________________
વરણય કર્મને ક્ષયપશમ અત્યાવશ્યક છે, અને તે ક્ષપશમ પણ જાગૃત થયેલા આત્માના પ્રબેલ પુરુષાર્થને આધીન છે.
જૈન મતમાં કર્મોને બાંધનાર અને ભેગવનાર આત્મા જ છે અને તે કર્મોને ક્ષય અને ક્ષાપશમ કરનાર પણ આત્મા જ છે એ નિર્વિવાદ સત્ય સિદ્ધાન્ત વચન છે. શાસ્ત્રીય જ્ઞાન ને શ્રુતજ્ઞાનપયાગ કહેવાય છે અને તે મતિજ્ઞાને પગ પૂર્વક જ હોય છે. ત્યારે જ તે આત્મામાં સમ્યક્ત્વની સિદ્ધિ પણ અવયંભાવિની છે. ___"मति विना श्रुत न लहे कोई प्राणी समकितवंतनी એ નિરાની (વીરવિજયજી પૂજા)
२. योगः ज्ञान दर्शनयोः प्रवर्तन विषयावधानाभि मुखता सामीप्यवर्ती योगः उपयोगः, नित्य संबन्ध इत्यर्थः (તસ્વાર્થ સૂત્ર બૃહદુવૃત્તિ)
ઉપગ શબ્દમાં “ઉપને અર્થ સમીપ પાસે થાય છે. અને યેગને અર્થ જ્ઞાનદર્શનનું પ્રવર્તન–અર્થાત્ વિષયપદાર્થની સાવધાનતા-નિશ્ચયતા માટેની તૈયારી થાય છે. આત્માની અનંત શક્તિઓમાં જ્ઞાન અને દર્શન શક્તિ પણ અનાદિકાલીન છે. તે જ્ઞાનદર્શનની પ્રવૃત્તિ જ ઉપયોગ શબ્દથી સંધાય છે. પ્રબલ પુરૂષાથી બનેલે આત્મા વૈરાગ્ય, સ્વાધ્યાય, તપશ્ચર્યા, ગુરુસેવા રૂપી શસ્ત્રો દ્વારા જેમ જેમ જ્ઞાનાવરણીય કર્મરૂપી શત્રુનો ક્ષય અથવા ક્ષપશમ કરતે જાય છે. તેમ તેમ વિકસિત થયેલી જ્ઞાનશકિત દ્વારા પદાર્થોની નિશ્ચયતાને નિર્ણય કરે છે. આંખથી લેવાયેલા માણસને અને જીભથી સ્વાદ કરાયેલા રસને નિર્ણય આંખ કે જીભ નથી કરતી પરંતુ સાક્ષાત્ દ્રષ્ટા અને જોક્તા આત્મા
