Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
श्री
जैन धर्म प्रकाश.
પુસ્તક ૩૬ મું.
સ. ૧૯૭૬ ના ચૈત્રથી સ. ૧૯૭૭ ના ફાગણ સુધી. અંક ૧-૧૨.
વિષયાનુક્રમણિકા.
1-9
૧ પદ્યાત્મક લેખા. ૨૮
ભર.
વિષય.
ત્રી ગાડી પાર્શ્વનાથજીને છંદ, શયળવ તાનુ પ્રાત:સ્મરણું. ૯ મનને ઉપદેશ.
૪ સફળ જીવન કરવા વિષે.
૫ સ્ત્રીને શીખામણુ.
“ પરમાત્મ સ્તુતિ, બહુલકુટ સ્તવન. * ગુરૂ સ્તુતિ.
હું દિલનાં દરઢ પૂછનાર મિત્રા ક્યાં હશે ?
૧૦ સીતા, રાવણ અને માદરી.
૧૧ મ્હારી ભાવના.
૧૨ ઉપદેશક દેહરા.
૧૩ સુજ્ઞ જૈન ખ એ પ્રત્યે વિજ્ઞપ્તિ.
૧૪ ક્ષમા અષ્ટક. ૫ ઉપદેશાઇક,
* સુમતિ કથન,
લેખક.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રાચીન.
પ્રાચીન,
અજીતસાગરજી.
રા. અમીચંદ્ર કરશનજી.
રા. ભીખાભાઇ છગનલાલ.
અજીતસાગરજી.
કવિ. સાંકળચંદ,
""
રા. ચિદ્ઘન.
રા. ભીખાભાઇ છગનલાલ,
મુનિ કસ્તુરવિજયજી.
રા, અમીચ ંદ કરશનજી.
રા. પ્રભાકર..
દુર્લભજી. વિ ગુલાખચંદ.
19
પ્રાચીન.
For Private And Personal Use Only
પૃષ્ઠ,
છે ?
પ
કદ
૬૭
૯૭
૯
૧૩૧
૧૩૨
૧૦૧
૧૭૨
૧૭૨
ર૩
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૩૫
૩૩૭
૨૩ ગુણાનુરાગ.
નંદલાલ વનેચંદ ૨૪ બ્રહ્મચર્યની આવશ્યકતા. નવજીવન.
૩૨૪ ૨૫ દુઃખી સંસાર, અમીચંદ કરશનજી.
૩રૂર રદ ધર્માથી શાણ ભાઈ બહેનોને હિતરૂપ હાર્દિક ઉદ્ગારે. કપૂરવિજ્યજી. ર૭ સાર શિક્ષા વચને. ૨૮ કિયા સિદ્ધિ માટે સર્વને સાચવી રાખવાની જરૂર, ર૯ બ્રહ્મચર્ય.
સુંદરલાલ ડાહ્યાભાઈ.
३६६ ૩૦ સંયમનો આદર કરે.
કપૂરવિજયજી
૩૮૨ ૩૧ સંતેષ વૃત્તિ સેવવાની ભારે જરૂર. ,
૩૮૯ ૪ ચર્ચાત્મક લેખ. ૪ ૧ આધુનિક જેનું કળાવિહિન ધામિ જીવન. ર. પરમાનંદ
૨૮-૮૯–૧૨૪–૧૪૯-૨૩૨-૨૫૬-૨૮૭–૩૪૭ - જેન અને મહદ જેન.
રા. પરમાનંદ
२६६ ૩ “જેન અને મહ૬ જૈન” વિષે એક ખુલાસે. ;
૨૩ ૪ દેવ દ્રવ્યને પ્રાચીન પૂરાવા તંત્રી.
૩૮૬ ૫ સામાજિક લેખે. ૬ ૧ ગૃહસ્થાશ્રમ. નંદલાલ વનેચંદ
૩૩ ૨ નેહ લગ્ન. ૩ આપણે કેટલાક સામાજિક સવાલ સંબંધી ચર્ચા. ન્યાલચંદ લક્ષ્મીચંદ
૧૧૭–૧પ૬ ૪ આપણે કેટલાક સામાજિક સવાલે. (૬) રા. મકિતક.
૧૮૧ ૫ પતિ પત્ની સંબંધી બે બોલ. કપૂરવિજયજી.
૩૦૨ ૬ કુટુંબના અગ્રણીઓને ખાસ સુચન. તંત્રી.
૩૮૩ ૬ વિચારણીય લેખે ૭ ૧ રેશમી કાપડ તથા હાથી દાંતની જેને માં વધતી જતી વપરાશ. ફુલચંદ કસ્તુરચંદ
૩૯ ર કેશર (વિદેશી) જેનેએ શામાટે વાપરવું જોઈએ? મુળચંદ ઉત્તમચંદ. ૪૯ 3 આ જમાને વિજ્ઞાન દષ્ટિને કહેવાય કે નહિ ? સુંદરી સુબોધ. ૧૬૬ ૪ વૈરાગ્યનું છેટું સ્વરૂપ.
તંત્રી. ભાદ્રપદ-મુખ પૃષ્ઠ. ૫ જેન બંધુઓ સ્થાન આપશે કે ? ચુનીલાલ નાગરદાસ. રર૩
'
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૪૬
૬ સાંપ્રત શિક્ષણ પદ્ધતિના લાભાલાભ. સાહિત્ય
૫૧ ૭ જિન પૂજામાંથી કેશરને કરવો જોઈત તદન બહિષ્કાર. તંત્રી. ૩૮૫
૭ તીર્થ વર્ણનનાં લેખે. ૨ ૧ શ્રી કુલ્પાકજી તીર્થનો વૃત્તાંત.
તંત્રી.
૧૦૮ ૨ સ્તંભતીર્થનાં જૈન દેરાસરેનો રીપોર્ટર. તંત્રી. આશ્વિન–મુખ પૃષ્ઠ.
૮ મુનિરાજોને મનન કરવા લાયક લેખે. ૨ ૧ સાધુ અવસ્થાનું રહસ્ય. મણીલાલ ખુશાલચંદ. ૧૧૦ ૨ સાધુઓની શ્રાવક વર્ગ પ્રત્યે અને શ્રાવકેની સાધુ સમુદાય પ્રત્યે ફરજ.
રા. સ્પષ્ટવકતા
૩૧૭ ૯ કથાત્મક લેખે. ૩ ૧ મેઘનાદ રાજા અને મદન મંજરી કથા. પુરૂષોત્તમ જયમલ ૧૩૪ ૨ ભદ્રબાહ મુનિના ચાર શિષ્યની કથા. નંદલાલ વનેચંદ ૩ ધનમિત્ર સાધુની કથા.
૨૪૭ * ૧૦ પ્રકીર્ણ લેખે. ૮ ૧ નવું વર્ષ
રા. તંત્રી. ૨ ભૂલને સુધારો. રા. તંત્રી. ૩ ફુટ નેધ અને ચર્ચા. રા. તંત્રી. પ૧-૫-૧૩૦–૧૯૭–૨૦૨
૨૨૮–૨૬૦-ર૯૫-૩૨૯-૩૫૭–૩૮૭ ૪ મણિલાલ જીવન અને અમે. રા. તંત્રી. - પ જૈન વિદ્યાશાળાઓ સંબંધી ખાસ સૂચના. રા. તંત્રી. અશાડ–મુખ પૃષ્ઠ. ૬ દેવ દ્રવ્યને અંગે થયેલ ફેરફારો
કાર્તિક. , ૭ સ્પષ્ટવક્તાના લેખને અંગે અનુપ્રેક્ષા. ૮ પશુ વર્ગના રક્ષકને ધ્યાનમાં આપવા લાયક ખબર.
માઘ છે ૧૧ વર્તમાન સમાચાર. ૮ ૧ વર્તમાન સમાચાર. . - તંત્રી. ૨ મુંબઈમાં મળેલી જૈનોની જંગી સભા.
૧૬૪ ૩ મહાવીર વિદ્યાલયના વિદ્યાર્થીઓનું પરીક્ષાનું પરિણામ. અશાડ-મુખપૃષ્ઠ ૪ ઓરીસાના દુકાળમાં સહાય કરવાની ફરજ.
ભાદ્રપદ , ૫ જૈન વિદ્યાથીઓ અને પાઠશાળાઓને મદદ ૬ અમદાવાદ જેન શ્વેતાંબર બોડીગમાં ઈનામનો મેળાવડો.
માઘ
»
૨૫૫
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૭ મ્હેસાણા પાઠશાળાના ઈનામના મેળાવડા, ૮ શ્વેતામ્બર દિગમ્બર વચ્ચે સમાધાનીની શરૂઆત.
1 વારા હડીગ ઝવેરચંદ,
૨ ભાઇ મેાતીચંદ ઉત્તમચંદ,
www.kobatirth.org
૧૨ ખેદકારક મૃત્યુની નોંધ. ૯
૩ લેાકમાન્ય તીલક.
૪ બાબુ સાહેબ રાય બુધસ હજી બહાદુર.
૫ શા. જગજીવનદાસ મનસુખરામ
૬ શા. લક્ષ્મીચંદ્ર વલ જી
છ શા. દેવશી ડાહ્યાભાઇ
૮ શા. કેશવલાલ રવચંદ
૯ માસ્તર રતનચંદ મુળચંદ. કુલ પૃષ્ઠ સંખ્યા, ૩૯૮
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મંદાકાંતા.
માર્ગ શો –મુખ પૃષ્ટ.
માધ
For Private And Personal Use Only
જેવી રીતે, શશી ધરી કળા, પૂર્ણિમાએ પ્રકાશે, તેવી રીતે, વિવિધ વિષયે, પૂર્ણ થઇ જે વિકાસે; મેધા આપી, અધિકજ કરે, જેહુ અજ્ઞાન નાશ, તે દીર્ઘાયુ, અધિક વધો, જૈન ધમ પ્રકાશ.
562
જ્યેષ્ટ-મુખ પૃષ્ટ.
૧૭૦
ભાદ્રપદ-મુખ પૃષ્ટ
આશ્વિન
""
27
""
'
""
કાર્તિક-મુખપૃષ્ટ.
""
માધ
કુલ નાના મોટા લેખ સખ્યા. ૧૨૮.
""
""
""
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्री जैन धर्म प्रकाश.
वांच्छा सज्जन संगमे परगुणे प्रीतिर्गुरौ नम्रता । विद्यायां व्यसनं स्वयोषिति रतिर्लोकापवादाद् भयं ॥ भक्तिश्चार्हति शक्तिरात्मदमने संसर्गमुक्तिः खले । येष्वेते निवसति निर्मलगुणास्तैरेव भूर्भूषिता ॥ १ ॥ પુસ્તક ૩૬ મુ] ચૈત્ર-વૈશાખ. સવત ૧૯૭૬. વીર્ સવત-૨૪૪૬. [અ'ક ૧ લાश्री गोडी पार्श्वनाथजीनो छंद.
જય પરમ સુખકર પરમગુણધર પરમ ધામ નિકેતન', જય વિનંત દાનવ દેવ માનવ વૃંદ મંગલકેતન; જય અશ્વસેન મહીધરાન્તય ગગન મંડન દિનકર, જયપાસ જિનવર વિઘનભયહર વિમલ કેવલ મદિર, ૧ જયં પાસ. ગાડી લબ્ધિ કાડી કારણુ દુઃખ નારણું, જે તુજ ધ્યાયે મન ઉમાહિઁ તાસ ભવ જ તારણ; શુભ ધ્યાન લરિ હૃદય સર જેણુ તું આરધિએ, તસ પુત્ર પાત્રિ વર કલત્રે જગત્ર મહિમા .વાધિ. - જય -ત્રિજગ - ભૂષણુ વિગતષત્રુ માહુરાજ પરાજયી, જય જીવુ રક્ષા કરણ વાણી કથક તું છે સજયી; જય મહા અડદસ ટ્વાસ વિજયી પરમ પદી સઠિયા, જય સકળ મુનિવર હૃદયકમળે ભ્રમરની પરિ કઢિયા. જય વિભુધરજન મન ગર્જન કરમરાશિ વિડુંડન, જય પતિત પાવન સત્ય ભાવન વિશ્વ મહિમા મુંડન જય સિહુ અનલ ભુઅંગે સગર જલધિ ગજ ભય ખંડન, જય રાગ અંધન ભીતિ વારણુ પાપ કુદ નિકન્નુન ૪
:
૧ સ્થાન,`
For Private And Personal Use Only
૩
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જેન ધર્મ પ્રકાશ
જીહાં વૃષ્ટિ થોડી ભૂમિ બેડી ઇતિ પિઢી દીસિઍ, તિણ દેશ ગેડી પાસ નામે સકળ જગ મેં હિસિ. ૨૦ આકાશતા એ રેણુ ચાલે તે સમીરણ કારણે, બહુ કોટી સંખ્યા બિંદુ બેલે અંક ઈકને ધારણે વલિ નાગ જડે ગરડ સાથે તે સ્વયંભૂને બળે, સિરિ પાસ તુજ ગુણ હું વખાણું આશ તે તુજથી ફળે. ૨૧ જલનિધિ સાથે વાદ કરતી જયવરે કિમ નીકડી, સુરધેનુ સાથે કે ધરતી જયવતી કિમ બોકડી, સુરવૃક્ષ સાથે દર્પ પતે જી હેયે કિમ સરસડ, તિમ પાસ તેરા ભક્તિ સાથે ફૂગ વાદી પરગડે. ૨૨ તું ભીડ ભાવઠ ભંજને મનમેહને ચિંતામણિ, સુરધેનુ પાદપ અધિક મહિમા કામકુંભ સુધાખણું; મુખચંદ્ર નિરખી હદય હરખી શુદ્ધ પરબી વળી વળી, આધાર શરણાગત શિવંકર ભક્ત કહે બિરૂદાવળી. ૨૩ ગતનેત્ર નર તે નેત્ર પામે બધિર નર તે સાંભળે, પાંગળા નર તે નૃત્ય કરતા કળા સઘળીમાં ભળે, જે મૂક લોકો વિગતશેગ સહસ ગાથા ઉચ્ચરે, શ્રી પાર્શ્વનાથ કૃપાળુ સાહિબ ભક્તિ જે તારી કરે. ૨૪ તું ભુવનમેહન કલાસોહન વદન પાવન નામરી, તું ભજન વિષયી જીહાં કરી જે ધન્ય તે પુર ગામારી; પ્રભુ તારો છું ભવે ભવે હું એક રહિત ગુલામરી, તુજ ચરણકમળ નિત્ય જે સેવકરિ સલામરી. ૨૫ જે ગુગે મેટા નહિ આ ખોટા પુત્ર છેટા જાસરી, જનકકેરી આણું માને ધન કમાઉ ઉલાસરી વલિ ત્રાદ્ધિ વૃદ્ધિ સમૃદ્ધિ દીસે મંદિરે પ્રભુ તાસરી, પ્રભુ પૂજીએ તું મૂતિરૂપે નાય ગેડી પાસરી. ૨૬ ચંપા મેગર જય જૂઈ માલતી માળા ધરી, કસ્તુરી કેસર ચંદ્ર ચંદન સુરભિ ગંધ ભેળાં કરી, માણિજ્ય મંડિત મુગટ કુંડલ તિલક હાર અલંકરી, પ્રભુ પાસજીની કરે પૂજા તિણે સિદ્ધિવધુ વરી. ૨૭ ઢમલ ઢમકે ડમરૂ ડમકે મરજના ધકારી, ભેરી નફેરી મદન ભેરી ઝલરી રણકારરી;
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શિયળવતાનું પ્રાતઃસ્મરણું.
પરવાદિના
વર
કચ્છપી સીરિમ`ડલાકિ
રઘુરણે, અણુઝણે. ૨૮
કિન્નરી,
પ્રભુ તાહરે દરબાર નિત્યે ઇસ્યા વાજા વર કળાધારી રૂપ સારી માહુકારી અપછરારૂપી અમૃત કુંપી અરિ નાગરિ પ્રભુ તાહરૂ દીદાર જોતી જીસી તુતી
ખેચરી; ખેલતી,
પ્રભુ તાહરે દાર
૩૦
નાચે સફળ ખેલા ખેાલતી. ૨૯ આકાશ તારા ગણુન કીજે નામ લીજે અર્થના, સુરશૈલ તાલ્યા તણી 'છે ભુજે કાઇ સમર્થના; મુખ કોટિ જીલ્લા જવિ પામું નિરમળે' કેવળ લડું, સિરિ ગાડી પાસ જિષ્ણુ દેં તાત્પુરા સકળ ગુણુ હું કિમ કહું ? તુજ આણુ માને એકતાને તાસ માને ઇહુ ભવે, સુર સયળ રાણા બહુ ગવાણા ક્રૂર ગ્રહ ન પરાભવે; પ્રણાદિ માયા બીજ સાથે પાસ જિણ તુહુ જે જપે, તસ કુશળમાળા સુખવિશાળા આણુ બ્રહ્માંડે તપે. તપ ગચ્છ નાયક સૂરિ ગુરૂ સિરિ રાજસાગર ગણુધરા, તસ પટ્ટ નાયક રિપુ દર વૃદ્ધિસાગર સુહુ કરા; ઉવાય શ્રી ગુરૂ શાંતિસાગર ચરણ પંકજ સિરિ ગાડી પાસ જિષ્ણુદ્દે ગાયા બુદ્ધિસાગર ઇતિ શ્રી ગેડીપાર્શ્વનાથ સ્તંત્ર સંપૂર્ણ
જુની હસ્તલિખિત પ્રત ઉપરથી સંશોધન કરી ઉતારી કરનાર:-~~
પુરૂષોત્તમદાસ જયમલદાસ મહેતા. નાણાવટ, પડાલી પાળ—સુરત.
For Private And Personal Use Only
મધુકા,
જયકરા.
शियळवतोनुं प्रातःस्मरण.
લવિત ગાતમ ગણુધાર, બુદ્ધિએ અધિકા અભયકુમાર; ×હુ ઉઠીને કરી પ્રણામ, શિયળવતનાં લીજે નામ. પહેલા નેમિ જિનેશ્વરરાય, ખાળ બ્રહ્મચારી લાગુ પાય; ખીજા જખુ વર મહાભાગ, રમણી આઠના કીધા ત્યાગ,
૩૧
૩૨
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
૩
ત્રીજા સ્થૂલીભદ્ર સાધુ સુજાણ, કેશ્યા પ્રતિબોધી ગુણખાણું; ચોથા સુદર્શન શેઠ ગુણુવ્રત, જેણે કીધો ભવને અંત. પાંચમા વિજયશેડ નરનાર, શિયળ પાળી ઉતર્યા ભવપાર; એ પાંચને વિનતિ કરે, ભવસાયર તે પહેલા તરે.
૪
मनने उपदेश.
ધીરાની કાફી-રાગ. મનવાજી મહારાજારે, વિચારીને રાજ્ય કરે; દેશ તમારા ઝાઝારે, જીતી જતી કબજે કરે. કર ભયંકર ક્રોધ ભૂમિએ, છિનો શાનિત દેશ રસ કસવતી પૃથ્વી છે જેની, તેના તમો નરેશ. માટે એ મેળવવારે, હૈયામાંહિ હામ ધરે. મનવાજી ૧ હિંસા ચેરે લુંટી લીધો, અહિંસા કેષ અનૂપ; પૈસા વિ પાયમાલ થયા છે, હાલ ભિખારી ભૂપ. પિઢે કયમ પાલવશેરે, લગભગ આવી પહોંચે મરે, મનવાજી ૨ સુખ દેનારી પ્યારી તમારી, નિવૃત્તિ જે નાર, પ્રવૃત્તિને ફ ફરીને, ત્યાગી છે આ વાર. જરા વિચારી શોરે, દુનિર્મળ જળને ઝરો. મનવાળ૦ ૩ જપતપયમનિયમાન સાધન, પ્રિયકર પ્રાણાયામ; એ સેવે પારેવાર તમાર, કીધો ફના તમામ. દુ:ખને છે આ દહાડે રે, રાજયપ્રાપ્તિને પથ પરવો. મનવાળ૦ ૪ મેંઘામાં મેઘો આ માનવ, જન્મ સમયનો જોગ, જ્ઞાન ખર્શ લેઈ કર મધે, કાહે કરમના રોગ. સ્વાત્મજ્ઞાનની સહાયેરે, અછત દુઃખસિંધુને તરો. મનવાજી ૫
सफळ जीवन करवा विषे.
ગઝલ. કરી ઉદ્ધાર જ્ઞાતિને, અમર થશે તે તમે લેજે,
સુધારા જ્ઞાતિના માટે, જીવન અપી તમે દેજો, ૧ ઉંઘી ગયે.
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
*
www.kobatirth.org
સ્ત્રી અને લક્ષ્મીના.
સ્ત્રીને શિખામણુ,
પડ્યા છે ઘેર નિદ્રામાં, જા જાગી તમે જોજો; ભણાવા જ્ઞાતિમાળાને, જીવન અપી તમે. દેજો, નકામું છે નકામું છે, વિના યશ આ જીવન આખું; બનાવી તેડુને ઉજનળ, જીવન અપી તમે દેજો. પડી સહુ સ્વાર્થ બંધન માં, અન્યા છે દાસ એરતના; ઉરે કર્ત્તવ્ય સમજીને, જીવન અપી તમે દેશે, સ્થપાવી પાઠશાળાઓ, કરેા ઉદ્ધાર જ્ઞાતિને; કહે સુરઇંદુ ધુએ, જીવન અપી તમે ક્રે, અમીચ'દ કરશનજી શેઠે. સ્કુલ માસ્તર-ત્રીસળ હડમતીઆ,
स्त्रीने शिखामण.
