________________
અને અધ્યાયને અર્થ વિચાર થાય છે, અર્થાત્ પિતાને જ વિચાર કરે કે હું કોણ છું? કંઈ ગતિમાંથી આવ્યો છું? મરીને કંઈ ગતિમાં જઈશ? હું શ્રાવક કુળમાં જન્મ્યો છું તે મારું શું કર્તવ્ય છે? અને અત્યારે હું શું કરી રહ્યો છું? આ પાંચે પ્રશ્નોનું યથાર્થ સમાધાન મેળવવું એજ સ્વાધ્યાય છે, અને સ્વાધ્યાય મગ્નતા જ ઉપયોગ કહેવાય છે. ૨૨ રાજાના પૈતન્ચે કપાળ: (ઠાણુ. ૩૩૪)
ઉપગના બે ભેદ છે, ૧ સાકારપગ ૨ નિરાકારપગ. આ બંને ભેદને અનુક્રમે જ્ઞાનેપગ અને દશનેપગ તરીકે જૈન શાસન સંબોધે છે. જે માણસને મેં જોયે હતે તે પંજાબી જ છે. આ પ્રમાણે જેમાં દ્રવ્ય, ગુણ, કર્મ અને જાતિને લઈને આકાર પડે તે જ્ઞાનેપગ હોય છે. અથવા સામાન્ય ધર્મને ગૌણ કરીને વિશેષ ધર્મની પ્રતિપાદનાથી જે ભાષા વ્યવહાર થાય તે જ્ઞાનેપગ કહેવાય છે. જેમકે આ ઘડે અમદાવાદી છે. જ્યારે આકાર વિનાનું જ્ઞાન દર્શને પગ તરીકે ખ્યાતિ પામે છે. ઉપરની વ્યાખ્યા સર્વજન સાધારણ છે.
હવે જરા આગળ વધીને એજ વાત શાસ્ત્ર પદ્ધતિથી કરીએ. મહાન ટીકાકાર શ્રી અભયદેવસૂરિજી એદ્ય સંજ્ઞાપૂર્વક કરાતી ક્રિયાને દર્શને પગ અને લેક સંજ્ઞાપૂર્વક કરાતી કિયાને જ્ઞાનપગ તરીકે સંબોધે છે. આને ખુલાસો જોઈએ. આત્મ કલ્યાણની કંઈ પણ ઈચ્છા રાખ્યા વિના કેવળ ગતાનું ગતિકથી જ્ઞાન અને સમજદારી વિનાની ક્રિયા જેવી કે પૂજા, પાઠ, સામાયિક, પૌષધ, એકાસણું આયંબીલ દાન વિગેરેને વ્યવહાર દર્શને પગ તરીકે જ રહેશે. જેના પ્રતાપે વર્ષોથી એકાસણ આયંબીલ કર્યા પણ આહાર સંજ્ઞા સંયમિત ન થવા
