________________
ઓવારણા લેવા જેવી આયુર્વિધા
૦ શ્રમણ પ્રિયદર્શી
- આયુર્વેદ અને એલોપથી : આ બંને આરોગ્યની જોયું નહતું. આ રાજવી-પરિવારના ખ્યાલમાં જ હતું. એથી. પ્રાપ્તિ કરાવવાનો મુદ્રાલેખ ધરાવતી ઉપચાર-પદ્ધતિઓ ચારેક હજાર જેવી રકમ ઝંડુભટ્ટજીને સન્માન સહ હોવા છતાં બંને વચ્ચે આભગાભ જેવું અંતર કળાઈ આવે પહોંચાડવાનું કર્તવ્ય રાજ પરિવારે અવિલંબે અદા કર્યું. છે. આયુર્વેદ આરોગ્યને જ પ્રાધાન્ય આપતી અને રોગના આ કર્તવ્યનિષ્ઠા આવકારવા જેવી હતી, પણ આ તો. મૂળને શોધીને એને જ ઉખેડવા મથતી ઉપચાર-પદ્ધતિ ઝંડુ ભટ્ટજી હતા. એમનો પોતાનો પણ અમુક જાતનો છે. આરોગ્યને જ પ્રધાનતા અને ધનાર્જનને ગૌણતા, આ સિદ્ધાંત હતો. આવા અવસરે એની જાળવણી માટે ઝંડુ આયુર્વેદની વિશેષતા છે. એલોપથી ધનાર્જનને મુખ્યતા ભટ્ટજી સજાગ ન હોય, એ બને જ કઈ રીતે ? રાજવી આપીને રોગને ઉપર-ઉપરથી શમાવવા મથતી ઉપલકીયા પરિવાર તરફ્ટી ક્લ કે ક્લપાંખડી તરીકે થયેલા એ ઉપચાર-પદ્ધતિ છે. એ ધનાર્જનને એટલી બધી પ્રમુખતા સંપત્તિ-સમર્પણ પર નજર પણ ઠેરવ્યા વિના એમણે રાજવી આપે છે કે, આરોગ્ય-પ્રાપ્તિ ગૌણ બની ગયા જેવી જણાય, પરિવારને જણાવ્યું કે, રાજવીને જો રોગમુક્ત કરી આ એલોપથીની વિલક્ષણતા છે. બંને ઉપચાર-પદ્ધતિમાં શકવામાં મને સળતા મળી હોત, તો આ સમર્પણ કોક અપવાદ હોઈ શકે, એની ના નથી, પરંતુ મોટે ભાગે સ્વીકારવાની હું જરાય આનાકાની ન જ કરત. મારો. જોવા મળતી સ્થિતિનું ચિત્ર તો ઉપર મુજબ જ અંકિત સિદ્ધાંત છે કે, દર્દીને જો રોગમુક્ત કરી શકવામાં સરળતા કરી શકાય.
મળે, તો જ એની ઋણમુક્તિ રૂપે સમર્પિત થતી રકમ - ઝંડુભટ્ટ આયુર્વેદના જાણકાર અને ઝંડુ ફાર્મસીના સ્વીકારવી, માટે તમારી ભાવનાને તો હું શિરોધાર્ય કરું સંસ્થાપક વૈદરાજ હતા. એમના જીવનમાં વણાઈ ગયેલા છું. પણ સંપત્તિનું આ સમર્પણ હું એટલા માટે સ્વીકારી નીતિ-નિયમોનું અણીશુદ્ધ પાલન તો પછીની વૈધ-પરંપરામાં શકતો નથી કે, રાજવીને સાજા કરવામાં હું અસફળ રહ્યો ક્યાંથી જોવા મળે ? છતાં “સાપ ગયા લિસોટા રહ્યા' જેવી છું. અસફળ એવો હું આ રકમ કઈ રીતે અને કયા મોઢે અથવા તો ‘ભાંગ્યું તોય ભરૂચ' જેવી કહેવતો આજેય સ્વીકારું ? આજના વૈદરાજોની રહેણીકરણી તથા બોલચાલમાં ચરિતાર્થ રાજવી પરિવારે ઘણી ઘણી દલીલ કરી કે, તૂટી થતી જોવા મળી રહી હોય, તો આયુર્વેદ-શિક્ષણની એની બૂટી નહિ. પરંતુ રાજવીના આરોગ્ય માટે આપે જે ગળથૂથીમાંથી જ પીવા મળતી ધર્મધારાને જ આભારી એ ભોગ આપ્યો, અને ઔષધિઓની પાછળ આપે પાણીના ' ચરિતાર્થતા ગણી શકાય.