લેખકઃ-શાહ. ભીખાભાઈ છગનલાલ. માકાંતા છંદ,
વ્હાલી વ્હેની ! પતિ રિઝવતી, સુ ંદરી તેહ સાચી, વાતે વાતે, પતિ પજવતી, પાપણી એ પિશાચી; જેને અવ્યું, તન છત્રન તે, સ્વામીંના સુખ દુ:ખે, રાચી રે'વુ, મન વચનને, કાય એકત્ર ચેાગે, સ્વામી સાચું, ભૂષણ ગણવુ, સ છે તાસ પ્રેમે, સાને ઢાંકી, પ્રીત ન પતિની, ધિક્ક એ હેમ ખેમે; પ્રેમે પૂજે, સુભગ પ્રમદા, સ્વામીંને સ્વર્ગ આપે, આ સંસારે, વિષમ પથના, તાપ સંતાપ કાપે. દેવી સીતા, જનક તનયા, કાં ગયાં રામ સાથે, તારાદેવી, પતિ વચનથી, થાય વેચાણુ હાથે; ત્યાગી તયે, ભીમક તનયા, સ્વામીને મેળવે છે, એ દષ્ટાંતા, ગિનીં તમને, શું નો વે છે. ?
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
૩
૫
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
नवं वर्ष.
પરમાત્માની કૃપાથી આજે આ માસિક (હું) ૩૬ મા વર્ષમાં પ્રવેશ કરે છે,(કરું છું) મનુષ્યના આયુષ્યમાં જ્યારે ગણનામાં એક વર્ષ વધે છે ત્યારે તેના વાસ્તવિક આયુષ્યમાંથી એક વર્ષ કમી થાય છે, પરંતુ આવા પરમાર્થ પરાયણ માસિક યા લેખે કે સંસ્થાઓ માટે તેમ નથી, તેના આયુષ્યમાં વૃદ્ધિ તે તે ખરેખરી તેના પરમાર્થના કાર્યના સરવાળામાં વૃદ્ધિ છે. એક વર્ષમાં કરેલ પરમાર્થ–સદુપદેશ, સન્માર્ગદર્શકપણું, તેથી થયેલા ઉપકારની પ્રથમ કરેલા ઉપકારના સરવાળામાં વૃદ્ધિ થાય છે. જે પરોપકારપરાયણ મહાપુરૂષની જીદગી એવી રીતે જ વ્યતિત થાય છે તેને માટે પણ એ રીતે વાસ્તવિક વૃદ્ધિજ સમજવી, બાકી સંસારમાં ખુંચેલા, મોહમાં નિમગ્ન થયેલા, લક્ષ્મીદેવીના ઉપાસક અને તેના સંરક્ષક ની જીદગીમાં તે એક વર્ષ જ્યારે વધે છે ત્યારે તેના વાસ્તવિક આયુષ્યમાં એક વર્ષ ઘટે છે એ ચેકસ છે. એટલા ઉપરથી જ કહેવત ચાલેલી છે કે-“મા જાણે મારા દીકરે માટે થાય છે, પણ આયુષ્યમાંથી ઓછો થાય છે.”
આ માસિકે આજ સુધી માત્ર પરોપકારપરાયણ જીદગીજ ગાળી છે અને પર માત્માની કૃપાથી તેમજ વર્તમાન મહાપુરૂષની સુદષ્ટિથી તેમાં વિવિધપણું એતપ્રિત રહ્યું છે. શાસનઉન્નતિના કાર્યમાં, તેવા પ્રસંગમાં અને તેને અનુસરતા લેખ લખવામાંજ આ માસિકે આજ સુધી સ્વધર્મ બજાવ્યો છે. કદાપિ પણ શાસનહીલશાના કાર્યમાં કે શાસનની ઉત્ક્રાંતિને હાનિ કરે તેવા પ્રસંગમાં પિતાના અંગીભૂત લેખ દ્વારા દેખાવ આપે નથી. આ ઔપચારિક સંભાવના છે, કારણકે લેખને આધાર લેખક ઉપર છે અને લેખકને આશય, અભિપ્રાય, વિચાર, મંતવ્ય લેખદ્વારા પ્રદર્શિત થાય છે. તેમાં જે પૂવકત ઉત્તમ હેતુ રહેલો હોય તે જ તેના લેખમાં તે ભાવ પ્રદર્શિત થઈ શકે છે.
આવા માસિકોએ નિર્વિધ્રપણે ૩૫ વર્ષ પસાર કરવા અને તેમાં પોતાની ફરજ ન ચુકવી, અર્થાત્ વિપરીત પગલું લેખદ્વારાએ ન ભરવું તે તો પરમાત્માની કપ હોય તેજ બની શકે છે. આ માસિકના ખાસ લેખકે તે તંત્રી ઉપરાંત સન્મિત્ર કરવિજયજી મહારાજ અને મૌક્તિક એ બે છે અને તેમના લેખોથીજ પ્રાયે ત્રણ ફોરમ લગભગ રોકવામાં આવે છે. બીજા લેખકે પણ એવાજ ઉત્તમ આશયવાળા લેખ લખી મોકલે છે અને તેવા લેખ હોય તેજ પ્રગટ થાય છે, એટલે જ્યાં જેવી રીતે પિતાને સત્કાર થાય તેમ હોય ત્યાં લેખકે તેવા પ્રકારના લેખો જ મોકલે છે એ હકીકત સ્વતસિદ્ધ છે. અન્ય ઉછુંખળ લેખકે પિતાના લેખો
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નવું વર્ષ.
આવા માસિક તરફ મોકલતા નથી અને તેવાનો અહીં સરકાર પણ થતો નથી, એટલે કે કોઈનો અસ્વીકાર કરવો પડે તેવા લે છે પ્રાયે આવતાજ નથી. | મારી આંતરિક શોભાનો આધાર મારા તંત્રી ને લેખક ઉપર છે અને બાહા શોભાને આધાર સારા પ્રેસ ઉપર અને મારા પ્રકાશકની ઉદારતા ઉપર છે. ઘણે ભાગે બાહા શોભામાં તે બાળવયમાંથી આગળ વધીને મધ્ય વવમાં આવ્યું (ડીમી મટીને રોયલ અને બે ફામના ચાર ફામતુ થયું) ત્યાર પછી વિશેષ ફેરફાર થયો નથી. હવે કાંઈક અન્ય માસિકનું અનુકરણ કરવાની વૃત્તિથી મને સુંદર ચિત્રવાળું કરવા મારા ઉત્પાદકે ધારે છે, પરંતુ હાલમાં માસિકને અંગે ચાલતી તમામ પ્રકારની મઘવારીના વખતમાં તેમ થઈ શકે તેમ નથી, તે પણ વહેલે મિડે તે વિચારને છેડે ઘણે પણ અમલ થવા સંભવ છે.
આવી રીતે જ્યારે મારી શોભા પરાધીન જ છે ત્યારે ગતવર્ષમાં મારી આંતરિક શોભા કેવા પ્રકારની મારા આત્મભૂત લેખ કોએ જૈન વર્ગ સન્મુખ રજુ કરી છે તે આજે નવા વર્ષમાં પ્રવેશ કરતાં સંક્ષેપમાં નિવેદન કરવું એ મારું કાર્ય છે; કારણ કે તેથી મારૂ કૃતજ્ઞપણું પ્રદર્શિત થાય છે, લેખકોને ઉત્સાહ વધે છે અને નવા લેખો તેવા પ્રકારના લેબો એકલી મને શોભાવવા ઉઘુક્ત થાય છે. '
ગત વર્ષમાં મારા અંગભૂત ૮૫ લેખ ૩૯૬ પૃષ્ટમાં અને ૪૪ પૃષ્ટ પુરતા મુખ પૃષ્ટમાં પણ કવચિત્ કવચિત મળીને આપવામાં આવ્યા છે. તેમાં ૨૪ લેખો પદ્યબંધ આપ્યા છે ને ૬૧ ગઘબંધ આપેલા છે. ગદ્યની અંદર પણ કવચિત સૂક્તમકતાવળીની જેમ ૫ઘનો સંક્રમ પ્રાસંગિક થયેલ હોય છે. પ૦ લેખે પૈકી પ્રારંભમાંજ માસ્તર શામજી હેમચંદ જેઓ ભાવનગરની જૈન વિદ્યાશાળાના મુખ્ય માસ્તર છે, તેમને ભક્તામરસ્તાવના અનુવાદનો લેખ આપે છે. આ લેખ આગળ ચલાવવાના જ હતા, છતાં કાળકૃતિથી તે ત્યાં જ અપૂર્ણ રહી ગયે અને તેની પછી શરૂ કરેલ જેન યાચક (ભેજક) ગીરધરલાલ હેમચંદ કે જેઓ ઘણા સુશીલ છે તેમને ઉપદેશ સપ્તતિકાના અનુવાદનો લેખ ૭ અંકમાં આપે અને તે પૂર્ણ થયો છે. ત્રીજા પર લેખક ભી ખાભાઈ છગનલાલના ૭ લેખો આવેલા છે. તેમાં અમારું વર્ણન એ લેખ ત્રણ અંકમાં છે. આ માસિક કના પ્રાચીન લેખક કવી સાંકળચંદ અને દુર્લભદાસ મહેતાના બબે લેખ છે. સાંકળચંદ કવીની લેખિની બહુ અસર ઉપજાવે તેવી ઑઢ છે. અમર નામધારી લેખકના બે પદ ટુંકા પણ અસરકારક છે. સિવાય અમીચંદ કરશનજી, અમૃતલાલ માવજી, દેવશી ડાહ્યાભાઈ, રા, અમૃત, ગુલાબચંદ મુળચંદબાવીશી, પંન્યાસ અજિતસાગરેજી, નંદલાલ વનેચંદ અને મુનિ કસ્તુરવિજયના એકેક પહં લેખ છે અને એક લાજ કાઢવાનું કારણે એ નામનું પર્વ તત્રીને મળેલું પ્રગટ
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
લેખ આગળ ચલાવવામાં આવશે. મૈતિકના લેખો દરેક અંકમાં આવશે. પરમાનંદના લેખો પણ પ્રકાશમાં આવશે. ભક્તામર સ્તોત્રને અનુવાદ પૂર્ણ કરવામાં આવશે. હિતશિક્ષાના રાસનું રહસ્ય શરૂ રાખવામાં આવશે. સમિત્રકપૂરવિજયજી પિતાને લેખરૂપ પ્રાસાદીનું નવું નવું આસ્વાદન કરાવ્યા કરશે. બીજા દુર્લભદાસ કાળીદાસ, અમીચંદ કરશનજી, નંદલાલ વનેચંદ દફતરી, વકીલ નંદલાલ લલુભાઈ અને પદ્ય લેખક ભીખાભાઈ છગનલાલ વિગેરે અવાર નવાર પિતાના લેખો આપ્યા કરશે, દેવદ્રયના વિષયને ચાલુ વર્ષમાં નિતિ સ્થિતિ ઉપર મૂકવાનો પ્રયત્ન કરવામાં આવશે, અને જેમ બને તેમ નવમાં થયેલે ખળભળાટ શાંત થાય તેમજ શાસ્ત્રધારે સાલ માર્ગ નીકળે એમ કરવામાં શક્તિનો ઉપયોગ કરવામાં આવશે. કેટલાક વિદ્મસંતોષી અને ઉગ્ર સ્વભાવવાળા તેમજ પરિગ્રામ પર્યત દ્રષ્ટિ નહીં પહેંચાડનારા બંધુઓએ આ વિષયને બહુ ગૂંચવી નાંખે છે, એટલે સર્વત્ર શાંતિ થવા માટે તે બહુ સમયની જરૂર પડે તેમ છે. પરંતુ ગમે વથારા િવતની એ સુત્રના આધારે ચોગ્ય પ્રયત્ન કરવાની મારા ઉત્પાદાની ઈચ્છા છે, બાકી તેમાં ફળીભૂત થવું તે તે પરમાત્માની કૃપાને આધીન છે; જો કે પરમાત્મા તે અહર્નિશ સર્વ જીવ ઉપર કૃપાળુ જ હોય છે, પરંતુ આપણા ભાગ્યોદય તરૂપે કાર્ય કરે છે.
ઉપર પ્રમાણેની મારા ઉત્પાદકોની ( મારી) ઈછા પ્રદશિત કરીને હવે હું નવા વર્ષમાં પ્રવેશ કરું છું. મારો માર્ગ નિષ્કટક કરવો તે મારા વાંચકેના પણ હાથમાં છે. હાલમાં ચાલતી પારાવાર મેંઘવારીથી કેસના અને કાગળ વિગેરેનાં ભાવ ત્રણ ગણું ઉપરાંત દવાથી મારા શરીરના બંધારણમાં મારા ઉત્પાદકોને ખર્ચ વિશેષ થવાનો સંભવ છે, તેથી કાંઈક વાર્ષિક મૂલ્યમાં વૃદ્ધિ થવાની સંભાવના થાય છે, પરંતુ વાસ્તવિક રીતે કાંઈ મારૂં તે માન્ય નથી. મારૂં તે એક વાક્ય, એક લેખ કે એક પંકિત પણ અાય છે, આત્માના સાયને સિદ્ધ કરનાર છે. આ પચારિક મૈ તે માત્ર મારા બાહ્ય દેહનું માપક યંત્ર છે. આ સંબંધમાં મારે વિશેષ કહેવાની આવશ્યકતા નથી. મારા વાંચકોનો મને પૂર્ણ વિશ્વાસ છે કે તેઓ ગમે તે મલે પણ મારો લાભ લેતા અટકવાના નથી.
પરમાત્માની કૃપાથી હું નિર્વિઘપણે મારા કાર્યમાં પ્રવર્તે એટલા માટે સુજ્ઞ લેખકે તથા પવિત્ર ગુરૂમહારાજાઓની પ્રાર્થના કરી પ્રારંભમાં બહુ બોલવું બીનજરૂરનું સમજી હું આગળ પગલાં ભરું છું. આશા છે કે મારી ઉપર ઉત્તમ પુરૂને હાર્દિક આશીર્વાદ ઉતરશે અને મારું કાર્ય અવિચ્છિન્નપણે કરીને હું વિષ પ્રશંસાપાત્ર થઈશ.
* કિંબાના
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રીમદ્દ દેવચંદ્ર કૃત રત્નસાર પ્રશ્નોત્તર
૧૨
श्रीमद् देवचंद्र कृत रत्नसार प्रश्नोत्तर.
( અનુસંધાન પુ. ૫ માના પુર ૧૦ થી). પ્રશ્ન-ચાર પ્રકારની બુદ્ધિનું સ્વરૂપ સંક્ષેપથી સમજાવશો ?
ઉત્તર–૧ ઔત્પાતિકી બુદ્ધિના બળે રેહા કે અભયકુમારની પેરે પ્રથમ કયાંય દીઠા કે સાંભળ્યા વગર સમયસૂચક કાર્ય ( હાજર જવાબ વિગેરે) કરી શકાય. વૈનેયિકી બુદ્ધિ ગુરૂ મહારાજને યથાર્થ વિનય કરી મેળવી શકાય છે અને તેના વડે ઇગિત આકારાદિકવડે કાઈ પણ માણસના મનના ભાવ સહજમાં કળી શકાય છે. કાર્મણિકી બુદ્ધિ વિજ્ઞાન કળા તથા વ્યાપારાદિકના દ્રઢ અભ્યાસ-પરિચયથી પ્રાપ્ત થાય છે અને પરિણામિકી બુદ્ધિ વયની પરિપકવતા ગે પ્રાપ્ત થઈ શકે છે.
પ્ર–અષામસારમાં ત્રણ પ્રકારના જીવ કહ્યા છે તે કયા ?
ઉ– ભવાભિનંદી તે મિથ્યાષ્ટિ , જેને ભવ-સંસાર મીઠો લાગે છે. ૨ પુદગલાનંદી છે, જેને પુદ્ગલ મમતા હજી છુટતી નથી તે ચોથા પાંચમા ગુણસ્થાનકે પણ વર્તતા હેય અને ૩ આત્માનંદી તે જ્ઞાન દર્શન તથા ચારિત્રરૂપ નિજ આત્મસ્વભાવ જ જેમને પ્યાર હોય તે સાધુ-નિગ્રંથો જાણવા.
પ્ર–ત્રણ પ્રકારના વૈરાગ્યનું ટુંક સ્વરૂપ સમજાવશે?
ઉ૦–૧ દુઃખગર્ભિત વૈરાગ્ય તે સંસારમાં અનેક પ્રકારનાં દુઃખથી પીડા પામત છ, જીવ પુન્યના પ્રભાવે અનેક અને સુખી થતા દેખી, વિષયસુખથી વિરક્ત થઈ ધર્મ સમ્મુખ થાય ખરે, પરંતુ તથા પ્રકારના સભ્યમ્ જ્ઞાનની ખામીથી સુખસામગ્રી મળતાં પ્રથમને વૈરાગ્ય ફિક્કો પડી જતાં તે સુખશીલ પણ બની જાય છે; પરંતુ જે સદભાગ્યે સદ્દગુરૂ ગે સબધ પામી તેનામાં વિવેકકળા જાગે છે તે તે વૈરાગ્ય જ્ઞાનગર્ભિત થવા પામે છે. ૨ મેહગર્ભિત વૈરાગ્યવંત છવ સ્ત્રી પુત્ર લક્ષ્મી પ્રમુખ વસ્તુના અભાવે સંસારથી કંટાળી તેથી વિરક્ત બને છે પણ અંતરની મોહવાસન જાગતી રહેતી હોવાથી અન્તરમાં કશી શાન્તિ વેદાય નહિ. ૩ જ્ઞાનગર્ભિત વૈરાગ્યવાળે જીવસ સારો એકાંતે ત્યાગી હોય, લુખી વૃત્તિએ સંસારમાં રહે અને પૂર્ણ ક્ષાભિલાષી હોય.
પ્ર–ચાર પ્રકારના સંસારી જીવનું સ્વરૂપ સ્પષ્ટ સમજાવે.
કે –૧ સઘન રાત્રી સમાન, એટલે જેમ ઘમઘાર મેઘની ઘટા વડે આછાદિત અમાવાસ્યાની રાત્રીમાં કશું સૂઝે નહિ, તેમ ગાઢ મિથ્યાત્વના ઉદયે જે જીવને કાંઈ પણ હિતાહિત, સત્યાસત્ય કે કૃત્યકૃત્યની સૂઝ પડે નહિ તેવા ભવાભિનંદી મિથ્યાષ્ટિ જીવ જાણવા. ૨ અઘન રાત્રી સમાન એટલે મેઘ-વાદળ વગરની રાત્રીમાં જેમ ઘટપટાદિક સૂઝે છે, તેમ મિથ્યાત્વની મંદતાવડે ધર્મ સમ્મુખ થવાય
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
ह
www.kobatirth.org
યત:-સઘળું પરવશ તે દુ:ખ
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ.
લક્ષણુ, નિજ વશ તે
સુખ લહીએ; એ ઢળ્યે આતમ ગુણુ પ્રગટે, તે સુખ કાને કહીએ રે, ભવિકા, વીર વચન ચિત્ત ધરીએ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નાગર સુખ પામર નવી જાણે, વલ્રમ સુખ ન કુમારી; અનુભવ વિષ્ણુ તેમ ધ્યાન તણું સુખ, કેણુ જાણે નરનારી રે. ભવિકા૦ ૨ વિષય ભાગ ક્ષય શાંત વાહિતા, શિવ મારગ ધ્રુવ નામ; કહે અસંગ ક્રિયા ઇંદ્ધાં યોગી, વિમળ સુજશ પરિણામ રે, વિકા૦ ૩ Yo-~~ઉત્સર્ગ અને અપવાદ માર્ગ એકજ આત્માથી પણા રૂપ સાધક દશા જ છે તે શીરીતે ?
ઉ॰—ત્રણ ગુપ્તિ એ ગુપ્તા રહેવું એ ઉત્સર્ગ માર્ગ અને પ્રયોજન વિશેષે પાંચ સમિતિએ મિતા થઇ ચાલવુ તે અપવાદ મા એ ઉભય મેાક્ષસાધક દશા રૂપજ છે. પ્રથમના મા અત્યંત કઠીન છે. તેમાં જ્યારે સપૂર્ણ ટકી ન શકાય ત્યારે તેથી કંઇક કામળ આલેખન લઇ ફ્રી મનને પૂલા માર્ગમાં સ્થિર કરવા પ્રયત્નશીલ અનવુ એ ખીજે અપવાદ માર્ગ પણ કારણે ભવભીરૂ સરલ-ભદ્રક પરિણામીને હિતકારી જ થાય છે; પરંતુ તે સાપેક્ષ દ્રષ્ટિવંતને ફાયદો કરી શકે છે. નિરપેક્ષપણે વનાર અને ખાટા ઢાળ કરનારને તે તે કેવળ કલેશકારીજ થવા પામે છે.
