Karikavali Muktavali Vivaran Part 02

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 7

કરણ મનાય છે. વિષયવિધયા કારણભૂત લિઙ્ગથી પરામર્શ જન્ય છે. અને તે લિઙ્ગજન્યઅનુમિતિનો જનક પણ છે, તેથી પરામર્શાત્મકવ્યાપારવદ્જ્ઞાયમાનલિઙ્ગને પ્રાચીનો અનુમિતિનું કરણ કહે છે. પ્રાચીનોના તે મતમાં દોષ જણાવવા કહે છે - મૂલમાં અનુમાયમિત્યાદ્રિ । લિફ્ળને અનુમિતિનું કરણ ન માનવામાં યુક્તિને કહે છે. મૂલમાં- અનાપતાવીતિ આશય એ છે કે જો અનુમિતિની પ્રત્યે લિઙ્ગને કરણ માનીએ તો ભવિષ્યમાં ઉત્પન્ન થનાર લિઙ્ગથી અને વિનષ્ટ લિગથી તેના જ્ઞાન દ્વારા થતી અનુમિતિ નહીં થાય. કારણ કે વિનષ્ટ અનાગત લિગનો અભાવ છે. યદ્યપિ અતીતાદિલિઙ્ગ તજન્ય -પરામર્શાત્મકજ્ઞાનસ્વરૂપસંબંધથી વર્તમાનમાં પણ વિદ્યમાન હોવાથી તેનાથી અનુમિતિની અનુપપત્તિ નહીં થાય. પરંતુ અતીતાદિલિઙ્ગ પરામર્શનું જનક ન હોવાથી તાદશ જ્ઞાનાત્મક સંબંધથી પણ અતીતાદિલિઙ્ગનો અભાવ હોવાથી અનુમિતિની અનુપપત્તિ છે જ.
વ્યાપ્યના
વ્યાક્ષિવિશિષ્ટસ્ય... ઈત્યાદિ-વ્યાસિવિશિષ્ટ પક્ષની સાથેના વૈશિષ્યનું અવગાહિજ્ઞાન અનુમિતિનું જનક છે. એ વૈશિયાવગાહિજ્ઞાન ‘પક્ષે વ્યાપ્યઃ', અથવા ‘ક્ષો વ્યાપ્યવાનું' . ઈત્યાકારક વ્યાપ્યપ્રકારક અથવા વ્યાપ્યવિશેષ્યક હોય છે. અનુમિતિ તો ‘પક્ષે વ્યાઘ્ય:' ઈત્યાકારક વ્યાપ્યુંવિશેષ્યક જ્ઞાનથી ‘ક્ષે સાધ્યમ્' ઇત્યાકારક થાય છે. અને ‘પક્ષો વ્યાપ્યવાન્' ઈત્યાકારક વ્યાપ્યપ્રકારક જ્ઞાનથી ‘પક્ષ: સાધ્યવાન્' ઈત્યાકારક થાય છે. કેટલાક લોકો, ઉપર્યુક્ત બંન્ને જ્ઞાનથી પણ ‘પક્ષ: સાધ્યવાન્' ઈત્યાકારક જ અનુમિતિ થાય છે - એવું કહે છે. અર્થક્ એમના મતે અનુમિતિનિષ્ઠકાર્યતાનિરૂપિતકારણતાવચ્છેદકતા પક્ષવ્યાપ્યોભયવૈશિષ્ટ્યાવગાહિનિશ્ચયત્વમાં છે. યદ્યપિ ઉપર જણાવેલા પક્ષવિશેષ્યક અથવા વ્યાર્ષ્યાવશેષ્યજ્ઞાનમાં તાદૃશોભયવૈશિયાવગાહિ
×
–