________________
પ્રશ્ન રહે છે. આ કાર્ય એના કરનારમાં સાચી સંશોધક દષ્ટિ, તત્વનિષ્ઠા અને વિચારસમૃદ્ધિ માગે છે; એટલે એ કાર્યને અધિકાર માત્ર તત્ત્વજ્ઞ, દૂરદર્શી, અનુભવપકવ એના વિરલ જ્ઞાની સંશાધકનો જ હોવો જોઈએ. - આ કથાઓના નિવેદક શ્રી. રતિલાલ દેસાઈ એ કાર્યમાં પ્રવૃત્ત થયા નથી એમાં આ દષ્ટિએ ઔચિત્ય છે. એમણે પોતાની કથાનિવેદક તરીકેની કલાને સમર્પણની વ્યવસ્થામાં, વાણુની મનેહરતામાં, સાદચાદિથી શક્ય થતા અલંકારોના ઉપયોગમાં, મર્યાદિત રાખી છે એ એમણે સાધવા ધારેલા લક્ષને અનુરૂપ છે. - આ કથાઓની યોજના એમણે વાચકની જિજ્ઞાસાને પોષે અને સંતોષે એ પ્રકારે કરી છે; કથાને સ્થળ-સમયની યથાવદ્દ ભૂમિકામાં,
અતિ’નું વર્જન કરવાનો સંયમ જાળવીને, મૂકી છે; જ્યાં સંપ્રદાયનાં ધર્મત જણાવવાં યોગ્ય લાગ્યાં ત્યાં કથારસમાં નડે નહીં તે રીતે, એક પ્રકારની પરિશિષ્ટ જેવી વ્યવસ્થાથી, અલગ કરીને જણાવ્યાં છે (દા. ત. “ન મારે વેર કે દ્વેષ” એ કથામાં); “પદ્મપરાગ” નામની, અનુક્રમે બીજી કથામાં ઉપમાસાધક ક૯પનાવિહાર કર્યો છે ત્યાં– ઉપમાનું ફલક જરાક વિશાળ હેઈને–પ્રથમ ઉપમાનનું સર્વાગીણ સમર્પણ કરીને એ દ્વારા ઉપમેયભૂત પ્રસ્તુત તત્ત્વને પ્રવેશ આપ્યો છે.
વાણું શિષ્ટ અને વિશદ છે એ તો આવી કથાઓમાં જેમની કલમ કસાયેલી છે તેમના માટે કહેવાની જરૂર નથી. ક્યાંક વાક્યોને
–બાલકથાઓનાં હોય એવાં-ટૂંકાં કર્યા છે, ત્યાં અસ્તિવાચક છે' કે “હતું ક્રિયાપદને અનુક્ત રાખીને અથવા કર્તાને અધ્યાહાય રાખીને ટૂંકાણુ સાધ્યું છે. આવાં ટૂંકાં વાક્યો શિલીની એકતાનતા ટાળવાની સેવા કરે—જે એનો અત્યુપગ ન થાય તે.
જૈન વાડ્મય પરંપરાની મને એક વિશિષ્ટતા જણાય છે. જેમ રામકૃષ્ણાદિના જીવનમાંથી, રામાયણ-મહાભારતાદિમાંથી, બ્રાહ્મણસંસ્કૃતિના સાહિત્યનિર્માતાઓને વિપુલ સામગ્રી સાંપડી, તેમ શ્રમણ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