પ્ર૦-પાંચ નાધમિયા ( અધી ) પ્રાણી કહ્યા છે તે કયા ?
E
ઉત્—૧ જ્ઞાત કુળથી ભ્રષ્ટ−ત્ર ઠેલા જીવ, ૨ ધર્મ ખાતાના નિ:શુક પરિણામે હરામ દાનતે પગાર ખાનારા તથા દેવદ્રવ્ય, ગુરૂ દ્રવ્ય, જ્ઞાન દ્રવ્યાદિકના ખાનારા, ૩ વિષયલાલુપી, ૪ વ્યભિચારવડે સાધ્વીના પેટે અવતરેલા, અને ૫ દેવગુરૂ ધર્મની નિંદા કરનારા એ પાંચ નાધમ્ભિયા કહ્યા છે.
પ્ર૦-જીવને પરભવનું આયુ શી રીતે બ ંધાય છે તથા તે કેટલા પ્રકારનું છે ? ૩૦ સેાપટ્ટમી અને નિરૂપક્રમી એ એ પ્રકારનું આયુ હોય છે. તેમાં યુગલિક મનુષ્ય અને તિર્યંચ તથા તીર્થંકરાદિક ત્રેશઠ શલાકા પુરૂષ તથા ચરમ શ રીરને તા નિરૂપકમી આયુષ બંધાયુ હોય છે. બીજાને સેાપકમી પણ હોય છે. દેવ અને નાર્કીને સ્વભવ આયુ છ માસ બાકી રહેતાં પરભવ આયુ બંધાય છે. બીજાને ઘણૂં કરીને સ્વભવ આયુમાં ત્રીજો ભાગ ખાકી રહે ત્યારે અને છેવટે ઋતર્મુહૂર્ત ખાકી રહે ત્યારે ત્રણુ આકર્ષ ( ડચકાં ) વડે આણુ કર્મનાં પુદ્દગલાને આકષી પરભવાયુ અધાય છે. (અંત મુહૂર્તમાં) ઇતિશમ
સન્મિત્ર કપૂરવિજચજી
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
એક સુઝના અંતઃકરણના ઉદ્ગારે.
एक सुजना अंतःकरणना उद्गारो.
જ સુખી થાઓ. સર્વ જી આનંદમાં રડ, પરાર પી ઇર્ષા ન કરો. અદેખાઈ ન કરો. એક બીજાનું ભલું છે. સેન સારામાં રાજી રહે. કેઈને પણ સુખી દેખીને પ્રસન્ન થાઓ. દુ:ખી દેખીને દીવમાં દુ:ખી થાઓ, કોઈ જીવ પાપ ન કરે. પાપથી દૂર રહો. પાપ એ શબ્દજ બની છે. તેનાં ફળ કડવાં છે. પાપ બાંધતી વખત ખબર પડતી નથી. તેનાં ફળ ભેગવતી વખતે બહુ અનિષ્ટ લાગે છે. ઉત્તમ મનુષ્ય તેજ કે જે પ્રથમથી ચેતે, મધ્યમ પુરૂષ તે કે જે દુ:ખ પડે ત્યારે ચેતે; અધમ મનુષ્ય છે કે જે દુઃખ પચા છતાં તેને તે રહે--તે નહીં. કોઈની ઉપર ક્રોધ ન કરે. કેદ કરો તો પિતાની ઉપર કરે. પોતાના દુર્ગણ ઉપર કરે. પિતાના દુર્ગણ જેઈને શરમાઓ. જગતમાં સદ્દગુણનીજ શોભા છે. જગતમાં સદ્દ ગુણીજ સર્વત્ર માન પામે છે. અભિમાન કોઈ પણ બાબતનું ન કરો. લખી ગમે તેટલી મળે તે પણ કુલાઓ નહીં. તમારી જેવા ને તમારાથી અધિક અનેક લમી. વંતને જુઓ, તેના સામી દષ્ટિ કરે. નિર્ધન તરફ જોશો નહીં. તેની તરફ તે દયા કરો. તેને સહાય આપે, તેને ઉંચા લાવો, તમારી જેવા થાય એમ ઈચો. વધારે ભણ્યા છે તે તેનું અભિમાન ન કરો, અભિમાનનું ઘર ખાલી છે. અભિમાન આવ્યા પછી આગળ વધી શકાતું નથી. જગતમાં અભિમાની ની કિમત બહુ અપ થાય છે. અભિમાન એ વિદ્યાનું અજીર્ણ છે. તમારે યશવાદ બેલા હોય છે તેથી પણ મુલાઈ ન જશે. આજ જશ બેલનાારા કાલેજ પાછા અપાસ બોલશે. જશને જાળવી રાખવાનો પ્રયત્ન કરો. મળેલો જશ ચાલ્યો જતાં વાર લાગતી નથી. તેને માટે સદા સાવધાન રહો. તમારી કરતાં વધારે ઉત્તમ કાર્ય કરનારા અને જેને મૃત્યુ પામી ગયા છતાં પણ અદ્યાપિ યશ બેલા હોય તેના તરફ દષ્ટિ કરે. નીચી નજર તો કરશે જ નહીં. નીચી નજર તો નીચે જવું હેય-નીચા, થવું હોય તે રાખો. સરલ હદયના રહે, કપટ ન કરે, માયાવીને જગત ઓળખી કાઢે છે. જગત્ પાસે છાનું રહી શકતું નથી. સરલતા જેવું સુખ નથી. સરલ મનુ
નો જગત બધું વિશ્વાસ કરે છે. માયાવીને કેઈ વિશ્વાસ કરતું નથી. તેનાથી ઠગાવાને સર્વને ભય રહે છે. માથામાં ગુણ ટકી શકતા નથી. તેને પણ તેની માયાનો ભય લાગે છે. અતિ લોભી ન થાઓ. લેભ પાપનું મૂળ છે. પાપને બાપ લભ છે. સર્વ પ્રકારનાં પાપ લોભમાંથી ઉદ્દભવે છે. લેભી ન કરે એવું એક પણ પાપ નથી. કામાંધ, કોધોધની જેમ લેભી ૫ણું લેભાં કહેવાય છે. તેની આંખ મીંચાઈ જાય છે. પહેલાં જે રકમ બહુ મોટી લાગતી હોય છે તે પિતાને મળ્યા પછી નાની લાગે છે. અનેક પ્રકારના પાપસ્થાનકે સેવાય ત્યારેજ લક્ષમી
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૮
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ મળે છે, એટલું જ નહીં પણ મળેલી ૯ક્ષ્મી અનેક પ્રકારના પાપ કરવા પ્રેરે છે, તે સ્થિર રહી શકતી નથી. લમીને સ્થિર રાખવાનો ઉપાય માત્ર ધર્મ છે, છતાં લેબી મનુષ્ય તેનો પા૫કાર્ય માં ઉપયોગ કરીને–પાપ વ્યાપાર કરીને–મોટા આરંભ સમારંભના કામે આદરીને તેને સ્થિર કરવાને-વધારવા પ્રયાસ કરે છે. લે ભી મનુષ્ય લક્ષમી વધારવા તરફ જ દષ્ટિ કરે છે, પણ પોતાનું પુણ્ય ખuતું જાય છે-તે તરફ દષ્ટિ કરતો નથી. કુપ કરીને આરોગ્ય મારવા જે તેને પ્રયત્ન છે. પરંતુ પથ્ય કરવાથી અનારોગ્ય વધે છે, તે તરફ તેની દષ્ટિ જતી નથી. લક્ષ્મી વધવાથી વિષપબુદ્ધિ વૃદ્ધિ પામે છે. પાપનાં કાર્ય વધવા માંડે છે. ન ી સ્ત્રી પરણવા ઇચ્છા થાય છે. નવા કારખાનાં કાઢવામાં પ્રવર્તે છે. વિષયનાં સાધનો વધારે જોડે છે. વધારે વધારે વિષ સેવે છે. તેને પરિણામે વધારે કર્મબંધ કરે છે. પ્રથમાવ. સ્થાના નિયમને ભૂલી જાય છે-નિયમોનો લેપ પણ કરે છે, ભવભીરૂનું આ લક્ષણ નથી. ભવભીરૂ છો તે જેમ બને તેમ પાપથી ન્યારા થવ-ભવ ભ્રમણ ઘટે તેમ કરવા પ્રયાસ કરે છે. ઉત્તમ છે ઉપરનાં વાક્ય વાંચી બની શકે તેટલાને સ્વી કાર કરશે એમ ઈચ્છી હાલ તે વિરમું છું.
श्री धर्मदास गणीना मनन करवा लायक सद्वाक्यो.
૧ પિતાના કરેલાં પાપોના ફળ ચાખતાં તું બીજા ઉપર કોપાયમાન ન થા, બીજાને
નિમિત માત્ર જાણ. ૨ ગમે તેવા અપરાધ કરનારને તું ક્ષમા આપ-તેના ઉપર કૃપા કર. ૩ ભણેલ, ગણેલું, જાણેલું અને આત્મ સવરૂપ ચિંતવેલું પણ શિયલ વિનાના
માણસનું અપ્રમાણ છે. ૪ બીજાની નિંદા નડુિ કરતાં તારા આત્માનીજ નિંદા કર. ૫ પરનિંદા કરનાર પિતે અવગુણી બને છે. ૬ પિતાની સ્તુતિ, પનિંદા, ઇચ્છાનું લેલુપીપણું, સ્ત્રી પુરૂષની અભિલાષા, કો
ધાદિ કષાય-એ ગુનો નાશ કરે છે. ૭ સ પુરૂષ વ૬પ બેલે પણ મધુર, ગર્વ રહિત, બુદ્ધિએ વિચારીને સત્ય બેલે. ૮ બહુ જેવું અને બહુ સાંભળેલું સર્વ બોલવા લાયક હોતું નથી. ૯ શત્રુ બો જેટલે અનર્થ નથી કરતા તેના કરતાં વધારે રાગ દ્વેષ કરે છે. ૧. પૃથ્વી બે પુરૂવડે સુશોભિત છે.ઉપકારી અને ઉપકારને નહિ વિસરનાર ૧૧ વિષ આરંભમાં ય લાગે છે પણ પરિણામે અત્યંત ભયકર છે.
*
*
*
*
*
*
*
*
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જિન યાદિક સંબંધ બે બેલ ૧૨ જ્યાં સુધી જવાની પીડા ન થાય, ઈદ્ધિની હાનિ ન થાય અને વ્યાધ પડે
નહિ ત્યાં સુધીમાં આત્માને હિતકર કાર્ય કરવામાં જેડ ૧૩ એક ભવના શત્રુ કરતાં અનંતા ભવના શત્રુઓથી ચેત ૧૪ કયા દિવસે મૃત્યુ છે તે નહિ જાણને મરણના મુખમાં રહેલે જીવ આશારૂપ
પાશમાં બંધાઈ જઈ સત્કાર્ય કરી નથી તે પાછળથી પસ્તાય છે. ૧૫ જન્મ, જા, મૃ.યુનાધિ, વ્યાધિ, ગિ અને ગ દ દુઃખે થી કંટાળેલા
જીવા અત્યંત નીચ જાએ કરેલા અપરાધે.ને પણ ઉમા અપિ છે. ૧૬ જે તું સંપ કરવા ઈચતે હેય તે બીજા માણસ તને દુ:ખ લાગે તેવું છે કે તે તું સહન કરી અને તું એવું કે બીજાને દુઃખ સહન કરવું ન પડે.
મું. કમલવિજય.
जिन चैत्यादिक संबंधी वे वोल.
(લેખકમિત્ર મુનિ કવિજયજી.) શ્રીમદ્દ હરિભદ્ર સૂરિકૃત ડિશક અને પંચાશકાદિ પ્રઘમાં જિનચે પૂજા વિધિ તથા ચિત્યવંદન વિધિ પ્રમુખ કઈક ઉપયોગી વિષ અષ્ટ રીતે ચર્ચવામાં આવેલા છે. વિધિરસિક જનાએ એ સકળ ચંનું રડયે જાવા જરૂર ન કરે જોઈએ. સંક્ષેપરૂચિ જનોને તેનું કંઈક હુસ જાણવા ઇચછા હોય તે ભાવ્યત્રયના ગુજરાતી ભાષાંતરમાં જે ત્રણ પંચાશકોની પા દાખલ કરવામાં આવી છે તે મનન કરી જવા ભલામણ કરવામાં આવે છે. એ ઉપરાંત સુમતિ ચારિગરાજના સંવાદ સાથે જોડશકાદિક ગ્રંથોમાંથી ઉદ્ધરી ઉકત વિધ્ય સંબંધી જે કંઈ સંક્ષિપ્ત પણ ઉપયોગી સંગ્રહ કરવામાં આવેલ છે તે પણ લક્ષપૂર્વક વાંચી વિચારી લક્ષમાં લેવા ભલામણ છે. જિનચે ય કરાવવાને અધિકારી કોણ હોઈ શકે? તેનામાં કેટલી યોગ્યતા દેવી જોઈએ? તે કેવો આજ્ઞાસિક તથા સેવાલિક હોવો જોઈએ? જીવજયણા માટે તેને કેટલું બધું લક્ષ હોવું જોઈએ? તે કેવો ઉદાર ને પર કારશીલ હોવો જોઈએ? તે બધું સમજવા યોગ્ય છે. પ્રથમ વખતમાં બહુધા શસ્ત્રકત વિધિ મુજબ અધિકારી જનોજ ચંત્ય દિકનું નિર્મો કરવા અને તે ની રક્ષાસંભાળ પણ રાખતા અત્યારે બહુધા તાનગતિકતાનું જોર વધતું જાય છે અને શાક્ત વિધિ તરફ આદર થતો જાય છે. આગલા વખતમાં ઉદાર રજાઓ તીરક્ષાદિક માટે કેટલાક ગામો અફીન આપી દેતા હતા, અત્યારે તીર્થની રક્ષા કરવા નિમાયેલા રાજદિક તથા વ્યવસ્થાપક સુદ્ધ દંદ્ર યાદક
3
4
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રશ. રકાણ કરવાને બદલે બહુધા તું ભક્ષણ કે ઉપેક્ષા કરતાં જણાય છે. વ્યવસ્થાપકે કેવળ ના બજાજ થઈ ગયેલા દેવાય છે. વ્યવરધા સગવવા બહુ જ થોડું લક્ષ આપતા રહે છે, તેમ છે. સત્તા માટે તે મરી પડે છે. વાપકોને માથે જે ભારે જવાબદારી રહેલી છે તેનું તેમને ક ભાન થવા પામે અને કેવળ સત્તાને જ લોભ રેપી ના ર નતાં પોતાનું કપ યર્થ સમજી સ્વતપરાયણ રડી અન્ય મદ પરિણમી વ્યવસ્થાપકોને રૂડા દાખલારૂપ બને એમ આપણે ઈરીશું. દેવદ્રવ્યાદિલની રક્ષા તથા વૃદ્ધિ કરીને જે પવિત્ર હેતુ શાસ્ત્રકારે સ મજાવેલ છે તે નિજ લક્ષમાં રાખી પ્રમાદ સહિત તેની સાર્થકતા કરવા સાવધાન બને એટલું ઈછી હાલ વિરમશું.
ઈતિશમ.
ऋजुवालकाने तीरे.
વીર પરમાત્માના નામસ્મરણ સાથે આખી રાત્રી શાંત નિદ્રામાં વ્યતીત થઈ. સેંકડે વર્ષ પહેલાં પરમાત્માને જગાવને પ્રકાશ થયે હશે. આખા જીરનના ભૂતભાવી ભાવે હસ્તામલક જેવા દેખાયા હશે, જીવનના સવાલોને નિર્ણય થઈ ગયે. હ; સંસારપ્રવાહુના પડદા ખુલી ગયા હશે, અનંત જીવના શાશ્વત સુખે અને અનંત જાના જીવન કળાના સાક્ષાત્કાર થયો હશે તે વખતે કેવી અજુન દશા પ્રાપ્ત થઈ હશે. કેવો અનિર્વચનીય આનંદ થયો હશે, કે આત્માનું મવરસ રેલી કો હશે, કેવી શનિ પ્રસરી રહી હશે! તેની કપરા આખી રાત અંતરાત્મા નિવામાં કરતો રહ્યો. શત સ્થાનનું સુંદર વાતાવરણ, અત્યંત સંદર્યથી ભરપુર વનરાજી, ચોતરફ હસતી કુદતી પૂર જેસમાં પશ્ચિમમાં પ્રકાશી રહેલા શાંત ચંદ્ર રના, આકાશમંડળમાં નૃત્ય કરી રહેલ તારા નક્ષત્રનો સમુદાય, ઝળઝળયમાન થતું તેનું અતિ સુંદર ડેયિા કરતું તેજ, પૂર્વ દિશ્વમાં ઉગેવ શકનો વૈભવ, માથે આવી રહેલ પતિ અને બાજુમાં હસતા શાંત સપ્તર્ષિ- સમૃત, સપ્ત ઠંડી છતાં ચારે તરફ નજર આવી રહ્યા, પ્રેરણ કરી મનને ખેંચવા લાગ્યા. નિદ્રા અને સ્વપ્નદાને ત્યાગ થઈ , થીયરના જીવનપ્રસંગે એક પછી એક આંખ પાસે તરવરી રહ્યા, એમના પર ગોવાળે કરેલા ઉપસર્ગો સમુખ સ્થિત થયા, ગોપે કાનમાં ખી નાખવાને પ્રસંગ સામે અનુભવ્યું, ખીલા બહાર કાઢતાં જ ણે રાડ પડતી હોય, સામેની શિલામાં ફાટ પડતી હોય એમ લાગ્યું. ચંડકોશીઆની ભયંકર ફરાઓ સામે દેખાણી, “બુઝ ચડકોશી બા! બુઝ' શબ્દ મહ મારા સંભીર શાંત ર સાથે નીકળતા જણાયા, ગોશાળાના અનેક ઉદ્ધવે અને પ્રસંગે પસાર થતા જણાયા : દ્ધાર્થ પ્રભુ સન્મુખ ઉન જણાય,
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જુવાલુકાને તીરે. ભયંકર ઉપદ્રવ કરી થાકી સંગમ પાછે જો તે તે વખતે પ્રભુની આંખમાંથી નીકળતા કરૂણાથુ દેખાયાં, કાયોત્સર્ગ મુદ્રાસ્થિત પ્રભુના પગ પર ખીર સંઘતે ગોવાળી દેખા અને જાણે એ સર્વ દુઃખનો એકદમ છેડે આવી જતા હોય, સર્વ ઇંચને નિર્ણય થઈ જતું હોય, સર્વ કચવાટને અંત આવતે હેય, તેવી રીતે એક કાળું શરીર પ્રભુના સુવર્ણ દેડમાંથી નીકળી દૂર જતું જણાયું, ચારે તરફ પ્રકાશ થઈ જતે દેખા, આખા વિશ્વમાં પ્રકાશ પ્રસરત જણાય અને ચંદ્ર
સ્ના અને પ્રભુને પ્રકાશ ચારે તરફ એક થઈ જતા જણાયા. બાજુમાં ખળ ખળ કરતી જુવાલુકા ચાલી જાય છે, પક્ષીઓ ઝાડમાં અવાજ કરે છે, સાથેના યાત્રાળુઓ હજુ નિદ્રામાં પડ્યા છે ત્યાં આ દશ્ય ધર્મશાળાની બહાર અનુભવી, ઠંડીને અનુભવ કરી ધર્મશાળાના દ્વાર પર ખડા થતાં જ સાથે આવેલા મુમુક્ષુ પૈકીના એક ગાન લલકાર્યું. ભૈરવની ઘટના ચાલી, લય સાથે ગાન થયું
ચલના જરૂર જા, તાÉ કેસા સેવણા. ચલના ભયા જબ પ્રાત:કાળ, માતા ધવરાવે બાળ, જગ જન કરત હૈ, સકળ મુખ ધોવણું. ચલના સુરભિકે બંધ છૂટે, ઘુવડ ભયે અપડે, વાલ બાલ મિલકે, બિહેવત વાવણું ચલના તજ પ્રમાદ જાગ, તું ભી તેરે કાજ લાગ,
ચિદાનંદ સાથ પાય,બિરથાન (આયુ) ખવા. ચલના એક બાજુ વિરપરમાત્માની પરમ જાતિને લય લાગી રહ્યો હતે. તેવામાં આ પ્રેરક ગાન સાંભળી ચિત્ત ચમક્યું. બેલનારને અત્યંત સુંદર રાગ, લય અને તાપૂર્વક ગાવાની શુદ્ધ પદ્ધતિ, કંડનું રસિક માધુર્ય અને ચોતરફનું તદન શાંત વાતાવરણ હૃદય પર સચોટ અસર કરતું હતું. ગાનાર દરેક પદ ચાર પાંચ વાર બોલી “ચલના જરૂર જામું તાકું કેસા સેવા” એ લય તે લગભગ દશ બાર વાર બોલતું હતું, તેની હૃદય પર અનિર્વચનીય અસર થતી હતી, શુદ્ધ વાતાવરણની આંતર અસરને સાક્ષાત્કાર થતો હતે.