મૂલે જે પૈસા વહાવ્યા, એ બદલ તો આટલું સ્વીકારવું જ ઝંડુ ભટ્ટજી રાજવૈધ તરીકે સુપ્રસિદ્ધ હતા. એકવાર જોઈએ ને ? પણ ઝંડુ ભટ્ટજીનો જવાબ તો એ જ રહ્યો વઢવાણના રાજવીએ ઝંડુ ભટ્ટજીને પોતાના ઉપચાર માટે કે, રાજવીને સાજા કર્યા વિના જે હું આ રકમ સ્વીકારું, બોલાવ્યા. રાજવી કોઈ ગંભીર બીમારીનો ભોગ બન્યા તો એ અણહક્કની અનીતિની ગણાય. આવી અનીતિ હતા, નાડી જોઈને આ પરિસ્થિતિ ઝંડુ ભટ્ટજી પામી ગયા, આચરતા મને સાચું આયુર્વેદ સાક્સાફ ના પાડે છે: છતાં એમણે આયુર્વેદ પર વિશ્વાસ રાખીને રાજવીનો આયુર્વેદના નકાર ઉપર હું તમને કઈ રીતે ખુશ કરી ઉપચાર શરૂ કર્યો. આયુર્વેદની ઉપચાર પદ્ધતિ એમના શકું ? મોંટે રમતી હતી. દર્દી તરીકે રાજવી હતા અને વૈધ તરીકે આર્ય-દેશની આવી બોધપ્રદ આયુર્વિધા પર ઓવારી. ઝંડુ ભટ્ટજી હતા. એથી સારવાર માટે કશી જ કમીના જવાય તો નવાઈ નહિ. જોકે ઝંડુ ભટ્ટજી જેવી સિદ્ધાંતનિષ્ઠા ન રહે, એ સહજ હતું.
આજે જોવા મળતી નથી. છતાં ‘ભાંગ્યુ તોયે ભરૂચ'ની તૂટી એની બૂટી નહિ, આ કહેવત ઘણાની જેમ ઝંડુ કહેવતને ઓછાવત્તા અંશે ચરિતાર્થ કરતા એ ઝંડુ ભટ્ટજીએ પણ સાંભળી તો હતી જ, પરંતુ એની સચ્ચાઈ- ભટ્ટજીના અંશ-વંશ સમા વૈધરાજે આજે પણ પોતાનું સાર્થકતાની અનુભૂતિ જાણે વઢવાણના રાજવીના માધ્યમે અસ્તિત્વ ટકાવી શક્યા છે, એય આ દેશનું સૌભાગ્ય જ થવાનો ભાવિ-લેખ હશે ! એથી ઉપચારો કોરગત ન ગણાય. નીવડ્યા અને એક દિ' વઢવાણના રાજવીનો જીવન-દીપ ડીપોઝીટરૂપે અમુક રકમ મળ્યા બાદ જ ગમે તેવો બુઝાઈ ગયો.
ગંભીર કેસ હાથમાં લેતા ડોક્ટરોથી ઉભરાતી આજની રાજવીનો પરિવાર શોકમગ્ન બની ગયો. પણ એ હોસ્પિટલોની હાલત જોતાં અને સારવાર નિષ્ફળ જતા શોકમગ્નતા એવી નહતી કે, કર્તવ્ય પણ વીસરાઈ જાય. શબમાં વાઈ ગયેલા દર્દીના દેહનો કબજો સોંપતા પૂર્વે ઝંડુ ભટ્ટજીએ ઉપચાર કરવામાં જરાય કમીના રાખી ન સારવારની જંગી ફી વસૂલી લેવાની માનવતા વિરુદ્ધ હતી અને રાજવીના આરોગ્ય-લાભ ખાતર મોંઘી-મોંઘી ડોક્ટરોની રીતરસમ જોતાં આજે આવા ઝંડુ ભટ્ટજીની ઔષધિઓનો પ્રયોગ કરવામાં પણ એમણે પાછું વળીને સવિશેષ સ્મૃતિ થયા વિના રહે ખરી ?
1 ર૯ : કલ્યાણ : દx9 ઓક્ટોબર ૨૦
