________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રીમદ્દ દેવચંદ્ર કૃત રત્નસાર પ્રશ્નોત્તર
૧૨
श्रीमद् देवचंद्र कृत रत्नसार प्रश्नोत्तर.
( અનુસંધાન પુ. ૫ માના પુર ૧૦ થી). પ્રશ્ન-ચાર પ્રકારની બુદ્ધિનું સ્વરૂપ સંક્ષેપથી સમજાવશો ?
ઉત્તર–૧ ઔત્પાતિકી બુદ્ધિના બળે રેહા કે અભયકુમારની પેરે પ્રથમ કયાંય દીઠા કે સાંભળ્યા વગર સમયસૂચક કાર્ય ( હાજર જવાબ વિગેરે) કરી શકાય. વૈનેયિકી બુદ્ધિ ગુરૂ મહારાજને યથાર્થ વિનય કરી મેળવી શકાય છે અને તેના વડે ઇગિત આકારાદિકવડે કાઈ પણ માણસના મનના ભાવ સહજમાં કળી શકાય છે. કાર્મણિકી બુદ્ધિ વિજ્ઞાન કળા તથા વ્યાપારાદિકના દ્રઢ અભ્યાસ-પરિચયથી પ્રાપ્ત થાય છે અને પરિણામિકી બુદ્ધિ વયની પરિપકવતા ગે પ્રાપ્ત થઈ શકે છે.
પ્ર–અષામસારમાં ત્રણ પ્રકારના જીવ કહ્યા છે તે કયા ?
ઉ– ભવાભિનંદી તે મિથ્યાષ્ટિ , જેને ભવ-સંસાર મીઠો લાગે છે. ૨ પુદગલાનંદી છે, જેને પુદ્ગલ મમતા હજી છુટતી નથી તે ચોથા પાંચમા ગુણસ્થાનકે પણ વર્તતા હેય અને ૩ આત્માનંદી તે જ્ઞાન દર્શન તથા ચારિત્રરૂપ નિજ આત્મસ્વભાવ જ જેમને પ્યાર હોય તે સાધુ-નિગ્રંથો જાણવા.
પ્ર–ત્રણ પ્રકારના વૈરાગ્યનું ટુંક સ્વરૂપ સમજાવશે?
ઉ૦–૧ દુઃખગર્ભિત વૈરાગ્ય તે સંસારમાં અનેક પ્રકારનાં દુઃખથી પીડા પામત છ, જીવ પુન્યના પ્રભાવે અનેક અને સુખી થતા દેખી, વિષયસુખથી વિરક્ત થઈ ધર્મ સમ્મુખ થાય ખરે, પરંતુ તથા પ્રકારના સભ્યમ્ જ્ઞાનની ખામીથી સુખસામગ્રી મળતાં પ્રથમને વૈરાગ્ય ફિક્કો પડી જતાં તે સુખશીલ પણ બની જાય છે; પરંતુ જે સદભાગ્યે સદ્દગુરૂ ગે સબધ પામી તેનામાં વિવેકકળા જાગે છે તે તે વૈરાગ્ય જ્ઞાનગર્ભિત થવા પામે છે. ૨ મેહગર્ભિત વૈરાગ્યવંત છવ સ્ત્રી પુત્ર લક્ષ્મી પ્રમુખ વસ્તુના અભાવે સંસારથી કંટાળી તેથી વિરક્ત બને છે પણ અંતરની મોહવાસન જાગતી રહેતી હોવાથી અન્તરમાં કશી શાન્તિ વેદાય નહિ. ૩ જ્ઞાનગર્ભિત વૈરાગ્યવાળે જીવસ સારો એકાંતે ત્યાગી હોય, લુખી વૃત્તિએ સંસારમાં રહે અને પૂર્ણ ક્ષાભિલાષી હોય.
પ્ર–ચાર પ્રકારના સંસારી જીવનું સ્વરૂપ સ્પષ્ટ સમજાવે.
કે –૧ સઘન રાત્રી સમાન, એટલે જેમ ઘમઘાર મેઘની ઘટા વડે આછાદિત અમાવાસ્યાની રાત્રીમાં કશું સૂઝે નહિ, તેમ ગાઢ મિથ્યાત્વના ઉદયે જે જીવને કાંઈ પણ હિતાહિત, સત્યાસત્ય કે કૃત્યકૃત્યની સૂઝ પડે નહિ તેવા ભવાભિનંદી મિથ્યાષ્ટિ જીવ જાણવા. ૨ અઘન રાત્રી સમાન એટલે મેઘ-વાદળ વગરની રાત્રીમાં જેમ ઘટપટાદિક સૂઝે છે, તેમ મિથ્યાત્વની મંદતાવડે ધર્મ સમ્મુખ થવાય
For Private And Personal Use Only