એ પ્રત્યેક લય વખતે મનને નવી નવીન ભાવનાઓ થતી હતી, હૃદય અને નવા બને પર સ્થિત થતું હતું, મગજ અનુભવેલી જુની વિચારસુષ્ટિ પર કપના જાળ પાથરી બેસતું હતું, ભવ્ય કલ્પનાઓ, દશ્ય, ચિત્ર સ્મૃતિપથમાં પસાર થતા હતા અને અનેક પ્રકારની શાંત લાગણીઓ અને જીવનકલહના ફાંફાંઓની અલ્પતા જોતા હતા. “ચલણ જરૂર.” આ વાત સાચી હશે, જરૂર જવાનું જ છે. તે પછી અહીં ઘરબાર કેને માટે બાધ્યાં? શા માટે
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
- શ્રી જનધ પ્રકાશ પોતાનાં માન્યાં? એ માન્યતા થવાનાં કારણે શું? એ માન્યતા ખોટી છે તે પછી આખી ઈમારતના પાયાજ ખોટા છે અને બે ટા પાયા પર બાંધેલી ઈમારત કેવી રીતે અને કેટલો કાળ ટકશે ? પાયા બેસી જશે ત્યારે પછી શું થશે? અને ખોટી કલ્પના કરી પિતાની માનેલી વસ્તુ છે ડી જશે અથવા છોડવી પડશે ત્યારે મન પર કેવી અસર થશે, કેવી સ્થિતિ થશે? એને જરા ખ્યાલ આવ્યો અને ચા ગયે,
ત્યારે ચાલવાનું તે જરૂર છે. પછી કેટલીક યાત્રાનું ચલન યાદ આવ્યું, છેલ્લા થોડા દિવસોથી કરેલી યાત્રાની મુસાફરીને અંગે ચાલવાનું થયા કરતું હતું તે પણ યાદ આવ્યું, વ્યવહારમાં રાત્રે ઉંઘતા હતા તે યાદ આવ્યું, ધનપ્રાપ્તિના જીવનકળહે યાદ આવ્યા, સગા સંબંધીને માની લીધેલા વ્યવહારો યાદ આવ્યા, આખો સંસાર જાણે ચા જ હોય, સાધના ઠેકાણા વગર દેડાદોડ કરતે હય, પાછે ચક્રમાં પડી તેજ સ્થાનકે આવતું હોય અને નકામી અર્થ વગરની દેડાદોડ કરતે હોય, કેટલીક વાર ચાલતો હોય અને કેટલીકવાર દેતે એમ જણાયું. આવી રીતે ચલન અને સ્થિરતા વચ્ચે હિંચળા ખાતું મન વળી વિચા૨માં પડ્યું કે “ચાલણ જરૂર તે પછી સુવું કેમ?” આ યાત્રાળુઓ, મિત્ર અને સહચારીઓ ઉઘે છે, આપણું સાધ્ય તે યાત્રાનું છે, તીર્થ હજી દૂર છે, એના ગગનચુંબિત શિખરે હજુ દૂર દેખાય છે, ત્યાં પહોંચવું છે. તે આ સવે કેમ ઉંઘે છે ?
ત્યારે આપણે સર્વ વાસ્તવિક રીતે ઉંઘીએ છીએ કે જાગીએ છીએ ? આ વિચારની સાથે વળી “ચલન જરૂર જાણું તા; કેમ સોવણા?’ એ લય હૃદય પર જામી ગયે, એના પર વિચારણા ચાલવા માંડી, એ લય ફરી ફરી સંભળાવા લાગે અને આખા જીવનપટના દર્શન થવા લાગ્યા. આપણે ચાલવાનું છે તે પછી શા માટે સુઈ રડીએ છીએ? ત્યારે ચાલવાનું એટલે શું ? પગ વડે આગળ વધવું તે પણ ચાલવું કહેવાય! શરીર છેડી ચાલ્યા જવું એ પણ ચાલવું કહેવાય! નીચે પ્રયાણ કરવું એ પણ ચાલવું કહેવાય, પાછા હઠવું એ પણ ચાલવું કહેવાય, આ ગળ વધવું તે પણ ચાલવું કહેવાય, સાધ્ય કક્ષમાં રાખી તે તરફ પ્રયાણ કરવું એ પણ ચાલવું કહેવાય, મધ્યના ઠેકાણા વગર દોડાદેડી કરવી એ પણ ચાલવું કહેવાય, વર્તુળમાં દડાદોડી કરી હાલી ચાવીને ઘનું શપને પરિણામે પાછા ત્યાં ને ત્યજ આવવું એ પણ ચાલવું કહેવાય અને સર્વ સંબધ છે નિવૃત્તિ નિવાસમાં ગમન કરવું એ પણ ચાલવું કહેવાય ! આ ચાલવાની વાત તે બહુજ વિચારવા લાયક છે. આ રીતે જોતાં તે આખી દુનિયા એક અથવા બીજા પ્રકારે ચાવ્યાજ કરે છે, ચેતના લક્ષણ પાંજ ચાલવાને ભાવ અંતર્ગત હોય એમ રેખાયું. પછી તે - નિગોદથી માંડી સર્વ જીવોમાં ચલ ક્રિયા થતી દેખાઈ, કોઈમાં એક પ્રકાર તે
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જુવાલુઅને તીરે. કોઈમાં ચરનનો ઉપર જણાવેલે બી જે પ્રકાર છે કે ઈ માં અન્ય પ્રકાર, પશુ ચલન તે સર્વત્ર નિયમસર જાયું. અડા હા ! ત્યારે આખું જીવન ચલન પરજ રચાચલું છે અને જીવનવ્યવહાર પણ ચલન પરજ ભાયડા જણાય છે, તે પછી આ પગે શા માટે બેસી રહેવુ ? તે વબ ચ દ રાજવેક જાણે આગ ચાલતું હોય, હલી ચલી રહ્યું હોય અને સર્વત્ર દોડ દેડ થઈ રહેલી હોય એવા ભ મ .
પણ એ સર્વ ચલને દેખાય છે તેમાં ઠેકાણું કયાં છે? કેટલાક તે ખાલી દેહાદેડ કરે છે, કેટલાક દોડાદેડને અર્થ પણ સમજતા નથી, કેટલાકની બુદ્ધિ ઘણી મર્યાદામાં બંધાઈ રહેલી દેખાય છે, કેટલાક ચાલવાની વાત પર વિચારજ કરતા નથી, માત્ર સર્વની સાથે ઘસડાયા કરે છે અને અર્થ વગરના-ઠેકાણા વગરના પછાડા મારે છે. જેઓની વિચારશક્તિ ખીલેલી નથી એવા નીચેની હારમાં રહેલા જીવનના ચાલવામાં તે ઘણા ખરા ખેટા પછાડજ દેખાયા, પછી મનુષ્ય જીવનપર લક્ષ્ય ગયું, ત્યાં કઈ કઈ જગાએ સરખાઈ દે ખાણ, ઘણા ખરા મનુષ્યો તે જીવનકલહમાં સબડાના જણાવ્યા, સવારથી સાંજ સુધી શારીરિક કે માનસિક મજુરી કરી છે દ્રયના ભેગો ભેગાવવામાં આસક્ત થયેલા અને ધન એકઠું કરી ઘર બાર ચણાવવામાં, નકામી દેશ, રાજ્ય, કે સ્ત્રી, ભેજનની વાત કરવામાં, નાટક ચેટક સીનેમા જોવામાં અથવા વ્યાપાર કરવામાં, નોકરી કરવામાં, ખાવા પીવામાં ઇ, કલહ કંકાસ કરવામાં, એક બી નો ટેટે પીવાના કામમાં ચલન કરી રહ્યા હેય એમ દેખાયું, પિતાને નાના નાના સર્કલ (વતુ ળ) ના ૨૫ગત્યના અંગભૂત માની તેના માની લીધે લા સ વ્યવહારને અનુરૂપ જીવન કરી તેમાં માન પ્રતિષ્ઠા મેળવવાના ખ્યાલમાં પ્રવાસ કરતા જણાયા, થોડાક મનુ પ્રમાણિક જીવન ગાળી વ્યવહારિક નજરે શેડી કમાણી કરી જીવન વ્યવહાર સારૂ ચલન કરતાં જણાવ્યા અને તેથી પણ થોડા મનુષ્ય અંતિમ સાધવ લક્ષમાં રાખી આત્મોન્નતિ કરવાના સ્પષ્ટ અસ્પષ્ટ ખ્યાલથી ચલન કરતા જણાયા. - એક વળી ઘણુ નવાઈ જેવી બાબત જોવામાં આવી. ધનને બોજા રૂપ ગણી તેને તુચ્છકારતા, તેવાના સંબંધમાં નહિ જતા એવા છેલ્લા વર્ગના લોવાળા પુરૂ ચલન તે આ વખત કરતા, પણ જનસમાજના ચાલુ ચલન કરતાં તેઓનાં ચલનને પ્રકાર જૂદો પડતા હતા. તેઓ લેકર જન કે લોકપ્રેમ મેળવવાની ઈચ્છા ન કરતાં માત્ર પિતાના હય તરફ અને ઉપર આવેલી નિત્તિ નગરી તરફ જ ધ્યાન આપતા હતા. તેઓનાં ચલને તરફ મનુ મનમાં હતાં, તેમને “વેદી આ" કહી રિકતા, તેમને “બાવરા' કહી પજવતા, તેમને જગદ્ વ્યવહાર માટે અગ્ય ગણતા, તેમને કેટલીક વાર મૂખ' પણ કહી નાખતા. આવા મનુષ્ય બીજા મનુષ્યના વખાણ કે માનની અપેક્ષા વગર પિતાનાં ચલને ચાલુ રાખતા
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અને જગત્ની હાંસી કર્યા વગર મનમાં સમજતા કે ખીચારા ઠેકાણુા વગરની દેડા દેડ કરનારા આ ‘અંધ' મનુષ્યેાની હાર ચાલી રહી છેતેના શા હાલહવાલ થશે ? કેઈ વાર પ્રસંગ જોઇ જીવનવ્યવહારના સાચાં સૂત્રી એલી જતા. કાંઇ યાગ્ય અધિકારીને સત્ય સ્વરૂપ સમજાવતા અને કાઇવાર આંતર્વનિમાં આલાપ કરી જતા, પણ એક દરે પેાતાના મતવ્યમાં મસ્ત રહી ચલન ચાલુ રાખતા. આ વર્ગની સંખ્યા ઘણી ઘેાડી હતી અને જે કે મનુજ્યે તેમની હાંસી કરતા, છતાં કેટલાક મનુષ્યા તેમના ચલને માટે અંદરખાનેથી માન પણ ધરાવતા હતા.
આવી રીતે એક યા ખીન્ન પ્રકારે ચલન આખા વિશ્વમાં ચાલી રહેલ જણાયું. પૃથક્કરણ કરીને આ સર્વ વિચારો લખતાં તે ઘણેા વખત લાગે છે પણ આટલું દશ્ય હૃદયચક્ષુ સન્મુખ પાંચ પંદર સેકન્ડમાં થઇ ગયું, આખા વિશ્વના ચક્ષુના અનુભવાઇ ગયા અને અ ંતરાત્મામાં મન સ્થિત થયું.
‘ તાજું કૈસા સેાવના ’ ઘણી વિશાળ વાત થઇ ગઇ. અંતરાત્માએ ચલના જોઇ લીધાં, ચલન એ ચેતનસ્વભાવ લાગ્યા, ચલન એ જીવનક્રમ લાગ્યું, એની અન્યાય જરૂરીઆત સમજાણી, ટુકામાં ચલન અનિવાર્ય જણાયા. એટલે નિષ્ણુય થતાંજ અનિવાર્ય ભાવને પકડી લેવાની અને પકડીને તેને લાભમાં ફેરવી નાખવાની આવશ્યકતા લાગી. ઘણા ચલના નકામા જણાયા, સાધ્ય વગરના જણાયા અને પ્રગતિને બદલે પશ્ચાદ્ગતિ કરાવનારા જણાયા, કેટલાક ત્યાં ને ત્યાં લઇ આવનારા જણાયા અને કેટલાક પ્રમાદ અને સાંસારિક ભાવની અસરથી મંદ થઈ જતા જણાયા. એ ચલના પર બ્રેક ચઢેલી જણાઇ; એક તે ચલનામાં ઘણીવાર સાધ્યુ ન મળે અને વળી તેમાં વિષયપિપાસા, ધનસંગ્રહેચ્છા, માન-પ્રતિષ્ઠા ભાવના, ભાગા ભિલાષા, રાગદ્વેષ પરિણતિ, વૈગલિક સુખ મંતવ્યતા વિગેરે બ્રેકે જણાઇ, એટલે ચલનાને વધારે ખારીકીથી તપાસવા ઇચ્છા થઇ, તા વળી એ ચલના સામે સખ્ત પ્રહાર કરી રહેલી સાત સ્ત્રીએ પિશાચણીને આકાર લઇ ઉભેલી જોવામાં આવી. એ 'સાત સ્ત્રીઓને વધારે સારી રીતે ઓળખતાં તે ચલના પર નીચે પ્રમાણે અસર કરનારી જણાઈ.
૧ જરા—વૃદ્ધાવસ્થા. ચલનાને મદ કરનારી, શરીરને શીથીલ કરનારી, આલને ધેાળા કરનારી, માથામાં તાલ પાડનારી, અવાવાને નરમ કરનારી, ચામડીમાં વળીઆ પાડનારી, ડાકને કપ કરાવનારી. બુદ્ધિને નરમ પાડનારી, અંધપણું ને બહેરાપણું લાવનારી, દાંતને દૂર કરનારી, યોવનને નાશ કરનારી, શ્રી પુત્રીથી
૧ આ સાત સ્ત્રીનું અદ્દભુત વન ઉપમિતિ ભવ પ્રપોંચાકથાના ચોથા પ્રસ્તાવમાં જોઇ શકાશે.
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઋજુવાલુને તારે.
મ
પણ તિરસ્કાર ઉત્પન્ન કરાવનારી, મુખમાંથી લાળ પડાવનારી આ જરા ચલા ઉપર જબરી અસર કરે છે.
૨ રૂજા-વ્યાધિઓ. આનાથી શરીરને મઢવાડ આવે છે. હેડકી, ભમરી, હરસ, ગુલ્મ, શૂળ, તાવ, સન્નિપાત, ખસ, કઢ, ભગદર, અરૂચિ, જāદર, ક્ષય, અતિસાર વિગેરે અનેક પ્રકારના વ્યાધિને લાવીને એ ચલામાં માટા ફેરફાર કરી નાખે છે, પ્રકૃતિમાં વિકાર કરાવી નાખે છે, શાંત મગજને અસ્વસ્થ બનાવી દે છે, દયા ઉપજાવે તેના ખૂબખાડા પડાવે છે, આંખમાંથી આંસુ પડાવે છે, પથારીમાં આમતેમ પછાડા મરાવે છે અને મનુષ્ય શરીરમાં ના રકીના દુ:ખ અનુભવાવે છે.
૩ સ્મૃતિ—મેાટા મેટા ચક્રવર્તીને પણ પોતાના ખાડુમાં પકડનાર, ગૃડુા કે ગરીબ, વૃદ્ધ કે તરૂણુ, બળવાન કે નિર્મળ, ધીર કે વીર, મૂર્ખ કે વિદ્વાન કોઇને પણ એ છેડતી નથી, સર્વ ચલાને અટકાવી દે છે, શરીરને દુ ધમય અને કાષ્ટ જેવુ' ચેતના વગરનું બનાવી મૂકે છે, નામ માત્રથી મેટા ધ્રુવેન્દ્રને પણ ડરાવે છે, દીર્ઘ નિદ્રાનુ ભાન કરાવે છે, અને ધન ઘર સ્ત્રી સાથે વિયાગ કરાવે છે, ચલન અમુક વખત માટે તદ્દન ખંધ કરાવી દે છે અને પ્રાણીને ઉપાડીને અન્યત્ર ફેકી ટુ છે, જ્યાં તેના સગાએ તેને એળખતા નથી, ધન અને ઘરબાર પરના હુક ઉડી જાય, છે અને મનમાં મહા ત્રાસ થાય છે.
૪ ખલતા—લુચ્ચાઇ, શકતા, પૈશૂન્ય ( ચાડી ) મિત્રદ્રેડુ, કૃતઘ્નતા, નિ લજ્રતા, મદ, મત્સર, મર્માઘાટન, પરપીડન, ઇષ્ટ એ સર્વના સમાવેશ આ ખલતામાં થાય છે. એ મનુષ્યોના ચલને તદ્દન વિચિત્ર પ્રકારના અને અત્યંત ખાટે માગે જનારા કરી મૂકે છે, પ્રાણીને લાગે છે કે એ ચાલે છે, ગતિ કરે છે પશુ - ખલતા સાથે હાય ત્યારે તે ઉલટી જ ગતિ કરે છે. મનમાં વિચાર જુદા, ભાષણ બીજા પ્રકારનું અને વન તેથી પણ વિપરીત-એવી મન વચન કાયાની વિરૂપતા આ ખલતા કરે છે અને ચલનેામાં વકતા આણે છે.
૫ કુરૂપતા-કદરૂપાપણું, લગડાપણું, કાણાપણું, કુષ્પ્રાપણું, હુંઠાપણું, મુ ધાપણું' વિગેરે દૃષ્ટિને પશુ ઉદ્દગ કરે તેવા પૂર્વ પાપના પરિણામે આ કુરૂપતા લાવે છે, ખરાખ આહારવિહારને પરિણામે એ વધારે અસર નીપજાવે છે અને પ્રા ણીને-સામતને પણ યાગ્ય અનાવે છે. એકદરે શરીરની વૃકતા નિર્ગુ ણુપણુ સાથે જ લાવે છે. સાધારણ રીતે નિર્મળ આકૃતિમાં જ સુંદર ગુÀા હોય છે; તેથી કુપ વાળાનાં ચલના મહુધા ઘણા ખરાબ હોય છે.
૬ દરિદ્રતા—દળદર, જળથી, આગથી, લુ’ટથી, ચારીથી, રાજ્યથી, મંથી, જુગારયી, સટ્ટાથી, વેશ્યાથી, વ્યસનથી ધનહાનિ થવી એ દળદર-દારિદ્ર છે. -
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
જેન ધર્મ પ્રકાશ.
,
રાબ આશાના પાસમાં બંધાયેલે પ્રાણ અનક ચલન કરે છે, પણ ફળ કાંઈ મળતું નથી અને અનેક રીતે ધન ખોઈ બેસે છે. એ દળદરથી દીનતા આવે છે, મન ટુંકે થઈ જાય છે, જ્યાં ત્યાં ધનની માગણી કરવી પડે છે, ભૂખના પછાડા દેખાય છે અને ચલામાં મહા વિકાર થઈ જાય છે.
૭ દુર્ભાગના-દુભાંગ્ય-તેથી લેકમાં લઘુતા થાય છે, ચિત્તમાં દુ:ખ થાય છે, એનું વચન કોઈને ગમતું નથી, એનાં કાર્યો કોઈને રૂચતા નથી, એના તરફ કઈ માનની નજરથી જોતું નથી, એના ઘરમાં પણ એનું માન રહેતું નથી, એના ભાઈઓને સંબંધીઓ પણ એની સાથે ભાષણ કરતા નથી. - ચલને ઉપર આવી રીતે અનેક પ્રકારના આઘા પડે છે, અનેક એને અટકાવનાર છે, અનેક એની દિશા ફેરવી નાખનાર છે, અનેક એને વક્ર કરી નાખનાર છે, - અનેક એને ઢંગધડા વગરનાં બનાવી દેનાર છે, અનેક એનો માર્ગ લાંબા કરી નાખનાર છે, અને એને સાધ્યથી તદ્દન જુદી જ દિશાએ લઈ જનાર છે, અનેક માગમાં વિલન અને અગવડ ઉભી કરનાર છે. આથી ચલને થાય તેમાં પણ ઘણે વિચાર કરવા જેવો છે. ચાલવા માંડ્યા એથી સાધ્ય સિદ્ધ થતું નથી, ચાલવાની સાથે સાને ઓળખવું જોઈએ, એના માર્ગ સમજવા જોઈએ, એને સમજીને શોધવા જોઈએ, એ માગ આડા અવળા રસ્તાઓ આવે તેથી સાવચેત રહેવું જેઈએ અને સાયને નિરંતર લક્ષ્યમાં રાખવું જોઈએ.
પણ એક વાત તો એ છે કે સુઈ તે ન જ રહેવું, ચાલવું તે જરૂરનું છે, ચાલવું એ ધર્મ છે અને ચલથા વગર માર્ગે આગળ વધાય તેમ નથી, માટે આ લોક સુઈ રહ્યા છે તે તે ભૂલ જ જણાય છે. આ સામે સમેતશિખર મહાન પર્વત છે. તેની ડાબી બાજુમાં પાર્શ્વનાથનું શિખર જણાય છે તે અત્યારે આપણું સાધ્ય છે, તે હવે અહીં સુઈ રહેવું અગ્ય છે. આપણા સમાને પહોંચવા આપગે ચાલવું જ જોઈ ને, આપણે વળી સુવાની વાત કેવી ?
