Karikavali Muktavali Vivaran Part 02

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 5

ननु वह्निव्याप्यधूमवान् पर्वत इति ज्ञानं विनाऽपि यत्र पर्वतो धूमवानिति प्रत्यक्षं, ततो वह्निव्याप्यो धूम इति स्मरणं, तत्र ज्ञानद्वयादेवाऽनुमितेर्दर्शनाद् व्याप्तिविशिष्टवैशिष्ट्यावगाहिज्ञानं न सर्वत्र कारणम्, किन्तु व्याप्यतावच्छेदकप्रकारकपक्षधर्मताज्ञानत्वेन कारणत्वस्याऽऽवश्यकत्वात् तत्र विशिष्टज्ञानकल्पने गौरवाच्चेति चेन्न ।' व्याप्यतावच्छेदकाऽज्ञानेऽपि वह्निव्याप्यवानिति ज्ञानानुमित्युत्पत्ते, लाघवाच्च व्याप्तिप्रकारकपक्षधर्मताज्ञानत्वेन हेतुत्वम् । किञ्च धूमवान् पर्वत इति ज्ञानादनुमित्यापत्तिः, व्याप्यतावच्छेदकीभूतधूमत्वप्रकारकस्य पक्षधर्मताज्ञानस्य सत्त्वात् । न च गृह्यमाणव्याप्यतावच्छेदकप्रकारकपक्षधर्मताज्ञानस्य हेतुत्वमिति वाच्यम् । चैत्रस्य व्याप्तिग्रहे मैत्रस्य पक्षधर्मताज्ञानानुमितिः स्यात् । यदि तत्पुरुषीयगृह्यमाणव्याप्यतावच्छे दकप्रकारकं तत्पुरुषीयपक्षधर्मताज्ञानं तत्पुरुषीयानुमितौ हेतुरित्युच्यते, तदाऽनन्तकार्यकारणभावः । मन्मते तु समवायसम्बन्धेन व्याप्तिप्रकारकपक्षधर्मताज्ञानं समवायसम्बन्धेनाऽनुमितिं जनयतीति नाऽनन्तकार्यकारणभावः । यदि तु व्याप्तिप्रकारकं ज्ञानं पक्षधर्मताज्ञानं च स्वतन्त्रं कारणमित्युच्यते तदा कार्यकारणभावद्वयम् । वह्निव्याप्यो धूम आलोकवांश्च पर्वत इति ज्ञानादप्यनुमितिः स्यात् । इत्थञ्च यत्र ज्ञानद्वयं तत्राऽपि विशिष्टज्ञानं कल्पनीयं, फलमुखगौरवस्याऽदोषत्वात् ।
: विव२९ : મૂલમાં અનુમિતિના વ્યાપારપરામર્શનો પૂર્વનિર્દેશ હોવાથી મુક્તાવલીમાં પણ યદ્યપિ તેનો જ પ્રથમ નિર્દેશ કરવો જોઈએ, પરંતુ કરણની જિજ્ઞાસા પછી જ વ્યાપારની જિજ્ઞાસાનો ઉદય થતો હોવાથી મૂલમાં પશ્ચાદ્દ નિર્દિષ્ટ હોવા છતાં મુક્તાવલીમાં કરણનો નિર્દેશ પ્રથમ કર્યો છે. અનુમિતિમાં વ્યાતિજ્ઞાન કરણ છે. અને વ્યાપારવત્ અસાધારણકારણભૂત એ વ્યાપ્તિજ્ઞાન, પરામર્શાત્મક વ્યાપારવત્ છે. વ્યાપારાત્મકપરામર્શમાં વ્યાપ્તિજન્યત્વ નથી, કારણ કે