________________
निमित्तकरण शरीरेन्द्रियवाङ्गमनः सापेक्षा प्रवर्धमाना नानारुपक्षयोपशभोपादित वैचित्र्याऽवग्रहादिभेदात् सर्वक्षयमवाप्य सकलज्ञेय ग्राहिणी परांबिशुद्धिकाष्ठां समासादयति केवलज्ञान संशिताम्" અજીવ ચેતન્યરહિત હોય છે?
જીવતત્વથી સર્વથા વિપરીત અજીવતત્વ (પુદ્ગલતત્ત્વ) હોય છે જે સર્વથા ઉપયોગ વિનાનું છે. કોઈપણ દેવની સહાયતાથી પણ પુદ્ગલ દ્રવ્ય ચૈતન્યમય બની શકે જ નહી. દેવમાં પણ તેમ કરી શકવાની શક્તિ નથી.
યાયિકના મતે જીવ જડ છે અને સમવાય સમેત સંબંધથી ચિતન્યગુણ તેમાં આવે છે, તેમની આ માન્યતા પ્રત્યક્ષ, અનુમાન અને જૈનાગમ વિરુદ્ધ હેવાના કારણે માન્ય બની શકે તેમ નથી. કારણ કે આત્માએ ગુણ છે અને ચિતન્ય. ગુણ છે, આપણા સૌને પ્રત્યક્ષ અનુભવ અને શાસ્ત્રીય વચન પણ એજ છે કે ગુણ અને ગુણે સર્વથા ભિન્ન નથી હોતા, પણ તાદામ્ય સંબંધવાલા હોય છે. “સફેદ ટોપી'એ શબ્દ
ચારણ આપણે ત્યારે જ કરી શકીએ છીએ જ્યારે આપણે પ્રત્યક્ષ આંખે સફેદ ટોપીમાં સફેદાઈ અને લાલ ટેપીમાં લાલાશ જોતા હોઈએ છીએ. સફેદમાંથી સફેદાઈ કઈ જુદી કરવા માંગે તે કઈ કાળે પણ આ વાત બની શકે તેમ નથી. સૂર્યના કિરણેમાંથી પ્રકાશને જુદા કરવાની પ્રવૃત્તિ પણ સર્વથા નિરર્થક છે, તેવી જ રીતે જ્યાં જ્યાં આત્મા છે. ત્યાં ત્યાં ચૈતન્યગુણ અવશ્યમેવ છે જ. શરીરમાં જ્યાં સુધી જીવાત્માની વિદ્યમાનતા છે ત્યાં સુધી ચૈતન્ય પ્રત્યક્ષ દેખાય છે, માટે જ ગુણીમાં ગુણ ભાડુતી નથી પણ સ્વાભાવિક છે.