અહીં વીર ભુને સર્વ સાક્ષાત્કાર થયે હશે ત્યારે કેવી જતિ જાગૃત થઈ હશે. એ પરમાત્માના ચલનો સામે નજર રાખી, કુદરતની લીલી હરયાળી અને વનરાજને વિકાસ હૃદયપટ પર રાખી જે આપણે સાધ્ય છે તે તરફ જલદી જવું જોઈએ. શ્રી પાશ્વનાથ મહામાના સાધ્ય સ્થાનકે પહેચી ત્યાંથી જે સાધ્ય માટે તેઓ ચલન કરી ગયા તે સ્થાનને વિચાર કરશું, તેમનાં ચલને સમજશું, તે પંથ નેહા શું, તે મને ગમન કરશું. હાલ તે એકજ સાધ્ય કે ગમે તેમ કરીને એ દૂરના ગગનચુંબિત શિખરે પહોંચવું.
યાત્રાએ સહકારીએ જાગતા ગયા, ગાન આગળ વધતું ગયું. માતા પુ. રને ધવરાવે છે, લેકેની હારે નદી કાંઠે મુખ ધ્રુવે છે, કમળમાંથી સુગંધી છૂટે છે,
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કબુવાલુકાને તારે.
ગોવાળના બાળકો માખણ વહે છે. વિગેરે ગાનના શ માનસ ચિત્ર કપડા હતા, ત્યાં આલ્ફાદ સૂચક શબ્દ બે લાયા
તજ પરમાર જાગ, તું ભી તેરે કાજ લાગ! અહહા! શું સુંદર વાત કરી! પ્રમાદ ત્યાગ, જાગ્રત થા અને તારી ફ૨જ બજાવ. ફરજ શું ? કેના તરફ? કેવી રીતે બદલાય? એ પર ઇવ થઇ
ત્યાં તે પાછો “ચાલના જરૂર'ને લય શીશ વાર સંભળાય છે. યાત્રાળુ છે, મૂહચારીએ જાગવા લાગ્યા, ચાલવાની તૈયારી થવા લાગી. સર્વ નદી કાંઠે આવી વીરને સમરવા લાગ્યા, સામેના રિલિશિખરને નમવા લાગ્યા અને કહ્યું અને સિદ્ધ દશા વચ્ચે ડેલવા લાગ્યા, કાંઈક સાક્ષાત્કાર થશો, કંઈક ચમકાર જણાયે, જીવનના ઉચ્ચ પ્રદેશની ઝંખી થઈ, સ્થળ જીવન કરતાં વિશિષ્ટ ચારિત્રયુક્ત જીવનની ઉંડી ચાવીઓ ફરતી જણાઈ, હૃદયવીણાના તાર પર નૃત્ય થતું લાગ્યું, સર્વત્ર શાંતિમાં નદીના પાણીના ખળભળાટની અંદર દેવમોત્સવ, ઇવની સ્તુતિ, સમવસરણની ૨ચના જણાઈ અને એ સર્વ અખંડ શાંતિમાં સામેથી એક સંન્યાસીનો અવાજ આવ્યું. એને આખા જીવનનો એકજ સંદેશો જગતને કહેવાને હ અને તે જ રંવાર બેલનો હતે. સાંભળે છે કે હસે છે તેની દરકાર વાર તે પિતાને રહસ્ય. મય સ દેશ કહેતો હતે. અમે સાંભળ્યું તે બે –
ભૂલ મત જના, વિસર મત જાના,
ઘડી ઘડીક, પલપલકા- ખાલીયા જાયેગા. - બે ચાર પાંચ વાર આ સંદેશો સાંભ, વિચર થે, અંદર નજર ગઈ, લેખાં કોણ લેશે? કેણ દેશે? તેનાર દેનારને અભેદ જણાય, પણ ઘડાઘડિને જવાબ આપ અને લે પડશે એમ જણાવ્યું, ચલન કરવાની અને સાથે હિસાબ રાખવાની જરૂર જણાઈ. ત્યાં તે યાત્રાળુ નાદ થશે-છે મહાવીર સ્વામીની જય” એ અવાજ સાથે પ્રયાણ આદર્યું, નિર્મળ જળ, પ્રભાતને સૂર્યોદય અને શાંત વાતાવરણને મૂકી બાધેલ સડક પર આગળ ચલન કર્યું, આખો વખત “ચલના જરૂર જામું તાકુ કંસા સોવના ને લય યાદ આવે અને તેની સાથે જ “ભૂલ મત જાના” વાળો આ સંદેશે કર્ણ પર અવાજ કરવા લાગે. અમે આગળ વધવા, આ રીતે ચલન અને લેખાં પર વિવેચન સહચારીમાં થયું તે વળી કોઈ અન્ય પ્રસંગે ચીતરશું. જીવનની આ ક્ષણ હજુ સુધી ભૂલી શકાણું નથી, ભૂલાય તેવી નથી, ભૂલાતી નથી, ભૂલવાની ભાવના પણ નથી.
મૌક્તિક,
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
आधुनिक जैनोनुं कलाविहीन धार्मिक जीवन.
જૈાના જીવનને કળાવિહીન કહેવું તે મેટા આક્ષેપ ગણાય, પણ તે આક્ષે પત્ની થાતા સમજાયા સિવાય જૈનેના ધાર્મિક જીવનમાં જે જડતા-નિસતાકળાશૂન્યતા-પ્રવેશ પામી છે તે દૂર થવી અશકય છે. આપણા લેકે માં કળા વિષે એટલુ' બધું અજ્ઞાન છે, કે વર્તમાન જૈનાના ધાર્મિક જીવનને કળાવિહીન કહેતાં પહેલાં પ્રથમ તે કળા અને ધર્મના સબંધના નિર્દેશ કરવા આવશ્યક છે.
સંસારમાં દરેક આત્મા અપૂર્ણ છે, અને પૂર્ણુતાને શેાધે છે, તે પૂર્ણતા સચ્ચિદાન ંદ સ્વરૂપની પ્રાપ્તિમાં રહેલી છે, એમ હિંદુ તેમજ જૈન શાસ્ત્રકારો કહે છે, તે સ્વરૂપની પ્રાપ્તિ ભૂતમાત્રને શકય છે, એમ દરેક શાસ્ત્રો અનેક દૃષ્ટાન્તાથી સિદ્ધ કરે છે. મનુષ્ય સામાન્ય રીતે પોતાના જીવનની જન્મથી મરણુપર્યન્ત મર્યાદા બાંધે છે; અને પેાતાના દેહમાં આત્મભાવને ક૨ે છે, આમ સમજવાને બદલે દેહથી અતિરિક્ત આત્મા છે, તે અનાદિ અનન્ત છે, તેનું અસ્તિત્વજ સાચુ છે; અન્યનુ અ સ્તિત્વ ખાટુ છે, કારણ કે અન્ય સ અચિરસ્થાયી છે; અને જેમ સ` જુની કાંચળી હોડે અને નવી કાંચળી ગ્રહણુ કરે તેમ આત્મા અને દેહના સંબંધ ચાલ્યાજ કરે છે, આવી આત્મપ્રતીતિને સત્ પ્રાપ્તિ કહી શકાય.
જયાંસુધી મનુષ્યને ઇન્દ્રિયદ્વારા અબાધિત જ્ઞાન મળે છે, ત્યાંસુધી તે અજ્ઞાન તે કહી ન શકાય, પશુ મનુષ્યનું જ્ઞાન દિશા તેમજ કાળથી મર્યાદિત હાઇને તેમજ જેટલું છે તેટલુ પણ ભ્રાન્તિમિશ્રિત હેઇને ઇન્દ્રિયપ્ર.પ્ય જ્ઞાનને અજ્ઞાનની કેટ માંજ મુકી શકાય, આ દિશા અને કાળની મર્યાદા તુટે, સઘળી ભ્રાન્તિએ ટળે, અને જેમ સ્વચ્છ આદર્શ માં સુન્દર પ્રતિબિંબ પડે તે નિયંળ આત્મકાશમાં આ વિશ્વનું યથાસ્થિત પ્રતિભિમ પડે ત્યારે ચિત્ર-પ્રાપ્તિ થઇ ગણાય.
મનુષ્યના આનંદ સાન્દના અનુભવમાં પહલેા છે, કુદરતનું સુન્દર દૃષ્ય જોતાં, પ્રાસાદિક કવિની પ્રતિભાપૂર્ણ કવિતા વાંચતાં, વિવિધ વિલાસવતી કેાઈ રમણી નિરખનાં, નવરંગી ખાળકે નજરે પડતાં અને આવા આવા અનેક સુન્દર ગણાતા પદાર્થોના સાક્ષાત્ અનુભવ થતાં સ્વાભાવિક રીતે મનુષ્યના અન્તરમાં આનંદ ઉચ્છ્વસે છે, કાસ પન્ન આત્માઓના પરિચય પશુ આવેજ આલ્હાદક હાય છે, આમ છતાં પણ સુન્દર વસ્તુને સક્ષત્ સમાગમ દરેક મનુષ્યના હૃદયમાં એક સરખા આનંદ ઉપજાવી શકા નથી. આનાં ઘણાં કારણેા હોય છે; પણ મુખ્યત્વે કરીને આમ બનવાનુ’ એક કારણ એ ાય છે કે મનુષ્ય અનેક પ્રકારના વિકારાને વશ હાઇને સાચા સૈ.દર્યને સમજી શક નથી, સુન્દર-અસુન્દરના સાચા વિવેક કરી શકતા
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આધુનિક જેનું કળાવિહીન ધાર્મિક જીવન. નથી, સન્દર્યાનુભવની તૃષ્ણામાં કુરૂપ પદાર્થોની પાછળ ભટકે છે, અને ઠોકર ખાય છે, આમ બનતાં તેને આનંદ અવિચ્છિન્ન ધારાએ વહેતો નથી, સુન્દર વસ્તુને સે કેઈ ચહાય, પણ સારા માઠા સંસ્કારને લીધે સન્દર્યને લગતા દરેકના ધોરણમાં તફાવત પડે છે અને તેથી એક જ વસ્તુ એકની પ્રીતિનું પાત્ર બને તે અન્યને અણગમાનું સાધન બને, અને દરેક મનુષ્યમાં માનસિક પરિ. વર્તન નિરંતર થયા કરતા હોવાથી આજ જેના ઉપર પ્રીતિ હોય તેના ઉપર આવતી કાલે અણગમે થાય તે સ્વાભાવિક છે. આ મર્યાદિત સ્થિતિમાં બંધનોમાંથી ઉચે આવતાં સુદર અસુન્દરના ખ્યાલો ચેકસ બને, આત્મા પૂર્ણ દશાને પામતાં જે વિશ્વવ્યાપી સ્થિતિ પ્રાપ્ત થાય તેને લીધે વિશ્વમાં ભારેલા અખુટ સિન્દર્યને તે ભક્તા બને, મેહવિકાર અને મલીન વાસનાઓનાં આવરણ દૂર થતાં મને ગત વિહળતા પણ નાશ પામે અને નિરંતર-અનવછિન્ન-અવર્ણનીય-આનંદની પ્રાપ્તિ થાય.
આ રીતે સચ્ચિદાનંદ સ્વરૂપને પામેલ આત્માની સ્થિતિ વર્ણવી શકાય. આ ઉપરથી સમજાશે કે કળાની પૂર્ણતાને પામ્યા સિવાય એટલે કે વિશ્વજીવનમાં વ્યાપી રહેલા કળાના અંશોને આત્મજીવનમાં એકરૂપ બનાવ્યા સિવાય અપ્રતિહત આનંદ અશક્ય છે અને તે અપ્રતિહત આનંદ સિવાય પૂર્ણ દશાને પામવાનો કાંઈ અર્થ જ નથી.
' હવે ધર્મનું શું ક્ષેત્ર છે તે તપાસીએ. સામાન્યતઃ મનુષ્યનું જીવન લક્ષ્યહીન દેખાય છે, મનુષ્ય જન્મે છે, જીવે છે, અને મરે છે, પણ એ બધું શું અને શાને માટે છે તેને તેને કાંઈ ખ્યાલ હોતું નથી. જીવનમાં અનેક તરંગો-વાસનાઓ ઉઠે અને તે તૃપ્ત કરવાનાં સાધને જતાં લય પામે. આ સાધને જવામાં ગ્યા
ગ્ય કે કર્તવ્યાકર્તવ્યનો ખ્યાલ દેખાય જ નહિ. પિતાની જાતે ભોક્તા અને આખું વિશ્વ ભૂગ્ય લેખાય. આગળ પાછળનો વિચાર ન થાય અને માત્ર સામે ઉભેલા
સ્વાર્થને આધારે એજ ચિન્તવનમાં જીવનપ્રવાસ પૂરો થાય. આવી અતંત્રિતતરંગી-મનસ્વી-માયાવી સ્થિતિમાંથી ઉદ્ધાર કરે, નિયંત્રણનું સ્થાપન કરે અને જીવનના વિવિધ માર્ગગામી પ્રવાહને એકજ લક્ષ્યમાં એકત્રિત કરે તે ધર્મ કહે વાય. અજ્ઞાનાવૃત્ત સ્થિતિમાંથી ઉદ્ધાર કરી અમને જ્ઞાનમય દશાને પમાડે, મહાવૃત્ત દશામાંથી છુટે કરી પ્રેમમય દશાને પહોંચાડે, કુરૂપી પદાર્થોમાં ઉપજેલી સુરૂપતાની બ્રાતિ દૂર કરી સાચા સન્દર્યના ૨૩યને પ્રાપ્ત કરાવે એ ધર્મ છે. આ રીતે કળા અને ધર્મનો વિશાળ અર્થ લઈએ તે કળાની પૂર્ણતાને પામ્યા
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સિવાય આત્માની પતા અર્થહીન છે અને ધર્મનું લક્ષ આખરે આત્માને પૂર્ણ બનાવવાનું જ છે તેથી કળા અને ધર્મ એકમેકના નિકટ સંબંધી છે એ સ્વતઃ સિદ્ધ થયું.
કળાના ઘણા અર્થ થાય છે તેથી કળાનું સામાન્ય લક્ષણ બાંધવું બહુ મુશ્કેલ છે. અહિં કળા શબ્દને અર્થ યુક્તિ કે બુદ્ધિચાતુર્થ લેવાને નથી, અહિં તે કળાથી એટલું જ સમજવું કે અ-- રામામાં જે સરસ વિચારે, મનહર કક્ષનાઓ, ઉન્નત ભાવનાઓ ઉદભવે તેનું વિવિધ સાધન વડે સુન્દર નિરૂપણ કરવાની શક્તિ તે કળા. તે કળાને પ્રદેશ બહુ વિસ્તી છે અને તેમાં અનેક વિને સમાવેશ થાય છે. ચિત્ર, સંગીત, કવિતા, નૃત્ય, નાટક, સ્થાપત્ય વિગેરે અનેક વિષયે કળાનાં જ સ્વરૂપ છે. માનુષક જીવનમાં પણ પ્રેરનાર શક્તિ તે કળા છે. કળાકારની કાલ્પનિક સૃષ્ટિમાં સ્થળ વિશ્વમાં અનુભવાતી કુરૂપતાને સ્થાન નથી. સામાન્ય નજરે કળા અને ધર્મના પ્રદેશો ભિન્ન ભિન્ન જણાય છે. કળાનું લક્ષય આનંદ પમ ડવ નું અને ધર્મનું લફલ માણસને નિયમમાં લાવવાનું લેખાય છે પણ ભિન્નશી હેવા છતાં કળા અને ધર્મ પરસ્પરને અવલંબીને રહેલાં છે. કળા ઉપર ધર્મનું નિયંત્રણ હોય તેમજ તેની વિશુદ્ધ સચવાય, અને ધર્મને તે કળાને આશ્રય અપરિહાર્ય બને છે. જોકજીવનમાં ધર્મની આટલી બધી સત્તા તેના તત્વજ્ઞાનને આભારી નથી, પણ તેણે લીધેલ કળાના આશ્રયને આભારી છે. કર્તવ્યનિયમિક્તા જેનું લક્ષ્ય હોય તેવા ધર્મની સામાન્ય વ્યાખ્યા નીચે દુનિયાના દરેક ધ સમાવેશ થાય છે. તે સર્વ ધર્મોના પરિપાક તથા પ્રચારમાં ચિત્ર, સંગીત, કાવ્ય, સ્થાપત્ય વિગેરે કળાએ.એ કેટલો ભાગ ભજવ્યું છે તે વિચારકને સુગમ્ય છે. રતુતિઓ, પ્રાર્થના બે, વે ગીત વિના હદયને ધર્મ શી રીતે ગમ્ય બને ? મેટાં ભવ્ય મંદિર, મનહર વાજ, પુરાણવિષયક મ્યુચિ વિના ધર્મવિકાસ અશક્ય છે. નરસિંહ મહેતાની ધર્મભક્તિ કવિતામાં જ આવિર્ભાવ પામી હતી. બુદ્ધ ધર્મના સાધુઓની ધર્મભાવના અજંટાઆદિ સ્થળમાં થયેલા ચિત્રામણમાં પ્રગટી ડતી. આદિ ક્રિશ્ચિયને એ પિતાની ધર્મભાવના ભવ્ય મંદિરો અને મેરી અને કાઈસ્ટના અસંખ્ય કાલ્પનિક ચિત્રોમાં ગુંથી હતી. જે મંદિરમાં વજિત્રને રણકાર નહિ તે મંદિર સુનકાર લગે. આવી રીતે કળા પણ ધર્મથી જ ખરૂં પિષણ પામી છે. આદિ ગુજરાતી સાહિત્યને ઘણે ખરે ભાગ ધર્મવિષયક જ હતું. પ્રાચીન કાળમાં ચિત્રો પણ ઘણું ખરું ધર્મના વિષયને અવલંબીને ચિતરાતાં, બાંધકામ તથા કેતપણ ધર્મના ઉદાર આશ્રયથી આટલા વિકાસને પામ્યાં છે, આ રીતે કળા અને ધર્મની પરંપર અવલગિતતા સુણ છે. વળી જેવો સંબંધ જ્ઞાનને ધર્મ સાથે છે
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આધુનિક જેને!નુ કળાવિહીન ધાર્મિક જીવન.
૧
તેવાજ સંબંધ કળાને ધર્મ સાથે રહેલા છે. જ્ઞાન પ્રદ્યોતક શક્તિ છે; કળા અનુરંજક શક્તિ છે. જ્ઞાન વિના ધર્મ આંધળે; કળા વિના ધમ રસહી©ા, પશુ ધર્મના નિયંત્રણ વિના જ્ઞાન કુમાર્ગે ખરચાય અને કળા વ્યભિચારમાં ૫.૨૩મે, ઉભયને ભાશય મનુષ્યને ઉંચે લઈ જવાના છે, પણ ધર્મના અભાવે ઉનષ મનુષ્યના અધ: પતનનું નિમિત્ત બની શકે છે.
કળા સાધન છે; ધર્મ સાધ્ય છે. તેને બદલે વિપરીત પરિસ્થિતિ અને તે ધર્મના સ્થાનામાં અધર્મનું સામ્રાજ્રય ઉભું થાય. જગન્નાથપુરી અને એવાંજ અન્ય મંદિરમાં જોવામાં આવતાં બન્નસ ચિતરામણુ અને કેતરકામ શુ' સૂચવે છે? કુષ્ણ ગોપીના નામે સમાજમાં પ્રચલિત થયેલાં હુબહુારતાં શૃગરિક કાવ્યે શુ જણાવે છે ? તે માત્ર ધર્મના ખાંનાં કળાના સ્વચ્છ-દ વિદ્ગાર સૂચો છે. અત્યારે પ્રસરતા જડવાદના યુગમાં પણ આવી જ પરિસ્થિતિ ઉભી થતી તૈખાય છે. ઉન્નતુ ગામિની કળા ધર્મ પરર્મુખી બનતાં વિથબની થતી જતી અનુભવાય છે અને મનુજ જીવનમાં વિશુદ્ધિ લાવવાને ખદલે વિકારવિવર્ધનને યેજતી જશુાય છે. કળાના ઉદ્ધાર ધર્મ શું છે; ધર્મના પ્રચાર કળાથી છે, ધ સરખા સામરસને પચાવવામાં કળા પરમ ઔધિનું કામ કરે છે. કળાવિહીન ધાર્મિકજીવન લુખ્ખું અને જડપ્રાય દીસે છે. ધર્મ વિનાની કળાપરાયણતા આખરે ૨૬છન્દ આચારમાં પરિણામ પામે છે.
આ
આ રીતે કળા અને ધર્મ'નુ' સામાન્ય સ્વરૂપ સમજાવ્યુ. આ સંબંધની વિશિષ્ટ પર્યાલે ચનાને હિં. અષ્ટાશ નથી, ફળા અને ધર્મના સબંધની અંતિ હાસિક અને ભૂગોલિક દષ્ટિબિન્દુએ સમાલેચના થાય તે ઘણું જાણવાનું મળે, કળા તેમજ ધર્મ એક છતાં કાળ તેમજ દેશના અન્તરે કળા અને ધર્મોનાં અનેક સ્વરૂપે. જોવામાં આવે છે, જેમ કાળ કાળના અને દેશ દેશના ધર્મો જુદા જુદા હોય છે તેમજ કાળ અને દેશને અનુસરીને કળાના આવિર્ભાવા પશુ ભિન્ન નિત પ્રકારના દષ્ટિગોચર થાય છે. આમાં પશુ જ્યારે એકમેકથી તદ્દન જુદી રીતે વિચરતા અને અસમાન ભાવનાઓને ધારગુ કરતા દેશોના વિગ્રડુ કે એવાજ કોઈ કાર્પણે સમાગમ થાય છે ત્યારે જેમ ધવલત્રી ગગા અને શ્યામી યમુનાના સંગમ થતાં પાણી ડાળાં અને અન્યત્રી બની જાય છે તેમ પ્રત્યેક દેશના ધ અને કળાઉપર સખ્ત આઘાતા લાગવા માંડે છે અને ઉમયનાં સ્વરૂપા એકદમ પલઢા માંડે છે. આવી પરિસ્થિતિ જ્યારે વિગ્રહના પરિણામે ઉભી થઈ હાય અને એક દેશને અન્ય દેશ સાથે પરાજિત વિજેતાના સંબંધ જોડાયા હોય ત્યારે પ્રમાણમાં જેટલુ વિજેતા દેશના કડા અને ધર્મને ખમવું પડે છે તેથી ઘણુ વધારે પરાજિત ફ્રેશ કળા અને ધર્મના ગંગમાં નુકશાન ભાગવે છે; કારણકે પરાજિત
,
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૨
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ.
