Navgranthi

Author(s): Yashodevsuri
Publisher: Yashobharti Jain Prakashan Samiti

Page 167

116] वादमाला [3] न्ति,-निरूपकतासम्बन्धेन स्वत्वमेव न स्वामित्वम् / अपि त्वयमस्य स्वामी यादिप्रतीतिसिद्धं तदपि पदार्थान्तरं तच्च वृत्तिनियामकविशेषणताविशेषेण स्वामिनिष्ठं निरूपकत्वात्यविशेषणताविशेषेण च धननिष्ठमिति न दोषः // __ केचित्तु स्वत्वमेव स्वामित्वं न तु पदार्थान्तरं निरूपकतासम्बन्धस्य वृत्त्यनियामकत्वेऽपि तन्निरूपकत्वस्य स्वरूपसम्बन्धेन वर्तमानत्वादेवात्र पुरुषेऽस्य द्रव्यस्य स्वामित्वमिति प्रत्ययोपत्तेरित्याहुः, तदसत् , विनिगमकाभावात् स्वामित्वमेव पदार्थान्तरं तन्निरूपकत्वमेव स्वत्वमितिव्यत्ययः स्यापि सुवचत्वात् , स्वत्वस्वामित्वयोः स्वामित्वस्वत्वनिरूपकतात्मकत्वे स्वस्वामिपदशक्यतावच्छेदकगौरवाद्विभिन्नतदुभयपदार्थकल्पनाया एवौचित्यादिति // अथैवं स्वत्वस्वामित्वयोर्मिश्रपदार्थत्वे चैत्रस्य धनमित्यादौ स्वत्वं वा षष्ठ्यर्थः स्वामित्वं वेत्यत्र विनिगमनाविरहः / न च स्वामित्वस्य षष्ठ्यर्थत्वे चैत्रस्य धनमितिवद् धनस्य चैत्र इत्यपि प्रत्ययः स्याच्चैत्रस्य धननिरूपितस्वामित्वाश्रयत्वादिति वाच्यमू / स्वत्वस्य षष्ठयर्थत्वेऽपि तादृशप्रत्ययस्य दुर्वारत्वाद्धननिष्ठस्वत्वनिरूपकत्वाच्चैत्रस्याषष्ठ्यर्थस्वत्वस्य निरूपितत्वसम्बन्धेनैव प्रकृत्यर्थे विशेष्यतयाश्रयतासम्बन्धेनैव चानुयोगिविशेषणतयान्वयो न तु सम्बन्धान्तरेणेति व्युत्पत्तिकल्पने च स्वामित्वस्य षष्ठ्यर्थत्वेऽपि पष्ठ्यर्थस्वामित्वस्य निष्ठतासम्बन्धेनैव प्रकृत्यर्थे विशेष्यतया निरूपकतासम्बन्धेनैव चानुयोगिविशेषणतयान्वयो न तु सम्बन्धान्तरेणेति व्युत्पत्तेरपि सुवचत्वादिति चेत् , न, स्वामित्वस्य षष्ठ्यर्थत्वे चैत्रीये धनेऽपि नेदं चैत्रस्येति व्यवहारापत्तेः / स्वामित्वस्य चैत्रवृत्तितया तदभावस्य सुतरां धने सत्त्वात् / अथ तत्र तत्संसर्गाभावबोधे तत्र तत्पदोपस्थापितस्य प्रतियोगिनस्तादात्म्यातिरिक्तसम्बन्धेनान्वयबोधस्तन्त्रं न त्वाधाराधेयभावेन / येन सम्बन्धेन यत्पदोपस्थापितस्य प्रतियोगिनोऽन्वयस्तत्सम्बन्धावच्छिन्नप्रतियोगिताकत्वं व्युत्पत्तिबललभ्यम् / अन्यथा स्वत्वस्यापि संयोगादिनाऽभावस्य सार्वत्रिकत्वेन तवाप्यतिप्रसंगात् ; तथा च प्रकृते / निरूपकतासम्बान्धावच्छिन्नप्रतियोगिताकचैत्रनिष्ठस्वामित्वाभावस्य धनादावभावान्नातिप्रसंग इति चेत् , न, तस्य वृत्त्यनियामकतयाऽत्यन्ताभावप्रतियोगितानवच्छेदकत्वात् / ननु वृत्त्यनियामकसम्बन्धस्य कथं न प्रतियोगितावच्छेदकत्वं येन सम्बन्धेन यत्र प्रतियोगिग्रहे तेन सम्बन्धेनं तत्र तदभावाग्रहस्तस्यैव तदभावप्रतियोगितावच्छेदकत्वात् , येम सम्बन्धेन प्रतियोगिमति तदभावो नास्ति स एव प्रतियोगितावच्छेदक इत्युपगमे संयोगेन रूपाधभावादेरप्यसिद्धापत्तेरिति चेत् , न, संयोगादिना घटाभावादिप्रत्ययवन्निरूपकतया स्वामित्वाद्यभावप्रत्ययविरहावृत्यनियामकसम्बन्धमात्रस्याभावप्रतियोगितानवच्छेदकत्वकल्पनात् , यदि च 'न घट' इत्यादौ तादात्म्यावच्छिन्नप्रतियोगिताकत्वमानुभविकं तत्र तादात्म्यसंसर्गाविशेषितप्रतियो