Navgranthi

Author(s): Yashodevsuri
Publisher: Yashobharti Jain Prakashan Samiti

Page 214

न्यायसिद्धान्तमञ्जरीशब्दखण्डटोका __मूलम् - म्यादेतत् यदि शक्तिग्रहः सहकारी तदा घटशब्दात्पटप्रत्ययः किन्न स्यात्, अस्ति च तस्य शकिग्रहो घटे / अथ यः शब्दो यत्र गृहीतशक्तिकः स तदर्थं प्रत्याययतीति चेत्तर्हि काश्यां गौरस्तीति वाक्याद्देशान्तरीयस्य गोः प्रत्ययो न स्यात् न हि तस्य काश्यां स्थितायां गवि शक्तिग्रहोऽस्ति तस्या एवप्रतीतेः। ___ अत्र मीमांसका गवादिपदानां गोत्व एव शक्तिः कथं तर्हि व्यक्तिलाभ इति चेत तदाक्षेपादित्याहुः / ननु कोऽयमाक्षेपः तस्यार्थापत्तिरेवाऽऽक्षेपः गोत्वं हि स्वाश्रयं विनाऽनुपपन्नं तमाक्षिपतीति भट्टाः। तन्न, अनुपपत्तिज्ञानमन्तरेणापि गौरस्तीतिवाक्यागोत्वविशिष्ट व्यक्तिप्रतीतेः। तस्मात्समानवित्तिवेद्यत्वमाक्षेप इति गुरवः / यावती हि जाति धीय॑तिं विषयी करोतीति व्यक्तेर्लाभः / इदमेव कथमिति चेत् जातिभानसामाग्र्या एव तद्बोधकत्वमिति गृहाण / टीका-स्यादेतदिति-शक्तिग्रहः-पदशक्तिग्रहः शक्तिग्रहस्य शाब्दबोधे समानविषयकत्वेन हेतुत्वान्नोक्तदोष इति शङ्कते-अथेति तथाप्यन्यथानुपपत्तिरित्याह-नहींति काश्यामिति-गोविशेषणमेतत्, देशान्तरीयस्य-देशान्तरे विद्यमानस्य कदापि काश्यामनामतस्य पुरुषस्येत्यर्थः / तस्य-देशान्तरीयपुरुषस्य / तथा च शक्तिग्रहाविशेष्यव्यक्तिभानं योग्यतावशादपि शाब्दे न स्यादित्यत्र तात्पर्यम् / अत्र गवादिपदशक्तौ मीमांसकाः प्रतिजानत इत्यध्याहारेण योजनीयम् / घटपदशक्तिर्घटत्वविशिष्टवृत्तिर्नवेत्याद्या अत्र विप्रतिपत्तयः / विधि-नैयायिकानां निषेधो मीमांसकानाम गोत्व एवेति-एकस्य हि गवादेः शक्यत्वेऽपरस्य बोधो न स्यात्सर्वस्य शक्यत्वे त्वनुगमार्थ गोत्वादिविशिष्टे शक्तिर्वाच्येति "नागृहीत विशेषणा"-न्यायेन गोत्वादावेव गोपदादिशक्तेर्युक्तत्वात् / न च जातिमात्रशक्ताव पे व्यावर्तकतया तस्यां व्यक्तिनिवेश्येति वाच्यम्, अन्त्यविशेषवज्जातेः स्वत एव व्यावृत्ततयाऽनुगततया च व्यक्त्यपेक्षाविरहात् / न चैवं धेनुपदे पिधानकर्मविशेषस्य महिण्यादिसाधारण्यागोत्वमवच्छेदकं वाच्यमिति आवश्यकत्वाद्गोत्व- शक्त्यापत्तिः, तत्र गोत्वस्य वृषभसाधारण्येन धेनुपदाशक्यतयाऽवच्छेदकत्वाऽनङ्गीकारादिति / तदाक्षेपादिति-जात्याक्षेपादित्यर्थः / तमाक्षिपतीति-तं गाम् इत्थं चान्यलभ्यत्वादपि व्यक्तौ न शक्तिरिति व्यज्यते अनुपपत्तीतितथा च जातिवद्वयक्तेरपि शब्दादाहत्यैव प्रतीते क्षेप्यत्वं किन्तु शब्दार्थत्वमिति युक्तम् / अपि चैवं विभक्त्यर्थसंख्यान्वयानुपपत्तिः, किंचाक्षेपो “गोत्वं गवाश्रितं गोत्वत्वादित्याकारः; व्यक्त्याश्रितं जातित्वादित्याकारो" वा / नाद्यः, पक्षे तद्ग्रहे सिद्धसाधनात् / नान्त्योऽपि व्यक्तित्वजातित्वादेः पदाजुपस्थितेः / न च तावतामनुपस्थितौ शाब्दबोधो न भवतीति केनापि वक्तुं शक्यम् / न च जातिमात्रवाचकपदाज्जात्यंशोबोधे विशिष्टगोचरसंस्कारादपि जातिमात्रस्मरणमालोचनस्य * विवादादिति विशेषोचितम /