દેશમાંથી આત્મસન્માનની કે આત્મષ્ટતાની ભાવના લય પામી ગઈ હોય છે અને વિજેતા દેશના લે કેની રહેણી કરણી તેમજ ભાવનાઓમાં સર્વોત્કૃષ્ટતાની બ્રાન્તિ થાય છે. આ વ્યાહનું પરિણામ એ આવે છે કે પરાજિત દેશ ઘણીવાર સ્વજીવનનાં સુદર અને ઉપગી અંશને ગુમાવી દે છે અને રાજ્ય કરતી પ્રજાના પિતાને તદ્દન પ્રતિકૂળ અને નિરૂપાગી કેટલાક અસદ્ અંશેને મહાશાત્ આત્મજીવનમાં ચિરંજીવી સ્થાન આપે છે. આજે આપણે ભારતવર્ષની પણ કાંઈક આવી જ દશા થઈ છે. પશ્ચિમાન્ય પ્રજાનાં ભારતવર્ષ ઉપર આક્રમણ આરંભાયાં અને ક્રમે કરીને અંગ્રેજ પ્રજાનું ભારતવર્ષ પર શાસન સ્થપાયું, ત્યારથી પશ્ચિમાત્ય સંસ્કૃતિની પિત્ય સંસ્કૃતિ સાથે ભારે અથડામણ થઈ, તેના પરિણામ રૂપે દેશજીવનમાં
આજ અવનવા ફેરફાર જોવામાં આવે છે, એક તે અગ્રેજ પ્રજાને ભારતવર્ષ ઉપર દિગવિજય છે અને બીજું તે પ્રખર સૂર્ય જેવી પાશ્ચાત્ય સંસ્કૃતિની ઝળળતી
તિ-આથી પૂર્વવાસીઓને પાશ્ચાત્ય સર્વ કાંઈ ઉપર મેડ ઉપજે અને આદર થાય તે સ્વાભાવિક છે. અધ્યાત્મની વાત કરનાર છતાં તમે ગુણથી ઘેરાયેલ ભારતવર્ષને રજોગુણમય પશ્ચિમને વેગ ન થયે હેત તે ભારતવર્ષ પિતાની ઘેર નિદ્રા ત્યાગવામાં વધારે વિલંબ કરત એ તે નિ:સંશય છે; પણ ઘેર નિદ્રા ત્યાગવા પૂરત, પર્વે પશ્ચિમને આદર કર્યો હત અને પિતાની ઉણપ દૂર કરવા પૂરતેજ પૂર્વે પશ્ચિમને આશ્રય લીધે હતા તે ભાવી એટલું ચિન્તાજનક ન બનત, પણ પરિ સ્થિતિ એવી ઉભી થઈ કે આપણો ઘણો ખરે શિક્ષિત વર્ગ સારાસાર વિવેકને ભૂલી જઈ પશ્ચિમનું અધ અનુકરણ કરવામાં જ શિક્ષિતતાની સાર્થકતા સમજવા લાગ્યા, અને અશિક્ષિત લોકે શિક્ષિતને પગલે ચાલવા લાગ્યા. પરિણામે આજ આપણું સામાજિક જીવનમાં પરસ્પર સંઘષ્ટિત થતાં અનેક તર દશ્યમાન થઈ રહ્યાં છે. આની અસર દેશના કળા અને ધર્મ જે લેકજીવનમાં અતિ મહત્વનો ભાગ ભજવે છે તેના ઉપર થયા વિના કેમ રહે? જડવાદની પ્રતિષ્ઠા વધારનાર પાશ્ચાત્ય સંસ્કૃતિના યોગે ધર્મના સારાં ત પણ ધાંધલથી ભરેલાં લેખાયાં છે અને કળાના રસમય નૈસર્ગિક આવિર્ભાવને તિલાંજલિ અપાવા માંડી છે. હિંદની કળામાં ભાવનાત્મક તત્વ ઘટતું જાય છે; સ્થળતા વધતી જાય છે. ધર્મપરિષિક્તા ઓછી થાય છે, વિકાર વિવર્ધકતા પિષણ પામે છે. દેશના રસવિહાર સુનાં થતાં જાય છે, કૃત્રિમ ફફડાટ વધતું જાય છે. ધાર્મિક ઉત્સની મસ્તી આજ કયાં છે? કયી કુલીન બાલાઓ આજ અંદનીમાં રાસડા ગાતી જોવામાં આવે છે? પિશાકમાં પણ ફેશનની વિવિધ ઘટના પાછળ અનુકૂલતા કે સુંદરતાના આદશ અવગણનાને પામે છે; પશ્ચિમના ત વિનાવિકે દાખલ કરવાથી આપણા માનસજીવનને માટે આઘાત લાગે
For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગૃહસ્થાશ્રમ,
છે અને વ્યવહારૂ જીવનમાં વર્ણશંકરતા વધી છે. આ પરિસ્થિતિની માઠી અસર આપણ ધાર્મિક જીવનમાં સવિશેષ વ્યક્ત થાય છે તે જોતાં સહુદય વિચારકને ગ્લાનિ થયા વિના રહેતી નથી. જે સ્થિતિ અન્ય ધમેની થઈ છે તેજ સ્થિતિથી જૈનધર્મ પિતાને બચાવ કરી શકેલ નથી, એટલું જ નહિ પણ કળામાં વિશુદ્ધિ પ્રેરવાનું જે ધર્મને માન ઘટે છે તેજ ધર્મ કળાના દષ્ટિબિન્દુએ સૈથી વધારે અધ:પતન થયેલ દેખાય છે. આને સવિસ્તર પ્રસ્તાવ કરી જેન બંધુઓનું તે દિશામાં લક્ષ્ય ખેંચવું અને કળાથી ધર્મને અને ધર્મથી કળાને પુનરૂદ્ધાર કરવા પ્રેરણા કરવી એ આ લેખમાળાનો આશય છે, જે દેવેરછા હશે તે હવે પછીના અંકમાં પરિપૂર્ણ થશે.
(અપૂર્ણ) . તા. ૨૩-૩-૨૦
૫૨ મા નંદ, મુંબઇ.
ગૃહસ્થાશ્રમ.
'(લેખક–દફતરી નંદલાલ વનેચંદ.) ગૃહસ્થાશ્રમ એ એક સદગુણની શિક્ષjશાળા છે, તે સંતપ્ત અને શ્રમિત માણસને શાંતિ-વિશ્રાંતિનું સ્થાન છે, મનને મર્યાદિત કરનાર મહા મંત્ર છે, ખેદ અને કંટાળાના રોગથી પીડાતા માણસને તે એક ઔધશાળ છે, પ્રેમ અને ધીરજની તે સુગ્ય ભૂમિ છે અને અનુભવરૂપી રન્નેને તે રેહણાચળ છે. મનુષ્ય ગૃહસ્થાશ્રમમાં આવ્યા પછી અનેક પ્રકારની ગ્યતા મેળવે છે અને તે ગ્યતાના યોગે પુરૂષ સમાજના અને દેશના અભ્યદયનાં કામ કરવાને સમર્થ થાય છે. તેના મનની અનેક ચંચળ વૃત્તિઓ ત્યાં શાંત થાય છે. તે ત્યાં વધારે વિશ્વાસપાત્ર બને છે, અને ધૈર્યનું શિક્ષણ ત્યાં તેને મળતું રહે છે.
બ્રહ્મચર્યાશ્રમની સ્થિતિમાં રહી પિતાનું વિદ્યાગ્રડનું કર્તવ્ય યોગ્ય બજાવ્યા પછી મનુષ્યને ગૃહસ્થાશ્રમની પાયરીએ ચડવાનું છે. પતી પતિનને સંબંધ એ ગૃહસ્થાશ્રમની શરૂઆત સૂચવે છે. આ શરૂઆતની સાથે દંપતીને પ્રેમ પાડ મળે છે. પરસ્પરનિર્દોષ નેહ કેમ જળવાઈ રહે તેને માટે કાળજી ઉત્પન્ન થાય છે. “ તમારી સ્ત્રી તમને હોય તે જ તમે તેને ચડાએ અને તે હતી બંધ થાય એટલે તમે પણ તેને હાના બંધ થાઓ” એ ખરા--સાચા સ્નેહનું લક્ષણ નથી, પણ માત્ર એક પ્રકારની વાર્થવૃત્તિ છે. સ્વાર્થને દૂર કરતાં તે પ્રેમને ખ્યાલે કદાચ પ્રથમ
For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
તમને કડ લાગશે, પણ પછી જીદગીભર તમને હસાવશે અને આનંદમગ્ન કરી મૂકશે. માટે પુકે પિતાની પત્ની તરફ પ્રેમ અને દલસોજી દર્શાવવી જોઈએ. જે ખરો પ્રેમ સ્ત્રીને પોતાની તરફ આકર્ષણ ન કરી શકે તે જગતમાં બીજી એવી કઈ વસ્તુ છે કે જે એક બીજાના હૃદયને આકર્ષી શકે? પ્રેમી દંપતી જેવું જગતમાં બીજું ઉત્તમ જોડલું કયું હોઈ શકે ? આ કારણથી પતિ પત્નીની મિત્રતા ઉત્તમ કહેલી છે.
ગૃહસ્થાશ્રમમાં આવ્યા પછી પ્રેમની ખીલવણી અજગ પ્રકારની થાય છે અને તે એટલે સુધી કે તે અપરિમિત પ્રેમને બીજા અસ્થિર પદાર્થોમાંથી આકથી ચિદાનંદ રૂપ પરમાત્મા સાથે તેનું જોડાણ કરી શકાય છે અને જેને માટે આપણે અનેક ભવ્ય ભક્તજનોના દાખલાઓ બહુ વાર સાંભળી ગયા છીએ, માટે ગૃહસ્થાશ્રમ એ દુ-લતાને અતિશય વિશાળ બનાવવાને નંદનવન જે બગીચે છે. માનસિક શાના રચનારાઓએ પ્રેમવૃત્તિના ત્રણ વિભાગ પાડ્યા છે. મોટા પુરૂ તરફ પ્રેમભાવને તેઓ ભક્તિ અથવા પૂજ્યભાવથી પ્રબોધે છે, સમાન વય અને સમયે ગવાવાળા પુરૂષ તરફના પ્રેમભાવને તેઓ મૈત્રી યા ભ્રાતૃભાવના નામથી સમજાવે છે અને પિતાથી ઉતરતી પંક્તિના માણસે તરફની પ્રેમભાવનાને તેઓ દયા-કરૂણાના અભિધાનથી ઓળખાવે છે. આ ત્રણ વિભાગમાં પ્રેમની અપરિમિતતા છતાં પરિસીમાં બંધાઈ જાય છે. તે ત્રણે વિભાગમાં તેનું સંકમણું કરવાનો માર્ગ ગૃહસ્થાશમીના હાથમાં છે. પોતાના માબાપ, વડીલે, ગુરૂજને અને પરમાત્મા તરફ ભક્તિ-પૂજ્યભાવ દશોવી પ્રથમ વર્ગના પ્રેમનું યથાર્થ પરિપાલન કરી શકે છે. પિતાનાં ભાઈ બહેન મિત્રે વિગેરેના સંબંધમાં તે પિતાને મૈત્રીભાવ વિકસીત કરી શકે છે. પિતાની પત્ની તરફ તે સહધર્મચારિણી યા સંસારના સાથી તરીકેનો નિ:સ્વાર્થ સ્નેહ બતાવી શકે છે. પિતાનાં પુત્ર પુત્રીઓ, દાસવર્ગ અને બીજા બધા પ્રાણીવર્ગ તરફ તે કરૂણા યા માયાના રૂપમાં પિતાને સ્નેહ વ્યક્ત કરી શકે છે. આવી રીતે ગૃહસ્થ ચારે બાજુથી નેહ ખીલવી શકે છે અને વધારી શકે છે. એક અમેરીકન લેખક પ્રેમના સંબંધમાં જણાવે છે કે પ્રેમવગરનું જીવન તે જીવન જ નથી અથવા તેવું જીવન તે જીવતું મરણ છે.” આપણે એટલું તે જાણવું જોઈએ કે પ્રેમના ગુલાબની નીચે સ્વાર્થના કાંટા રહેલા છે, માટે તેનાથી સાવચેતી રાખવાની છે.
For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આડંબર,
ઉ૫
. માડંવર.
(લેખક–દફતરી નંદલાલ વચદ) પૂર્ણ વિકાસ પામેલા કેસુડાંનાં કુરુમે ભલે શરૂઆતમાં જેનારનું મન ડરગ કરી લે, પણ જ્યારે ગુલાબ અને માલતી પુપ સાથે સુગંધમાં તેની સરખામણી કરીશું ત્યારે કેસુડાંના કુસુમમાં આડંબર માત્ર લાગશે. એક મૂખે માણસને બેરીસ્ટરનો ઝ પહેરાવી ન્યાયમંદિરમાં ઉભો રાખશો તે જયાં સુધી તે વાકયોચ્ચાર નહિ કરે ત્યાં સુધી જ તેનું માન જળવાઈ રહેશે, બોલવા જતાં તેની કિમત એક દમડીની થઈ જશે. દમડીને ચમડી કરતાં પણ વધારે વહાલી માનનાર એક કંજુસ માણસ કદાચ દાતારની બરોબરી કરવા તેની પાસે બેસશે, પણ યાચકને પ્રસંગ આવતાં ઉત્સાહથી ઉદારતા કરવાને વખતે કંજુસની કસોટી સ્વયમેવ થઈ જશે.
સિંહના ચર્મથી પિતાને વનરાજ માનનાર શીયાળ હાથીનો સમાગમ થતાં પિતે પલાયન કરી જશે. શૂરવીર યોદ્ધાને ફાંકો ધરાવનાર અને મોટી મોટી વા. તેથી પિતામાં પ્રબળતા સદ્ધ કરનાર સુભટની વિરતા શત્રુની સામે આવતી સેનાના શસ્ત્રાઘાત વખતે પ્રગટ દેખાઈ આવશે. માત્ર બાહ્ય વેશથી લોકો પાસે પિતાને સાધુ મનાવનાર અને કશી જાતનાં અભિમાન વિના પિતાની લઘુતામાં રમનાર એ બંનેની સાધુતા જ્યારે તેમના પર પ્રાણ સંકટને યા તે દંડપ્રહારદિને પ્રસંગ આવશે ત્યારે ક્રોધ અને ક્ષમાના ચિન્હો સ્પષ્ટ થઈ જશે.
' આવા અનેક ઉદાહરણો જ્યારે વિચારીએ છીએ ત્યારે ખરેખરી ખાત્રી થાય છે કે દુનિયામાં આડંબર રાખનાર મનુષ્ય આખરે પ્રગટ થયા વિના રહી શકતે નથી. તમે કદાચ ધારતા હશો કે આડબર વિના લેટો અંજાતા નથી પણ તેમ માનવામાં ગંભીર ભૂલ થતી જોવામાં આવે છે. ઘણીવાર આડંબરના વેગે આપણે પિતા ને અપમાનની સાંકડી શેરીમાં ઘસડી જઈએ છીએ. માણસને પોતાનું માન જાળવી રાખવામાં આડંબરની જરૂર પડતી નથી, પણ વધારે લાયકાતની જરૂર પડે છે. જેની પાસે લાયકાત ન હોય તેને આ આડંબરને આશ્રય લે પડે છે અને બહુધા તેમ જોવામાં પણ આવે છે, પરંતુ જેઓ પોતે ગંભીર અને ધીર છે તેઓ ખાટે ડાળ બતાવી વિશ્વને વંચિત કરવાવડે કુદરતને અપરાધ કરતા નથી. - આડંબર એ એક તમાક કે બીડી જેવું વ્યસન છે. તે દાખલ થયા પછી માણસ યેગ્યતાની ઓછી કાળજી રાખતાં શીખે છે. એટલું જ નહિ પણ આવેલ ગ્યતાને પણ તે ખોઈ બેસે છે. તમે એક વકીલના પદને લાયક હો તો તે પદને લાયક તમારું માન તમે જાળવી રાખો, પણ તે પદને તમે યેગ્ય ન થયા હો તો આડં પર બનાવવાને પ્રયત્ન કરવામાં નહિ, પણ તે પદને લાયક થવાના પ્રયનમાં તમે તમારું બળ અને
For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જેને પમ પ્રકાશ
શાકાકી વાર. તમે કઈ શેઠના વાતરનું કામ કરતા હો તે તમારી જગ્યાને લ ક તમારૂ વર્તન અને વેશ રાખે, આડંબરને એપ ચડાવીને નહિ પણ ખાસ જાત મહેનતમાં મળજી રાખી આગળ વધીને તમારી મોટાઈ દેખાડે. તમારી પાસે વધારે પૈસા ન હશે પણ તમારું વર્તન અને વેશ સાદાઈવાળાં હશે તો તમને હસી નહિ કડાડે. પણ તમારી સાદાઈ જોઈ તમારા ગુણ ગાવા તત્પર થશે; પરંતુ તમે પોતાની રિથતિ વગર જે ઝગમગતા જમાનાને ઠાઠમાઠ ભરેલો વેશ અને તેવું જ હદ બહારનું વર્તન રાખશે, તો લોકો કદાચ તમારી સામે આવી નહિ કહે, પણ પાછળથી તે એમજ કહેશે કે “જે સાહુકારનો દીકરે, હાથમાં સ્ટીક, પગમાં વિલાયતી બુટ, આંખ પર ચશ્મા, મુખમાં પાનની પટ્ટી અને સીગારેટ, ખીસ્સામાં સેન્ટસિક્ત રૂમાલ, માથા પર બાબરી અને અધુરામાં પૂરું હાથમાં બેટી મુદ્રિકાઆવી રીતે ફેશનવાળા સુધારામાં સામેલ થઈ ફાંકડા બની ફરે છે અને ઘરે તે ડે સી અને બેરી બિચારાં લખું અન્ન ખાઈ જેમ તેમ જીવન ગાળે છે; છતાં આ ભાઈ સાહેબ માટે નવલશાહ હીરજી થઈ ફરતે ફરે છે.” આવી લેકવા માત્ર ન છાજતા આડંબર કરનારા માટે જ વપરાય છે. , આડંબરની આજુબાજુ બેટી મોટાઈ લપેટાયેલી હોય છે અને તેને મધ્ય ભાગમાં ઉદ્ધતાઈને કણે રહેલા હોય છે, નમ્રતા, પ્રેમ, શાંતિ, માયાળુતા અને દયા વિગેરે સારા ગુણોનાં સને તે ચુસનારા છે ઉદ્ધતાઈના ગે માણસ વિદ્યા મેળવવાને અયોગ્ય બની જાય છે, એટલું જ નહિ પણ પિતાની ખુમારીની ખટાશથી તે પિતાના વડીલોનું માન પણ જાળવી શકતો નથી. આ મિથ્યા આડંબર કરવા જતાં માણસ પોતે પોતાને પામર બનાવે છે.
स्नेह लग्न.
(પ્રજા -તરી નંદલાલ વનેચંદ ) આજ કાલ દુનિયાના વાતાવરણમાં જ્યાં ત્યાં સનેહલનેજ પવન ફૂંકાય છે. નેહ લગ્ન એ જ જીદગીને સુખમય બનાવનાર છે એમ સર્વ મનાય છે અને નેહ લગ્નથી જ ગીય સુખ આ લેકમાં માણી શકાય છે એમ અનુભવી કહે છે. જયારે નેહ લગ્નને માટે આટલું બોલાય છે અને તેને આટલી અગત્ય અપાય છે ત્યારે એ સિદ્ધાંતને આપણે હિંદુલગ્નમાં સ્થાન છે કે કેમ તે આપણે વિચા રવું જોઈએ.
