Karikavali Muktavali Vivaran Part 02

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 9

પ્રત્યે કારણ માનવાનું આવશ્યક હોવાથી વિશિષ્ટવૈશિડ્યાવગાણિનિશ્ચયત્વેન જ્ઞાનને અનુમિતિની પ્રત્યે કારણ નહીં માનવું જોઈએ. એ મીમાંસકનું કહેવું છે, અર્થાત્ વિશિષ્ટવૈશિડ્યાવગાણિજ્ઞાનનિષ્ઠ અનુમિતિકારણતા ઉપર મીમાંસકનો આક્ષેપ નથી. પરંતુ તાદશનિશ્ચયત્વનિષ્ઠકારણતાવચ્છેદકતા ઉપર આક્ષેપ છે. તેથી મૂલમાં (મુક્તાવલીમાં)ના ‘‘ચાણિવિશિષ્ટવૈશિવહિજ્ઞાન ને સર્વત્ર '' આ ગ્રંથને વિશિષ્ટवैशिष्ट्यावगाहिज्ञानत्वमनुमितित्वावच्छिन्नं प्रति न कारणतावच्छेदમુ'' એકાદશ ગ્રંથપરક જાણવો જોઈએ. આટલા વિવરણથી મૂલ ગ્રંથના તાત્પર્ય સુધી પહોંચવામાં પ્રાયઃ વાંધો નહીં આવે. છતાં શંકાન્વિત ચિત્તનું સમાધાન જિજ્ઞાસુઓએ અધ્યાપકો દ્વારા કરી લેવું.
ચાતાવજીંજ્ઞાનેપિ... ઈત્યાદિ-આશય એ છે કે, વ્યાપ્યતા વચ્છેદકધૂમત્વાદિપ્રકારક જ્ઞાન ન હોય તો પણ વનિચાણવાન' ઇત્યાકારક વ્યાપ્તિપ્રકારકપક્ષધર્મતાજ્ઞાનથી વક્તિમાન' ઈત્યાકારક અનુમિતિ થાય છે. તેથી અનુમિતિની પ્રત્યે વ્યાપ્તિપ્રકારકપક્ષધર્મતાજ્ઞાનત્વેન કારણતા માનવાનું આવશ્યક હોવાથી ગુરુભૂત વ્યાપ્યતાવચ્છેદકપ્રકારકજ્ઞાનત્વેન કારણતા નહીં માની શકાય. “યદ્યપિ ઉપર્યુક્ત જ્ઞાનદ્ભયસ્થળે વિશિષ્ટવૈશિદ્યાવગાUિજ્ઞાન ન હોવાથી તાદશસ્થલીય અનુમિતિની પ્રત્યે વિશિષ્ટવૈશિફ્સાવગાણિજ્ઞાનમાં વ્યભિચાર છે. અને ‘વનિચાણવાનું ઈત્યાકારક પરામર્શજન્ય (વ્યાપ્તિપ્રકારકપક્ષધર્મતાજ્ઞાનજન્ય) અનુમિતિ સ્થલે વ્યાપ્યતાવચ્છેદકપ્રકારક જ્ઞાન ન હોવાથી તેમાં વ્યભિચાર છે. તેથી ઉભયત્ર વ્યભિચાર તો તુલ્ય છે. પરંતુ વ્યાપ્યતા વચ્છેદકપ્રકારકપક્ષધર્મતાજ્ઞાનત્વેન કારણતા માનવામાં વિશિષ્ટવૈશિવગાણિજ્ઞાનની કલ્પના કરવાની આવશ્યકતા ન હોવાથી મારા મતે કલ્પનાલાઘવ છે, તેથી વ્યાપ્યતાવચ્છેદક