________________
૧૦૮
જેમયુગ
પિષ ૧૯૮૩ માથું, એ વ્યક્તિગત સ્વતંત્રતા પણ યંવહાર સાથે નીકળીએ. મને દમનો વ્યાધિ છે, મારાથી ઉતાવળે સમાજમાં ડુબે તે આપણું આવી બન્યું ! અને ચાલી શકાતું નથી; ત્યારે તમારે મારી સાથે ધીરે આજે એમ શું નથી થય? આપણે વ્યક્તિએ સ્વતંત્ર ધીરે ચાલવું એ તમને તમારો ધર્મ નથી લાગતું? છીએ ? ખરી રીતે આપણામાં વ્યક્તિગત સ્વતંત્રતા | (૩) હવે રહી સમાજગત પરાધીનતાઃ પણ હી જ નથી.
આપણે લનમરણનાં જે ખર્ચ કરીએ છીએ તેમાં (૨) સમાજગત સ્વતંત્રતા: પણ આપણો તે નથી રહી વ્યક્તિગત સ્વતંત્રતા કે નથી રહી કાર્યની સાથે સમાજને કે સમાજમાં કોઈને લેવા- સેમાજગત સ્વતંત્રતા; છે તે માત્ર સમાજગત પરાકેવા હોય તે તેના સુખદુઃખ તરફ નજર રાખીને ધીનતા. સમાજનું ભલું થાય એટલા માટે આપણી આપણે આપણાં કાર્યો કરવાં ઘટે, બીજાને દુઃખ થતું વ્યકિતગત સ્વતંત્રતા ઉપર સંયમ રાખીને સમાજનું હોય તે આપણી વ્યક્તિગત સ્વતંત્રતા ઉપર સંયમ ભલું થાય તે પ્રમાણે આપણી ઈચ્છાથી આચરીએ રાખ ઘટે એજ ધર્મ રહ્યા. કુટુંબનાં બધાં દશ તે સમાજગત સ્વતંત્રતા, સમાજનું ભલું થતું હોય વાગ્યે જમતાં હોય ને આપણા બાર વાગ્યાના જમ- કે ના હોય, પણ આપણી ઈચ્છા વિરૂદ્ધ સમાજ વાથી કુટુંબને કે તેમાંના એકને પણું દુઃખ કે અડચણ આપણું નાક પકડીને દોરે તે માર્ગે જવું પડે ને થતી હોય તે બનતા સુધી આપણે દશ વાગે જમી જઈએ તે સમાજગત પરાધીનતા, અને આવી પરાજ લેવું જોઈએ. તેમજ લગ્નમરણનાં આપણે કરેલાં ધીનતા આપણે ડગલે ને પગલે નથી ભોગવતા ? ખર્ચેથી સમાજને કે તેમાંના કેાઈને પણ દુ:ખ કે આપણે લગ્નમરણનાં જે ખર્ચ કરીએ છીએ તે ઘણું અડચણ થતી હોય તે આપણી વ્યકિતગત સ્વતંત્રતા કરીને સમાજના દબાણથી નથી કરતા ?.સમાજના ઉપર અંકુશ રાખવો ઘટે. આજના સમાજ એવાં સુખદુ:ખની પરવા કર્યા વગર તેની વાહવાહ લેવા ભારે ખર્ચથી રિબાય છે, આપણે જોઈને બીજાને નથી કરતા? તેનાં મહેણાંમાંથી બચવા નથી કરતા ? તેવાં ખર્ચ કરવાની ફરજ પડે છે, માટે તેવાં ખર્ચ ત્યારે આમાં આપણી વ્યક્તિગત સ્વતંત્રતાને સ્થાન કરવાની આપણી ઈચ્છા સ્વતંત્રતા ઉપર અંકુશ રાખવો
છાસ્વતંત્રતા ઉપર અંકુશ રાખો જ કયાં છે? ઘટે, સંયમ રાખ ઘટે. આપણા ભાઈઓમાં સાચી
ભાઈ, સાચો સિદ્ધાંત એ જ છે કે સમાજને વ્યકિતગત સ્વતંત્રતા કેળવાઈ નથી, તેથી પરાધીનતાએ
સુખદુઃખ ન આવતું હોય તે લગ્નમરણના ખર્ચમાં એ પારકાનું અનુકરણ કરે છે; માટે સમાજમાં સાચી
જેને કંઈ ને કરવું હોય તે કંઈ ના કરે લાખનું કિતગત સ્વતંત્રતા કેળવાય ત્યાં સુધી તો એવો કરવું હોય તે લા ખેનું કરે; પણ જે આપણા એ સંયમ જરૂર રાખો જ ઘટે. વૈશાખ માસની “પ્રસં
ન કાર્યનું અંધ અનુકરણ સમાજમાંના કોઈને પણ કરવું
પડતું હોય તે સમાજમાં સાચી વ્યક્તિગત સ્વતંત્રતા ગકથા” જેશે તે ડા. સુમંતભાઈનું એ બાબતને
કેળવાય, કેઈ કોઈનું અંધ અનુકરણ ના કરે એવી સુંદર દૃષ્ટાંત જણાઈ આવશે. દેશના ગરીબ લોકને
કેળવાય, ત્યાં સુધી ડો. સુમન્તભાઈની પેઠે પિતાની પહેરવાને પૂરાં કપડાં નથી મળતાં એમ જાણીને,
વ્યક્તિગત સ્વતંત્રતા ઉપર સંયમ રાખવો ઘટે ને તે પડાં પહેરવે સમર્થ હોવા છતાં મહાત્માજીએ લાજ
સમાજના ભલાને માટે જ, પણ પોતાની ઇચ્છા ઢાંકવા સિવાયનાં બધાં કપડાં પહેરવાં નથી ત્યજ્યાં?
વિરુદ્ધ સમાજના કે તેમાંના કોઈનાથી દબાઈને તો એ જ નિયમે શહેરનું સ્વાથ્ય જાળવવા આપણું
એક પાઈ પણ વધારે ખર્ચ કરવું ના ઘટે. આનું વર આડે આવતું હોય, ને તે તોડી પાડવા સુધરાઈ
નામ સાચી વ્યક્તિગત સ્વતંત્રતા–સાચું વ્યક્તિ સ્વાતંત્ર્ય. ખાતું આપણું ઘર માગી લે ત્યારે વ્યક્તિગત સ્વતં.
હું આ જ વ્યકિતસ્વાતંત્ર્યનો હિમાયતી છું. આપણા ત્રતા ઉપર સંયમ રાખી સમાજગત સ્વતંત્રતાને સમાજમાં ઉડી દૃષ્ટિ નાખીને તપાસી જોશે તે આધીન થઈ બાપીકુ એ ધર તેડવાને માટે પણ જણાશે કે આપણામાં આવું વ્યક્તિ સ્વાતંત્ર્ય બહુ સેંપી દેવું ઘટે. માનો કે સાંજના આપણે બે ફરવા જ થયું છે.”