પરંતુ એ પ્રશ્નમાં ઉંડા ઉતરીએ તે પહેલાં હ લગ્નનું સ્પષ્ટીકરણ કરવું ઠીક પડશે. એક પક્ષ કહે છે કે પ્રથમ સ્નેહ અને પછી લગ્ન ત્યારે બીજે
For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ્નેહુ લમ
પક્ષ કહે છે કે પ્રથમ લગ્ન અને પછી સ્નેહ. પ્રથમ પક્ષનું એમજ માનવુ' છે કે લગ્ન થયાં પહેલાં સ્નેહનાં અંકુરા કુટવાં જોઇએ, એટલું જ નહીં પણ સ્નેહ સાધારણ રીતે ખીલેલે હોવા જોઇએ. તેઓ ઢઢનાપૂર્વક કહે છે કે જ્યાં સ્નેહ જાણ્યા સિવાય લગ્ન છે ત્યાં સ્નેહ પાછળથી બહુ ઓછા પ્રમાણમાં સંભવી શકે છે અને પરિણામે તે લગ્ન વિજયી નીવડતુ નથી; પરંતુ જો લગ્ન પહેલાં સાધારણુ પ્રમાણમાં સ્નેહ જામ્યા હોય તેા તેએ લગ્ન પછી તેને પાષીને ખીલવે છે અને તેમના જીવનની ક્રૂત્તહુમાં લગ્નને સાધનરૂપ બનાવે છે. બીજો પક્ષ કેવળ જુદાજ વિચારને છે, તે તે ખુલ્લી રીતે કહે છે કે લગ્ન પહેલાં સ્નેહ એ બનવા જોગજ નથી અને જો કાંઈ સ્નેહ જેવું જણાતુ હાય તે તે શુદ્ધ નહિ પણ સ્વાથી સ્નેહનું ચિન્હ છે અને તેનાથી ધારેલું સુખ કાયમનું નહીં પણ ક્ષણિક છે, પરિણામે તેના કાર્ય માં તે નિષ્ફળ નીવડી જીવનને વિષમય બનાવે છે.
30
અને વાતના ગુણુદાષ વિચારતાં એટલુ તે સ્પષ્ટ જણાઇ આવે છે કે પ્રથમ પક્ષનુ કહેવુ પાશ્ચિમાન્ય પ્રજાને વિશેષ પ્રમાણમાં લાગુ પડે છે, ત્યારે ખીજા પક્ષના વિચાર। આપણા સમાજને બહુધા મળતા છે. પાશ્ચિમાન્ય પ્રજામાં વ્યક્તિસ્વાત ંત્ર્ય સર્વ રીતે પ્રસરેલુ છે, એટલે ત્યાં લગ્નથી જોડાયાં પહેલાં એક ખીજા તરફ સ્નેહુ દોરવા તેમને પૂરતા અવકાશ છે, જે કે આવી રીતે ધારેલે સ્નેહ પરિ પવ નહીં હાવાને લીધે તેઓ ઘણીત્રાર છેતરાય છે અને જીવનને દુ:ખમય અનાવે છે, પર ંતુ આવી રીતે કરેલા સાડુસનુ પરિણામ તેઓને વિશેષ વખત સહન કરવુ 'પડતુ' નથી; કારણ કે તેમના અંધારણ મુખ તે લગ્નને એક જાતને કરાર માને છે અને તેની ગાંઠમાંથી તેએ વિના સાચે મુક્ત થઇ શકે છે. જે વ્યક્તિસ્વાત‘ત્ર્ય તેમને અપરિપકવ સ્નેહમાં ફસાવે છે, તેજ વ્યક્તિસ્વાત’ત્ર્ય તેમની સહાયે આવે છે અને તેમના દુ:ખના અંત લાવે છે. આવી રીતે મુક્ત થયેલું જોડું જો કે થાડા સમય માટે આનંદ માને છે, પરંતુ વખત જતાં તેમને કોઇ નવાજ માણુસ સાથે સંબંધમાં ઉતરવું પડે છે. તેના જીવન સાથે પેાતાનુ જીવન એડવુ પડે છે. આ નવીન જોડાનું જીવન કેવુ' જશે એ તેના લગ્ન પછીના સ્નેહના વિકાસ ઉપર અવલખે છે.
For Private And Personal Use Only
હિંદુ સમાજમાં ભાથી ઉલટાજ પ્રયાગ છે. અહીં લગ્ન પહેલાં સ્નેહુને ઉર્દૂભવવામાં આપણા રીતિ રીવાજો આડાં આવે છે. બાળપણથીજ સગપણની ગાંઠથી નેડાએલાં જોડકાને સ્નેહનું ભાન શું હાઇ શકે ? તેમના સંસારના પરિણામને માટે તા તેમના વડીલેાજ જવાબદાર છે.
આ એક કુરિવાજનું પરિણામ છે એમ માની આપણે આપણી પુરાતન સ્વયંવર પદ્ધતિને તપાસીશું તે પણ જણાશે કે તે પ્રસગે લગ્નના નિશ્ચ લાવનાર શારિરીક સોંપત્તિ અગર બીજી કાઇ એકજ દશામાં સોંપાદન કરેલી પ્રવીણુતા હતી
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મા જાન વન બાશ.
~-~
~
-
~
અને જે પ્રવિણુતા દાખવતાં તેઓ લગ્નને માટે લાયક ગણાતા. પછી ભલેને તેમનામાં નેહના અંકુરો હેય વા ન હોય. આ ઉપરથી એમ તે સિદ્ધ થાય છે કે હિંદુસમાજમાં લગ્ન પહેલાં નેહ એ સિદ્ધાંતને સ્વીકાર નથી. સાથે એટલું પણ કહેવું પડશે કે લગ્ન પછી નેહ એ સિદ્ધાંતને હિંદુઓ શ્રદ્ધાપૂર્વક માને છે અને અનુભવીઓ કહે છે કે તેનાં ફળ મીઠાં છે. હિંદુલગ્ન એ કરાર નહીં પણ ધાર્મિક બંધન છે, અને તેમાં એક વખત બંધાયા પછી માણસ મુક્ત થઈ શકતો નથી. વળી તે બંધન ધાર્મિક હેવાને લીધે કેટલીક એક બીજા પ્રત્યેની ફરજો તેમને માથે રહેલી છે અને આ ફરજે તેમનામાં નવીન સનેહ ઉત્પન્ન કરે છે. એકંદર તેમનું જીવન આનંદી અને સુખમય બનાવે છે. કેટલાક પ્રસંગમાં આપણે કેટલાક કુરિ.
જેને લીધે વિરૂદ્ધ પ્રકૃતિના માણસો લગ્નથી જોડાય છે, તે વિરૂદ્ધ દિશામાં વહન કરે છે અને તેમને કટુ જીવન પસાર કરવા પ્રસંગ આવે છે, પરંતુ ધર્મની જે પવિત્ર ભાવનામાં શ્રદ્ધા રાખી તેઓ જોડાયા છે તેજ પવિત્ર ભાવના તેમની મદદે આવે છે અને તેમનામાં સ્નેહનાં બીજ વાવે છે. આપણુ લગ્ન ધર્મલગ્ન છે એવું તેઓ માને છે અને સંપૂર્ણપણે સમજે છે કે લગ્નથી જોડાયલા સ્ત્રી પુરૂષે બજારની ચીજ માફક બદલી શકાતાં નથી. આવા પ્રકારની ઉમદા સમાજ તેમને તેમની પવિત્ર ફરજનું ભાન કરાવે છે, તેના પરિણામે તેઓ એકબીજાનાં ગુણદોષ સહન કરવાના અને તેને નીભાવી લેવાના સ્તુત્ય રસ્તા તરફ વળે છે. આથી તેમના જીવનસુખ ઉપર આવતું વાદળ કમશ: વેરાઈ જઈ તેને ઉજવળ બનાવે છે. “સ્નેહ પછી લગ્ન નહીં, પરંતુ લગ્ન પછી જ ને એમ તેઓ આગ્રહપૂર્વક કહે છે. તેમની આવા પ્રકારની માન્યતા અને તેના અમલને લીધે તેમનામાં દંપતિ પ્રેમ જામે છે, એક બીજા માટે પૂજ્ય ભાવ રહે છે અને તેઓ પરસપરનાં સુખનાં સાધને વધારવા પ્રયત્નશીલ રહે છે. - આપણું લગ્ને વ્યક્તિ સ્વાતંત્ર્ય બહુ ઓછા પ્રમાણમાં સ્વીકારે છે. અને સહકારના સિદ્ધાંતને અનુસરી સ્ત્રી અને પુરૂષ બંનેના સંયુક્ત બળને જીવનની ફત્તેહ માટે આવશ્યક માને છે. આ પ્રમાણે તેઓ તેમના જીવનને સુખી અને આ નંદી બનાવવા પરસ્પરાવલંબનને સ્વીકાર કરે છે અને એકબીજાની ન્યૂનતા પૂરવામાં પિતાનું શ્રેય સમજે છેઆ ઉપરથી સમજાય છે કે હિંદુઓમાં લગ્ન પછી જ નેહ સંભવિત છે, અને આ સ્નેહને લગ્નની પવિત્ર ભાવના ખીલવે છે. આવી રીતે ખીલેલે અને તે જ શુદ્ધ અને ચિરસ્થાયી સ્નેહ છે, અને જે લગ્નોદ્વારા આ સ્નેહ ઉદભવે છે તેને જ નેહલગ્ન એ નામ આપી શકાય. હિંદુઓમાં આપણે જોયું તેમ સ્નેહને જન્મ આપનારા લગ્ન થાય છે, માટે હિંદુઓના ધર્મલગ્ન તેજ નેહલગ્ન લખી શકાય.
For Private And Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રિશમા કાપડ તથા હાથીદાંતની જેનામાં વધતી જતી વપરાશ
૩૯
रेशमी कापड तथा हाथीदांतनी जैनोमां वधती
जता वपराश.
જૈનને મુખ્ય સિદ્ધાંત મહંત પર વર્ષ આખી દુનિયામાં સુપ્રસિદ્ધ છે. આ સિદ્ધાંત આપણા ચારિત્રમાં નથી ઉતર્યો એથી કરીને આપણી અધોગતિ થઈ છે. આપણે એવા સંકુચિત અને નબળા વિચારના છીએ કે એક વસ્તુને દોષ આપણે નજરે જોઈએ, મડાન્ પુરૂષ તેના દેશની સાક્ષી આપે, જરા પુરૂષાર્થ કરીએ તે એ દેષમાંથી આપણે મુક્ત થઈ શકીએ, છતાં આપણે એ દેષમાં સચાજ કરીએ છીએ. રેશમ ક્યાં થાય છે, કેમ થાય છે, એ વાત હવે સે જાણે છે. રિશમી કાપડ તૈયાર કરવામાં હજારો નિર્દોષ કીડાઓને મહા કમકમાટ ઉપજે એવી રીતે પ્રાણ લેવામાં આવે છે એ સે સમજે છે, છતાં રેશમની વપરાશ ઘટાડવા અને નાબૂદ કરવા આપણે કાંઈ પ્રયત્ન નથી કરતા. કરવું, કરાવવું અને કરેલું અનુમેદવું એ ત્રણે ક્રિયામાં આપણે સરખું પાપ માનીએ છીએ, એટલે રેશમ વાપરીને આપણે એખી રીતે હિ સા કરાવીએ છીએ એ કાઈથી ના પાડી શકાય એમ નથી, છતાં પ્રભુપૂજા જેવા કાર્યમાં આપણે રેશમી કપડા પહેરીએ છીએ. તેવા કાર્યમાં તે રેશમને અડવું જ ન જોઈએ. જુની રૂઢી અને જુના ઢાળા જે દેશવાળા જણાય તે આપણે એને ત્યાગ કરજ જોઈએ લગ્નાદિ પવિત્ર પ્રસંગોમાં તેમજ હસ્કઈ ઉત્સવના પ્રસંગમાં આપણે-ખાસ કરીને બરરેશમી કાપડ પહેરી આનંદ માનીએ છીએ. એવી પણ માન્યતા છે કે સુતરાઉ પલકા, ચેળી વિગેરે જે કઈ પહેરે તો ખોટું પહેર્યું છે એવી આપણા સમાજમાં ટીકા થાય. કેટલી અંધતા ! જે ખોટું છે તેને સાચું કહીએ છીએ અને જે સાચું છે તેને હું કહીએ છીએ. ખરા જેન જે આપણે થવું હોય તે હાથના વણેલા, હાથના કાંતેલા, હાથના પીજેલા સુતરાઉ કે ઉનના કપડા આપણે વાપરવા જોઈએ. એ દશાએ પહોંચવા સારૂ રેશમનો ત્યાગ કરે છે તે પહેલું પગથીયું છે.
હાથીદાંત સંબંધી પણ એજ સ્થિતિ છે. હાથીદાંત હાથીની હિંસાથી મેળવાય છે એ સૌ જાણે છે. આપણી બહેને, આપણી માતાઓ, આપણી દીકરીઓ પિતાના પરમ સિભાગ્યના ચિન્હ તરીકે ચુડીઓ વાપરે છે. તે ચુડીઓ ખાસ કરીને હાથીદાંતની હોવી જોઈએ એવો આગ્રહ આપણે કરીએ છીએ. લાકડાની ચુડી કઈ પહેરે તો આપણે એની નિંદા કરીએ છીએ, પરંતુ આપણે હાથીદાંતની ચુડીએ ન વાપરવી જોઈએ. તેના બદલે ગમે તે વાપરવું પણ દોષવાળી વસ્તુ તે કદી વાપરવી નહિ.
For Private And Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૪૦
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાથ. ઉપરાંત રેશમી કાપડ અને હાથીદાંતના વપરાશથી પૈસાની પણ જેવી તેવી પાયમાલી થતી નથી. પ્રજા તરીકે આપણામાં રહેલા સડા તે દૂર કરવા પડશે. આટલી મારી નમ્ર પ્રાર્થના છે.
શાહ કુલચંદ કસ્તુરચંદ.
વઢવાણ શહેર.
भूलनो सुधारो.
અમારી સભા તરફથી બહાર પડેલ દેવદ્રવ્ય નામના નિબંધમાં અને શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશમાં આપેલા સંબોધ સિત્તરીના વિષયમાં પુત્ર ૧૦ માના અંક બીજામાં તેની ૧૦૧ - ૧૦૨ મી ગાથાના અર્થમાં ભૂલ થયેલી છે. તે ગાથા આ પ્રમાણે છે:–
जिण पवयण वुट्टिकर, पभावगं नाणदंसणगुणाणं, ।
ररकंतो जिणदवं, तित्थयरत्तं लहइ जीवो ॥ १ ॥ આ ગાથામાં અને તેની પછીની ગાથામાં પ્રથમના બે પદ જે દ્રવ્યના વિશે ષણ તરીકેના છે તેને અર્થમાં મનુષ્યના વિશેષણ તરીકે લખેલા છે. અર્થ આ પ્રમાણે લખે છે.
“જિન પ્રવચનની વૃદ્ધિ કરનાર અને જ્ઞાન દર્શન ગુણને પ્રભાવક એ જીવ જે દેવદ્રવ્યનું રક્ષણ કરે છે તે તે તીર્થકર પણ પ્રત્યે પામે છે.”
સાધ સિરિ નામની બુક અમદાવાદ જેન વિદ્યાશાળા તરફથી સં–૧૯૫૩ માં છપાયેલી છે, તેમાં પણ આવો ભૂલભરેલેજ અર્થ કરવામાં આવે છે.
આને વાસ્તવિક અર્થ તે પ્રકરણ ટીકા સહિત શ્રી જેને આત્માનંદ સભા તરરફથી હાલમાં છપાઈને બહાર પડેલ છે તેની અંદર ટીકાકાર શ્રી ગુણવિનય વાચકે આપે છે. દ્રવ્યસપ્તતિકા નામનું પ્રકરણ ટીકા અને ગુજરાતી અર્થ સાથે સંવત ૧૯૫૮ માં અમે છપાવેલું છે તેની અંદર પણ વાસ્તવિક અર્થ જ આપે છે, પરંત દેવદ્રવ્યના નિબંધની ઘણી આવૃત્તિઓ થતાં છેલી સંવત ૧૯૭૦ માં છપાચેલી આવૃત્તિમાં પણ મૂલભરેલો અર્થ જ છપાયેલો હોવાથી અમે અહીં સુધારે પ્રગટ કર્યો છે. “જિન પ્રવચનની વૃદ્ધિ કરનાર અને જ્ઞાન દર્શન ગુણનું પ્રભાવક એવું (અત્યુત્તમ) જિનદ્રવ્ય વધારનાર જીવ તીર્થકરપણું પ્રાપ્ત કરે છે.” આ તેને વાસ્તવિક અર્થ છે.
આ હકીકત અમારા ખ્યાલમાં લાવવા માટે અને તે પ્રગટ કરવા માટે પ્રેરણા કરનાર મુનિરાજ શ્રી કરવિજયજીને અમે આભાર માનીએ છીએ.
તંત્રી. '
For Private And Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મુશ્કેલીઓ અને ગૂંચવણે. मुश्केलीओ अने गूंचत्रणो.*
“જે માણસ, માણસ થવાની ઈચ્છા રાખે તેણે પોતાના આત્માનું રાજતંત્ર ચલાવવું જોઈએ. ત્યાં તેણે ભય અને આશાનાં અંધેરને સમાવી દેવાં જોઈએ. તેણે સત્તવાન થવું જોઈએ અને પોતાના મનોરાજ્યમાં શાતિથી પિતાનું તાજ સ્થાપવું જોઈએ-મન ઉપર આધિપત્ય મેળવવું જોઈએ.”
શું તમે તમારા કાર્ય માં ભૂલ કરી છે? શું તમે ઈષ્ટાર્થની પ્રાપ્તિમાં હાર ખાધી છે? ફિકર નહિ, ફરી વખત પ્રયત્ન કરો! નિરાશા-હતાશ કદી ન થા!”
મુશ્કેલી અને ગૂંચવણમાંથી ગમે તેટલું સુખ મેળવી શકાય છે એમ માનવું ઘણાને નવાઈ જેવું લાગશે, પરંતુ સત્ય હકીકતમાં કાંઈ અને કાંઈ અજાયબી હોય છે. મૂર્ખના શાપ ડાહાને આશીવાદ રૂપ પરિણમે છે તેથી આપણને અજાયબી જ લાગે, પણ ઊંડું નિરીક્ષણ કરશે તે તેમાં પણ સંભવિતતા લાગશે. અજ્ઞાન અને નિર્બળતામાંથી મુશ્કેલી જમ પામે છે; જ્ઞાન અને બળ મેળવવા માટે તે આપણને પિકારીને કહે છે.
ખરું જીવન જીવનારનું જ્ઞાન વધે છે તેમ તેમ તેની મુશ્કેલીઓ અથવા ગંચવણે અદશ્ય થવા માંડે છે. પછી તેને મુશ્કેલીઓ અને ગૂંચવણે ઝાકળના બિંદુઓ જેવી–હેલાઈથી દૂર કરી શકાય તેવી લાગે છે.
જે સ્થિતિમાંથી તમારી મુશ્કેલી જન્મ પામી છે તે સ્થિતિમાં તમારી મુશ્કેલી સમાઈ નથી, પરંતુ જે માનસિક ભાવનાથી તમે એ સ્થિતિને પસંદ કરો છે અને વેઠે છે એ માનસિક ભાવનામાં તમારી મુશ્કેલી સમાઈ છે. બાળકને જે મુશ્કેલ લાગે છે તે મોટા માણસને સહેલું કેમ લાગે છે? બુદ્ધિશાળી પુરૂને જે સહેલું લાગે છે તે અજ્ઞાનીઓને મુશ્કેલ કેમ લાગે છે? તે વિચારે.
બાળકના અવિકસિત મગજને એક સહેલો પાઠ શિખવામાં કેટલી મુશ્કેલી લાગે છે? કેટલાએ કલાકે, દિવસો અથવા મહિનાએ એ શિખવા પાછળ વિતી જાય છે? મુશ્કેલીની કસોટી ભૂમિને નિરાશાયુક્ત વિચાર કરવામાં તેને કેટલાએ વખત રેવું પડે છે? શું એ મુશ્કેલી બાળકના અજ્ઞાનમાં નથી? તે પછી તે બાળકના સુખ અથવા ભલાને માટે અથવા તેની બુદ્ધિના વિકાસને માટે એ મૂવી દૂર કરવી જોઈએ કે નહિ? છતાં આપણે ઉપાલંભેથી ઘણી વખત તેની મુશ્કેલીમાં વધારે નથી કરતા?
* મિ. જેઈમ્સ એલનના વિચાર સુષ્ટિ “નંદનવનને આંગણે એ પુરતક ઉપર કેટલાક ફેરફાર સાથે
For Private And Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જેને ધર્મ પ્રકાશ.
