Kalyan 2007 10 Ank 07

Author(s): Kirchand J Sheth, Manoj K Sheth
Publisher: Kalyan Prakashan Mandir

Page 5

તરીકે એ જ્ઞાન-દર્પણમાં પ્રતિબિંબિત થાય જ. જે વિરાગી ન હોય, એ આવી વાતો જાણીને રાગના રંગથી રંગાઈ, જઈને રંગીન સ્વપ્ન-સૃષ્ટિમાં વિહરતો થઈ જાય, તો જ્ઞાન એને માટે ઉપરથી ભારભૂત નીવડ્યા વિના ન રહે. માટે જ્ઞાનને ભારભૂત ન બનવા દેવું હોય, તૉ રાગી મટીને વિરાગી બનવું જ રહ્યું.
શાસ્ત્રને અને જ્ઞાનને ભારભૂત બનવા દેવું ન હોય, તો વિવેક અને વિરાગ કેળવવો જોઈએ, એમ મનને ભારભૂત બનતું રોકવા શાંત-સ્વસ્થ બનવું જોઈએ. અશાંત - મન સ્વયં ભારભૂત છે, તો શાંત-સ્વસ્થ મન ઉપહાર સમું છે, જે વ્યક્તિ શાંત ન હોય, જેનાં જીવનમાં દોડધામ જ હોય, એનું પોતાનું મન જ એના માટે ભારભૂત હોય, એ સમજી શકાય છે. આજુબાજુ પથારો પાથરીને વિસ્તરેલી અશાંતિ મનને શાંત સ્વસ્થ રહેવા દે, એ શક્ય જ નથી. માટે મનને શાંત-સ્વસ્થ રાખવું હોય, તો આસપાસની અસ્વસ્થતા અને અશાંતિ સૌ પ્રથમ દૂર કરવી જ રહી.
અશાંતને માટે મન ભારભૂત છે, તો જેણે આત્માને જાણ્યો નથી, એને માટે એનું શરીર જ ભારભૂત છે. એવી આર્ષવાણી છે કે, જેણે એક આત્માને જાણ્યો, એણે બધું જ જાણ્યું ગણાય. જેણે ઘણું બધું જાણવા છતાં એક આત્માને જાણ્યો નથી, એનું જાણેલું એ બધું જ નિરર્થક ગણાય. બધી જ અથવા થોડીક પણ જાણકારીની સાર્થકતા “આત્મજ્ઞાન' સાથે સંબંધિત છે. જેણે આત્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું હોય, એ પોતાના દેહને પડોશી જેવો જ નિહાળે. દેહને આત્મવત માનવો, એ સર્વ દુઃખોનું મૂળ છે, જ્યારે આત્માને આત્મા અને દેહને દેહ : આમ બંનેને ભિન્ન માનવા એ જ સર્વસુખોનું મૂળ છે. આ સત્ય જે સમજી જાય, એના માટે દેહ ભારભૂત નથી બની શકતો. તે આત્મા અને દેહ વચ્ચે કેવો સંબંધ હોવો | માનવો જોઈએ ? એ ખૂબ જ ઊંડાણથી સમજવા જેવું છે. આત્મા અને દેહ વચ્ચે શરીર અને ચામડી જેવો નહિ, પણ શરીર અને કપડાં જેવો સંબંધ હોવો જોઈએ. એક દૃષ્ટિકોણથી આને ભેદસંબંધ તરીકે ઓળખી શકાય, જ્યારે બંને વચ્ચેના શરીર અને ચામડી જેવા સંબંધને અપેક્ષાએ અભેદ સંબંધ તરીકે ઓળખી શકાય. શરીર પરથી કપડાં અળગા કરવાં હોય, તો કોઈ પીડા થાય . ખરી ? અથવા આમાં જરાય વાર લાગે ખરી ? ના. કેમકે શરીર પર કપડાં હોવા છતાં શરીર જ કંઈ કપડા નથી, શરીર અને કપડાં બંને અલગ છે, માટે બંનેને સહેલાઈથી અલગ કરી શકાય છે. પણ શરીર પરની ચામડી સહેલાઈથી અલગ થઈ શકે ખરી ? ના. કેમકે શરીર પર ચામડી હોવા છતાં શરીર જ ચામડી છે, શરીરથી કપડાંની જેમ ચામડી જુદી નથી.
શરીર અને આત્મા વચ્ચે ભેદ સમજનાર જ્ઞાની આત્મા-શરીર વચ્ચે શરીર અને કપડાં જેવો ભેદ નિહાળતો . હોય છે, એથી “શરીર' એના માટે ભારભૂત નથી બનતું, જ્યારે અજ્ઞાની શરીર અને આત્મા વચ્ચે શરીર અને . ચામડી જેવો અભેદ વ્યવહાર કરવા ઉપરાંત શરીર પર જ એની સમગ્રતા કેન્દ્રિત હોવાથી શરીર એના માટે ભારરૂપ બન્યા વિના નથી રહેતું. જ્ઞાની મૃત્યુ ટાણે શરીર પરના વસ્ત્રની જેમ દેહત્યાગ કરી શકે છે, જ્યારે અજ્ઞાની માટે તો દેહત્યાગ શરીર પરની ચામડી ઉતરડી લેવા જેવો દુષ્કર બની જતો હોય છે.
આટલા વિવેચન પરથી એ સ્પષ્ટ સમજાઈ ગયું હશે કે, ભારભૂત બની શકે એવા શાસ્ત્ર, જ્ઞાન, મન અને શરીર; આ ચારેને જો “આભાર'માં પલટાવી દેવા હોય, તો વિવેક-વિરાગ-શાંતિ અને આત્મજ્ઞાનને આત્મસાત કરી લેવા જોઈએ. જો આ ચતુર્ભેટો આપણે આત્મસાત ન કરી શકીએ, તો શાસ્ત્ર, જ્ઞાન, મન અને દેહના ભાર નીચે જ ચગદાઈ જઈને આપણી ચેતના ગુમાવી દેવાના અંજામમાંથી જાતને ઉગારી શકીએ કે કેમ ? એ યક્ષપ્રશ્ન છે. વિવેકપૂર્વક શાસ્ત્રોનું વાંચન કરીએ, વિરાગપૂર્વક જ્ઞાન મેળવીએ, શાંત બનીને મનને સ્વસ્થ રાખીએ અને આત્મજ્ઞ બનીને | આત્મવેત્તા બનીને આત્મ-દેહના સંબંધને શરીર પરના કપડાના સંબંધ જેવો સ્વીકારીએ, તો ભારભૂત આ ચારેને આપણે “આભાર-સાર'માં પલટો અપાવવામાં સફળતા હાંસલ કરી શકીએ ! સુભાષિતનો સંદેશ સાંભળીને આવી પ્રેરણા મેળવીએ અને આ માટે પુરુષાર્થશીલ બનવા ભાવિત બનીએ.
0 ૩ : કલ્યાણ : ૬૪/૭, ઓક્ટોબર રટિશRYA SRI