाश) है तथा परम्परा फल-हान (त्याग) उपादान (ग्रहण) और उपेक्षा (उदासीनता) है ॥१॥
संस्कृतार्थ- अज्ञानस्य निवृत्ति. अज्ञाननिवृत्तिः । प्रमेयाज्ञाननिरास इत्यर्थः । हानं च उपदानं च उपेक्षा चेति हानोपादानोपेक्षा:त्यागग्रहणानादराः इत्यर्थः । तद्यथा-प्रमाणस्य फलं द्विविधं, साक्षात्फलं परम्पराफलं चेति । तत्र साक्षात्फलम् अज्ञाननिवृत्तिः, परम्पराफलं चक्वचिद्वस्तुत्यागः, क्वचिद्वस्तुग्रहणं, क्वचिद्वस्त्वनादरो वा। त्यागादीनां प्रमेयनिश्चयोत्तरकालभावित्वात् ॥१॥
अर्थ-प्रमाण के द्वारा पहले अज्ञान की निवृत्ति होती है। बाद में किसी वस्तु का त्याग अथवा ग्रहण होता है या उसमें उपेक्षाभाव होता है, इसलिये इन तीनों को परम्पराफल कहते हैं और प्रज्ञान की निवृत्ति को साक्षात् फल कहते हैं ॥१॥
प्रमाणफलस्य व्यवस्था, प्रमाण के फल की व्यवस्था-- प्रमाणांदभिलं भिलं च ॥२॥
अर्थ-वह फल प्रमाण से कथञ्चित् अभिन्न तथा कथञ्चित् भिन्न होता है ॥२॥
संस्कृतार्थ -- तत्प्रमाणफलम् संज्ञास्वरूपादिभेदापेक्षया कथञ्चिप्रमाणाद् भिन्नं विद्यते । प्रमाणस्य करणरूपत्वात् ; प्रमितेश्च क्रियारूपत्वादिति । कथञ्चिच्चाभिन्नं विद्यते ॥२॥