________________
પ્રમુખ રા. માહનલાલ દલીચંદ દેશાઇનું ભાષણ
કે ગઢ બહાર વિદ્યમાન હેાય તે સબંધમાં દરબાર કંઇ લખ ન શકે. (૪) ગઢ બહાર ત્યાર પછી જે નવાં મદિર થાય તે માટે દરબાર, દર ચા. વારે ૧ રૂ. જ લઈ શકે. દરબાર કઇ પણ કનડગત યાત્રાળુને ન કરે, તેમ પેાલીસ થાણું ગઢમાં તેમજ ગઢથી ૫૦૦ વાર સુધીના રસ્તા સુધીમાં મૂકી ન શકાય. સન ૧૮૭૬ માં ઢેઢના મેળા દરમારે પવિત્ર તીર્થંપર કર્યાં. સરકારે કહ્યું આ નરી હેરાનગતી છે. ૧૮૭૯ માં પેાલીસ માટે કાઈ પણ મકાનને વાપરી શકાય નહિ એવા સરકારના હુકમ થયા. ૧૮૮૧ માં ગઢ પર દરબારની મર્યાદિત સત્તા છે એમ સરકારને હુકમ થયા.
૧૮૮૬ માં રખાપા આદિ સર્વે કરા માટે રૂ. ૧૫૦૦૦ વર્ષ ૪૦ ની મુદ્દત સુધી જૈનાએ આપવાના નક્કી થયા, ત્યાર પછી તેમાં કંઇ પણ ફેરફાર કરવાનું થાય તૌ સરકારની સંમતિથી થાય. આ મુદ્દત ૧૯૨૬ માં એટલે આ વર્ષમાં ૧ લી એપ્રિલે પૂરી થઈ.
'
આ દરમ્યાન પણુ દખાર સુખે કરી ખેડા નહિ. ૧૯૦૩ માં ચામડાના ટ્યુટ પેરી તેમજ બીડી પીતા ઠોકાર સાહેબ તથા તેના સ્ટાફ ગયા. સરકારે જણાવ્યું કે તેમ ન થઇ શકે તેમ કાઈ પણ ન કરી શકે.
૧૯૨૧ માં મહાદેવનુ નાનુ મ ંદિર કે જેન મંદિરમાં કામ કરનારા શૈવ કારીગરા માટે થયેલું
તેના કબજો તથા વહીવટ માટે દરબારની ડખલગીરી થઇ. તેની મંજુરી વગર રીપેર ન કરાવી શકેા, કુંડ સુધરાવી ન શકેા, કાવ–ગાળ કઢાવી ન શકેા. તે પર જૈનાના પાટી રખાયાં તે કાઢી નાંખ્યાં કેટલાકને પકડી સજા કરીને આ પાટીઆં કાઢી નાંખવા માટેનું ખર્ચ આપવાના જતાપર હુકમ કર્યાં ને તે વસુલ કરવા ટાંચ મારી વાસણુ દરબારી માણસે લઈ ગયા. યાત્રાળુઓ લેવા જવા માટે રાખેલી ગાડીએ જાહેર ખપમાં આવતી ગાડી તરીકે ગણી કર લેવાના હુકમ થયા.
જનાએ પેાતાની મિલ્કત અને સાર્વભૌમ હક્કવાળા સ્થાનમાં દરબારની હકુમત કે ડખલગીરી ન
૧૩
હાઇ શકે એવું સરકારને કહેતાં હિંદી પ્રધાન તરફથી આપણી વિરૂધ્ધ ચુકાદા આવ્યા કે જેના સંબંધી જોઇએ તેવું અને તેટલું ચુકાદા રદ કરાવવા માટે શ્રી આણંદજી કલ્યાણુજીની પેઢી તરફથી કરાયું નથી એમ લાગે છે. પહેલાં દરબારને અરજી કરી દાદ માર્ગા, દરબારની બધી હકુમત છે; પ્રમાણે માંગતાં ન્યાય ન મળે તેા પછી સરકાર પાસે આવે એમ જણાવી દીધું કે જેને આજે કેટલાંય વર્ષ થઇ ગયાં.
હવે ઉપલી ૪૦ વર્ષની મુદ્દત આ વર્ષમાં પૂરી થતાં તે મુદત લગભગ દરબારે મેાટી રકમની માગણી સાથે પેાતાની હકુમતમાં પેાતાને સર્વ કાંઇ કરવાના અધિ કાર છે, સરકારે વચમાં આવવું ન ઘટે એ જાતની અરજી કરી. આને જવાબ આપણી તરફથી અપાયેા. વાસન સાહેબે ચુકાદા આપ્યા અને તે શું આપ્યા તે સર્વને વિદિત છે. જતાના દરેક સ્થાપિત અને ચિરકાલીન હક્કનું ઉચ્છેદન કરી સર્વ સત્તા પાલિ તાણા રાજ્યને અપાઇ. રખેાપા વગેરેના અપાતા પંદર હજાર રૂ. ને બદલે તે પર સાતસા ટકા ચડાવી એક લાખ રૂ. ની દરવર્ષે આપવાની રકમ દશવર્ષ માટે નક્કી કરી, તે રકમ આ—ક—ની પેઢી ન સ્વીકારે તે દર્ યાત્રાળુ દીઠ રૂ. બે લેવાના જયા વેરા આપવે તે તે પ્રમાણે વસુલ કરવાની જુલમી સત્તા
પાલિતાણા રાજ્યને અપાઇ. દશવર્ષ પછી રકમમાં ફેરફાર કરવા કે શું કરવું તે પણ પાલીતાણા રાજ્યની
મુનસી પર મૂકાયું.
આથી આખી જૈન પ્રજા ખળભળી ઉઠી. એક લાખ રૂપીઆ જેટલા માટેા ચાંલ્લા આપવા બદલે તેથી ઓછે પણ મૂળ કરતાં ઘણા વધુ આપવાનું નક્કી કર્યું હતતા કદાચ જનમાં મતભેદ પણ રહેત પણ આ મહાભારત રકમે તથા વિચિત્ર ચુકાદાએ જેનામાં મતભેદ રાખ્યેાજ નહિ અને મહાભારત કાય કરી દીધું. ખેંગાલના ભાગલા પાડવાથી જે ખળભળાટ ને જાગૃતિ ઉત્પન્ન થયાં તે માટે જેમ લાર્ડ કર્ઝન નિમિત્ત છે, તેમ તેામાં કરવા માટે મી. વૉટ્સન નિમિત્ત છે. શેઠ આણુજી કલ્યાણજીની પેઢીની લડત નિષ્ફળ નિવડી-સર્વ જૈનેના ચહેરા
