________________
ઉત્થાન અને પતન
શાસ્ત્રો અને શાસ્ત્રકારો એકજ અવાજે ભવ્ય જીવાને સમાધીને કહે છે કે, આત્મિક જીવનનું ઉત્થાન અત્યન્ત દુષ્કર અને કષ્ટ સાધ્ય છે. જ્યારે પતન માર્ગ અત્યન્ત સુગમ અને સહજ છે. ખાહ્ય દૃષ્ટિએ ઉત્થાન અને પતનમાં પૂર્વભવીય પુણ્ય અને પાપ કામ કરી રહ્યાં હૈાય છે, જ્યારે આત્માના ઉત્થાનમાં પેાતાના પ્રમળ પુષાથ, સંયમની શુદ્ધિ અને પ્રતિક્ષણ જ્ઞાનાપયેાગ આ ત્રણે કારણેા પરસ્પર કાર્ય કારણુ ભાવને લઇને મુખ્ય છે. આ ત્રણેના અભાવમાં ગમે તેવા પુણ્યાયવતી જીવ પણ આત્મિક ગુણસ્થાનકથી નીચે જશે, એમાં કંઈપણ શંકા નથી. ઉત્થાનના અથ એ છે કે સ્વાધ્યાયથી, ગુરૂ પાસે સાંભલવાથી, અથવા પેાતાની મનન શક્તિથી જે જ્ઞાનાપયેાગ મેળવ્યેા છે, તેમાં ક્ષણે ક્ષણે વૃદ્ધિ થતી જાય એજ આત્માનુ ઉત્થાન છે અને એ ઉત્થાન કમ વડેજ આત્માને નિરાતત્ત્વ તરફ આગળ વધવામાં સુગમતા રહે છે.
પરંતુ જે ક્ષણે નાનાપયેાગ ખસી જશે તે સમયે અષ્ટ પ્રવચન માતાનું તાદાત્મ્ય પણ દૂર ભાગી જશે. તેના અભાવમાં આત્માને મેક્ષ પુરૂષા માટેનું ખળ જે મળ્યું હતું તે પણ આત્માથી રીસામણા કરીને અદૃશ્ય થશે. આવી પરિસ્થિતિમાં જ્ઞાનાવરણીય ક ના ઉદય અવશ્યંભાવી છે, જે આત્માના પ્રત્યેક પ્રદેશમાં પેાતાની સત્તા જમાવીને બેઠા છે. એ કને ઉદયમાં લાવવા માટે મેાહનીય કમ ગમે ત્યારે પણ રાહુ જોઇને જ ખેડુ' હાય છે. એકાદ ક્ષણને માટે પણ માહુકમના અવાંતર ભેદામાં જો આ આત્મા ફસાઈ જાય તે તેટલા