જીવનની મુશ્કેલીઓનું પણ એવું જ છે. પુખ્ત વયનાં માણસ પણ એથી ઘણી વખત ગભરાયેલા જોવામાં આવે છે, પણ તેમણે પિતાની ઉન્નતિને અર્થે ગમે તેટલા પરિશ્રમથી પણ હિંમત રાખી તે તે મુશ્કેલીઓ દૂર કરવી જ જોઈએ, હિમતે મરદાં તે મદદે ખુદા, દુ:ખની પાછળ સુખ, અંધકારની પાછળ પ્રકાશ, અસ્ત પછી ઉદય” એ આદિ કહેવતોથી કોણ અજ્ઞાત છે? છતાં કેટલા છેડા એના ઉપર લક્ષ આપે છે ? જેમ જેમ આપણે મુશ્કેલીઓનું નિવારણ કરીએ છીએ તેમ તેમ આપણે નવા નવા અનુભવ મેળવવા સાથે અમૂલ્ય પાઠો શિખીએ છીએ. વૃદ્ધ માણસો સલાહ પૂછવા ચેપગ્ય કે મત લેવા ગ્ય કેમ હોય છે, તેનું કારણ? કારણ એજ કે તેમણે ઘણે ઠેકરો ખાધેલી હોય છે, ઘણું કસોટીમાંથી પસાર થયેલા હોય છે, ઘણુ મુશ્કેલીઓના ડુંગરા ઓળગેલા હોય છે અને એદ્વારા ઘણું નવું નવું શિખેલા હોય છે. જો કે આપણે તો ઘણી વખત “સાઠી બુદ્ધિ નાઠી’ કહી તેમને તિરસ્કારતા હઈશું અથવા તેમનું મૂાય એવું કરતા હઈશું; પણ આ આપણું સાહસ છે-અજ્ઞતા છે. આપણે હજી તેમના જેવા થવામાં ઘણું બાકી છે. મહાન પુરુષોની જીવનચચા તપાસ. તમને સ્પષ્ટ જણાશે કે તેઓ મુશ્કેલીથી પરાજિત થતા નથી. અથાગ પરિશ્રમ, અખૂટ ધૈર્ય અને અંગત કાર્યની સિદ્ધિમાં સંપૂર્ણ વિશ્વાસ સહિત તેઓ આગળ અને આગળ વધતા જ રહ્યા છે અને તેને પરિણામે જ તેઓ મહાન થયા છે. વિજ્ઞથી ભય પામી કાયર પુરૂષે કાર્ય આર. ભતા જ નથી, કેટલાક આરંભે છે પણ વિશ્ન નડે છે કે તરત જ અટકી જાય છે. માત્ર ઉત્તમ પુરુષો જ એવા હોય છે કે ગમે તેટલીવાર વિનો નડે તે પણ આરંભલું કાર્ય છેડતા જ નથી અને નવાં નવાં શિક્ષણ તથા અનુભવ મેળવવા પૂર્વક આરબ્ધ કાર્યને અંતે જ પહોંચે છે. (આને માટે મહાત્મા ગાંધીજી, લેકમાન્ય તિલક વિગેરે દેશનાયકેની કાર્યપદ્ધતિનું ઉંડું અવલોકન કરો.) તમારે આગળ વધવું કે પાછા હઠવું એ તમારા પોતાના જ હાથમાં છે.
મુશ્કેલી વિજય પ્રાપ્તિનું કારણ છે. એની ખરી પ્રકૃતિ-સ્વરૂપ સમજવા માટે અત્યારે આપણામાં છે એના કરતાં વધારે દૂરંદેશી અને વિશાળ બુદ્ધિની જરૂર છે. મકેલી વિના વિકાસ અથવા ઉન્નતિ થઈ શકે નહિ. માણસને જેમ વધારે મુશ્કેલીએમાંથી પસાર થવું પડે તેમ લાભકારક સમજવું. એ મુશ્કેલીઓમાંથી છૂટવા માટે તેને વિશેષ શક્તિઓ એકઠી કરવી પડે છે, તથા તે બળવાન બને છે. ખરી રીતે કોઈ પણ સ્થિતિ મુશ્કેલ હોઈ શકે નહિ, છતાં આપણને તે મુશ્કેલ લાગતી હોય તે તેમાં આપણું ડહાપણનાં ખામી હોવી જોઈએ.
For Private And Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મુશ્કેલીઓ અને ગૂચવશે. ચિતિ આવેલી લાગે છે, પણ તેનું આગમન સાંકેતિક અથવા સકારણ હોય છે. વિકાસક્રમના કાયદાને આધારે અને મનુષ્ય જીવનની નવી જરૂરિયાતના આધારે તેનું આગમન થાય છે. જે એમ ન હેત તે “જે થાય તે સારાને માટે એવી કહે વત જગત્માં પ્રચલિત થાત નહિ.
આપણું વર્તન આપણને મુશ્કેલીમાં નાંખે અથવા તેમાંથી આપણો ઉદ્ધાર પણ કરે. આપણે ગમે તેટલી મજબૂતાઈથી બંધાઈ ગયા હોઈએ તો પણ આપણે ગમે તેમાંથી છૂટા થઈ શકીએ, મુશ્કેલી અને ગચવણના ગમે તેવા ખડબચડા અને જંગલી રસ્તામાં માણસ આથડતે હોય તે પણ તેમાંથી પિતાને રસ્તે શોધી શકે છે અને પિતાને સુખી બનાવી શકે છે, પરંતુ માત્ર નિરાશ થઈને રોવાથી કે લમણે હાથ દઈને બેસવાથી, કપાત કરવાથી અથવા કોઈ બીજી સ્થિતિની ઈચ્છા કરવાથી તે પોતાની ઉન્નતિ સાધી શકતો નથી. તેના સંગો તેને ચાલાક, વિચારશીલ અને શાંત બનાવે છે. તેની સ્થિતિ તેને ફરજ પાંડે છે કે તેણે પિતાન ઉપર પૂર્ણ કાબુ મેળવો જોઈએ અને પ્રગતિ માં આગળ વધવાને માટે તેણે વિચારવું જોઈએ, શોધવું જોઈએ અને ખંતથી કાર્ય પણ કરવું જોઈએ. વાસનાઓ માત્ર દિલગીરીને અને મુશ્કેલીના વિસ્તારને વધારે છે. જો તે શાંતિથી પ્રવૃત્તિમાં પડશે અને શા કારણથી તે આ સ્થિતિએ પહેઓ છે. એ જે વિચારપૂર્વક તપાસશે તે તે ક્યાં મૂલ્ય છે, તે જલદી થી જોઈ અને શોધી શકે છે. એને જે ત્યાં તેણે થોડીજ બુદ્ધિ અને બાહોશી વાપરી હતી તે તે બી શેષ, એમ પણ તે શોધી કાઢશે. તે કેવી રીતે ધીમે ધીમે ડડાપણું અને વિવેકબુદ્ધિની ખામીથી મુશ્કેલીમાં સપડાયે, તે પણ તે જોઈ શકશે અને તે વહેલે નું ચ તેને માટે પિતાની મૂર્ખાઈ ઉપર હસશે મુશ્કેલી દૂર કરવાના માર્ગે મળી ગયા પિછી તે ભૂતકાળના ઈતિહાસમાંથી ડહાપણનો અમૂલ્ય પાઠ શિખશે અને પ્રત્યેક આગંતુક મુશ્કેલી વખતે તે તેનો ઉપયોગ કરશે. પરિણામે તેની મુશ્કેલીઓનું પ્રમાણુ કમેક્રમે ઘટતાં તે સદંતર નાબુ થશે, કારણ કે પછી તે પ્રસંગે તે પિ તને માર્ગ પર જોઈ શકે છે અને ગૂંચવણમાં પડતા નથી.
જેવી રીતે અજ્ઞાન, સ્વાર્થ અને મૂર્ખતા આપણને મુશ્કેલીમાં નાંખે છે, તેવી રીતે જ્ઞાન નિવાર્થ અને બુદ્ધિમત્તા આપણને શાંતિ અને સુખ આપે છે. જે લેકે આ વાતને જાણે છે તેઓ હિંમતથી મુશ્કેલીઓની સામે ઉભા રહે છે અને તેને ઉઠાવીને દુઃખમાંથી સુખને અને અશાંતિમાંથી શાંતિને ઉત્પન્ન કરી શકે કરી આપ સમાચતા વાપરવા એ કવચ સાવધાન રહી છે તે આ
For Private And Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ट
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રમાણ દ હ ક થા સામાજિક મુવીએ તથા પ્રકારના જ્ઞાનમાંથી જન્મે છે, “ણ જયારે તેનું અપાકરણ દૂર થવું ) થાય છે ત્યારે આપણે કાંઈ નવીનતા પ્રમ ક એ છીએ. તેમ દરેક ધાર્મિક કા તથા મનની દરેક ગૂંચવણો અને આ તરનું આવરણ કરતી દરેક છાયા પરિણામે ચેક પ્રમાણુનું ઈશ્વરી જ્ઞાન આપ
ને મેળવી આપે છે આ હકીકતનું તાત્પર્ય એ છે કે તે શંકા, તે ગુંચવણ અને તે છાયા દૂર થાય છે એટલે માણસ બુદ્ધિના ઝળહળતા પ્રકાશને પામે છે.
જ્યારે જીવનના ભેદની ગુઢ મુશ્કેલીઓ કઈ પણ માણસના મનને ઘેરે છે ત્યારે (ભલે તે ન જાણતા હોય તે પણ) તેની જીંદગીમાં એ એક મહાન દિવસ ગણાય છે, કારણ કે તે એમ સૂચવે છે કે હવે પછી તેની મુશ્કેલીને અંત આવવાને છે અને તે અંતની સાથે તે કોઈ ઉન્નત જીવન ગાળવાને છે. ત્યારપછીથી તે એક ખરા ( પુરૂષાર્થવાળા ) મનુષ્ય તરીકે જીવન નિર્વહશે અને જીવનના ભેદના કેકડાં ઉકેલવાને માટે તથા મુશ્કેલીઓની સામે થવાને માટે તે પિતાની માનસિક શક્તિઓને કામે લગાડશે. મુશ્કેલીઓ એ સત્યના રસ્તાને પહેરેગીર છે અને તે ડહાપણુરૂપ મંદિરના દરવાજા ઉપર પહેરે ભરે છે.
મુશ્કેલીઓ દૂર કરવાને વખતે માણસે ક્યારે પણ સ્વાથી સુખ કે અજ્ઞાનમાં - આનંદ માનવે નહિ-સ્થ આનંદના સેકતા બનવું નહિ. તેમ કરવાથી તે ઉલટે મુશ્કેલીઓમાં વધારો થાય છે. ખરી વાત તો એ છે કે જ્યાં સુધી આપણે આંખે મરના દુવાળ દિવસ ઉપ૨ સ્થિર થાય નહિ, ત્યાં સુધી આ ણે આ રામ કર ન છે, પણ તે દિવસ મેળવવાની પાછળ અવિરતપણે મંડ્યા રહેવું જોઈએ."
જયારે મુશ્કેલીઓ દૂર થાય છે ત્યારે માણસ તેજના ઉજવલ પ ને પામે છે અને તેને માટે આ વિશ્વના વિકટ રસ્તાએ સરળ થાય છે. જ્યારે બાળક પિ. તા ન આવડત પાઠ શિખે છે. ત્યારે જેમ તે આનંદ પામે છે, તેમ જયારે માણસે સંતોષથી કઈ મુશ્કેલીની સામે થાય છે ત્યારે જ તેમનાં હાથે હળવા અને શાંત થાય છે. જે પ્રશ્નના નિરાકરણ માટે લાંબા વખતથી મહેનત કરવામાં આવતી હતી એ પ્રશ્નને જ્યારે સંતોષકારક ઉતર મળે છે ત્યારે માણસનું હૃદય એથી પણ વિશેષ આનંદી અને શાંત થાય છે અને તેનામાં રહેલ અજ્ઞાનાંધકાર નાશ પામે છે.
તમારી મુશ્કેલીઓ નુકશાનકારક છે એમ કદી માનશે નહિ, પરંતુ તે તમને લભ થી છે એમજ માન, અને ખરેખર મુશ્કેલીઓ લાભપદ જ છે. તેનાથી ના છુટવાનો યત્ન કરશો નહિ. એમ થવું અશક્ય છે, કારણ કે જ્યાં તમે જશે ત્ય તમારી સાથે જ આવશે. (નશીબ બે ડગલા આ નળજી રહે છે.) પરંતુ તેને
For Private And Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી વિરપ્રભુને જયંતી ઉજવવામાં રસ લેતા સાધુ સાધ્વી આવક શ્રાવિકાઓનું ખરૂં કર્તવ્ય. ૩૫
શાંતિ અને હિંમતથી ભેટ. તમારામાં જેટલી તાકાત અને જુસ્સો હોય તેટલાને એકઠા કરી તેની સામે થજે. તેના પ્રમાણને માપજે, તેનું પૃથક્કરણ કરજે, તેનાં પ્રત્યેક અને સમજજે, તેની શક્તિને તપાસી તેને પણ સજજે, તેના ઉપર હુમલો કરે છે અને છેવટે તેને નાશ પણ કરજે. આવી જ રીતે તમે શારીરિક બળ. અને માનસિક બળ (બુદ્ધિ ) મેળવશે અથવા ખીલવશે, અને આવી જ રીતે તમે આ થુલ આંખોથી છુપાયેલા પ્રકાશના રસ્તામાં દાખલ થઈ શકશો.
માસ્તર દુર્લભદાસ કાળિદાસ,
परम उपगारी श्री वीर प्रभुनी कल्याणकारी जयंती उजववामां रस लेता सहु कोइ साधु साध्वी
श्रावक श्राविकाओनें खरं कर्तव्य.
વહાલા આત્મબંધુઓ અને બહેને!
એ ભાગ્યેજ જણાવવાની જરૂર છે કે આ પ્રસ્તાવે લેખક સદ્દગુણનિધાન શ્રી સંઘના ચરણની રજતુ પિતાને માને છે. પિતાનામાં અનેક પ્રકારની ખામીઓ છે એમ સમજપૂર્વક સ્વીકારે છે-કબુલે છે, પરંતુ પ્રભુના પરમ પવિત્ર શાસનના પ્રેમવશ પિતાને લેખાતા આત્મબંધુઓ તથા બહેનોની સેવામાં બે બે લ નમ્રપણે નિવેદન કરવા એવા આશયથી ઈચ્છે છે કે એથી કઈક ભાગ્યવંત સરકર્તવ્ય સમજી જેન શાસનની તેમજ જૈન સમાજની સેવા સ્વાર્થ રહિત કરવા જાગ્રત થઈ, અન્ય પ્રમાદગ્રસ જીવેને શુભ કાતરૂપ બને એ પિતાને ઈષ્ટ અને અનુમોદન ચગ્ય છે અને એમ થવાની અત્યારે અત્યંત આવશ્યક્તા પણ છે.
આપણે વર્ષોવર્ષ પર્યુષણ પ્રસંગે કલ્પસૂત્રાદિક વાંચવાનું કે સાંભળવાનું અવશ્ય બને છે, પરંતુ ભગવાન મહાવીર પ્રમુખનાં ઉત્તમોત્તમ અનુકરણીય ચારિ. ત્રિાદિકમાંથી આપણે બહુ જ થે ડું ઝડણ કરીને, તેને પિતાના જીવનમાં ઉતારવાની દરકાર રાખીએ છીએ. એ કઈ રીતે હિતકારી કે શોભાકારી તે નથી જ ઘણે ભાગે એ પ્રસંગનાં વ્યાખ્યાન મોટાં માને, ઝપાટાબંધ વાંચી પતાવી દેવામાં આવે છે; તેના કરતાં તેમાંથી નીકળતે સાર શાતિ રાખી છેતાવર્ગને રીતિસર સમજાવવામાં આવે તે અધિક લાભ થવા પામે એમ જણાય છે, કેમકે તે પર્વ દિવસોમાં શ્રેતા
નો પણ પ્રાય: તપસ્યાદિક કરીને તેમજ બીજી ખટપટે તજીને નિવૃત્તિથી પ્રભુનાં પવિત્ર ચરિત્રાદિક અને તેમાંથી નિકળતો અમૂલ્ય છેષ મેળવા ઉત્સુક હોય છે.
*
*
*
-
For Private And Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તેથી વ્યાખ્યાન કર્તા મહાનુભાવાનું એ કર્તવ્ય છે કે શ્વેતાજનોને ભગવાન મહાવીર પ્રમુખના ઉત્તમાત્તમ ચરિગાદિકમાંથી જે જે સદ્બાધ પોતાના જીવનમાં જરૂર ઉતારવા યાગ્ય હાય તે યથામતિ સમજાવવા ખાસ પ્રયત્ન સેવવા, જેથી તાજ નાનુ પણ તે તે અતિ અગત્યની ખાત્રતા તરફ જરૂર લક્ષ ખેંચાય, અને જે તેએ તે મુદ્દાની વાતા ખુબ લક્ષ રાખી સાવધાનપણે સાંભળી પોતાના જીવનમાં ઉતારી શકે તે તેમનુ અવસ્ય કલ્યાણ થવા પામે, જયંતી પ્રસ ંગે પણ શ્રેતાનેાને કઇક ખાસ મુદ્દાની બાબતો ખુબ ખંતથી સમજાવી ઠસાવવાની જરૂર છે. તે વાત તેના નિયામકાએ વિસારવા જેવી નથીજ.
ભગવાન મહાવીર પ્રભુના ચરિત્રમાં એવા અનેક પ્રસ ંગે જોવા-જાણવામાં આવે છે કે જો તે સહૃદય મધુએ અને અેનેાના દીલમાં ઠેસી જાય તે તેમનુ પોતાનું છત્રન બહુજ આનંદદાયક અને કલ્યાણકારી બને તેમજ તેમની સ તાંતને પશુ પર પરાએ બહુ લાભકારક થવા પામે.
ક્ષમાદિક દર્શાવધ અતિધર્મ તથા આઠ પ્રવચન માતાનુ યથાવિધ પાલન કરવામાં આજકાલ સાધુ-સાધ્વીઓમાં જે શિથિળતા વ્યાપી છે તે દૂર થવી જોઇએ, આજકાલ સુકૃતના લેપ કરનાર અને પાપને પૂષ્ટ કરનાર જે દુષ્ટ દ ભ વધી પડ્યા છે અને શુદ્ધ સરલતા અસ્તપ્રાય થઇ છે તે શાસનને તેમજ સમાજને અત્યત હાનિકારક છે. સાધુએ તેમજ સાવીઆમાં પણ ખરા વિનય મહુ ઓછે. જોવામાં આવે છે. માને માટે આગેવાનેાને ખાસ જવાબદાર લેખવા જોઇએ. ‘ મૂળું નાસ્તિયુતઃ રાજ્ઞા ’ એટલે શાસનના મૂળરૂપ વિનયનાજ અભાવ થાય તે પછી ખીજા જ્ઞાન-વિજ્ઞાન, સમ્યકત્વ અને ચારિત્રાદિક સદ્દગુણા તા ક્યાંથીજ આવે ? તે તે સગુણા પોતાનામાં અણુછતા માની લેવા તથા મનાવવા પ્રયાસ કરવા એજ દભ છે. ઉત્તમ જના તેા પૂર્વ મહાપુરૂષાનાં પવિત્ર ચરિત્રનેા સાર સમજી સ્વ જીવન ચરિત્રને ઉજ્વળ બનાવવા બનતા પ્રયત્ન કર્યા કરે છે. આપણુ સહુને ઉચિત છે કે પ્રભુના જીવન ચરિત્રમાંથી નોકળતે અમૂલ્ય સાર ગ્રહુણુ કરી તેને આપણા જીવનમાંજ ઉતારી દે! અને આપણી ભાવી પ્રજાને પણ તેને લાભુ અને તેટલા પ્રમાહ્યુમાં મળતા રહે તેવુ લક્ષ રાખ્યા કરવું. આપણા વિચાર, વાણી અને આચારને પવિત્ર મનાવવા ખરા દીલથી પ્રયત્ન સેવવે એજ આપણી ઉન્નતિના ખરા ઉપાય છે, હવે માત્ર વાત કરી બેસી રહેવાના સમય નથી, પણ વીžાસ લાવી સ્વપર હિત સાધવુ જોઇએ. સ્મૃતિશમ્ .
સન્મિત્ર મુનિ કપૂરવિજયજી.
For Private And Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી મહાવીર પ્રભુના જન્મદિવસે જયંતી ઉજવવાના પ્રસંગે સહદય જનોને બે બેલ ૪૭
अनंत गुणनिधान, आसन्न उपगारी श्री महावीर प्रभुना जन्म दिवस जयंती उजववाना प्रसंगें सहृदय जनोने बे बोल.
અનેક સામાન્ય વ્યક્તિઓની યંતીઓ ગતાનુગતિક પણે ઉજવવા કરતાં પરમગુણસંપન્ન, ત્રિભુવન ઉપગારી વીર પરમાત્માની જ જયંતી યથાર્થ ભાવે ઉજવી, આપણી ઉન્નતિ સાધવા તેમના અતિ ઉજવળ ચરિત્રનું કેઈ અંશે અનુકરણ કરવા પ્રયત્નશીલ બનવું તે સમુચિત છે. પર્યુષણ પર્વ પ્રસંગે મહાવીર પ્રભુનું અતિ અદભૂત ચરિગ સવિસ્તર વાંચવામાં અને સાંભળવામાં આવે છે, છતાં તેમાંથી આ પણ આત્માને ઉપયોગી તત્વ ગ્રહણ કરી આપણું રહેણી કરણી સુધારી લેવા બહુજ ઓછું લક્ષ અપાય છે એ ભારે ખેદનો વિષય લેખી શકાય. વીર-મહાવીર પ્રભુની સંતતિ વિર્યહીન ( નમાલી) ન જ હોવી જોઈએ, છતાં અત્યારે તે તદ્દન નમાલી (શૈર્ય વગરની) બની ગયેલી પ્રગટ જણાય છે તેનાં ખરાં કારણ ગવેષી કાઢવાની દરકાર પણ ક્યાં કરાય છે ? અને તેથી જેના આગુ (આગેવાન) આંધળ તેનું કટક કૂવામાં એ કહેવત શું સત્ય ઠરતી નથી? પૂર્વના પ્રખર જ્ઞાની આચાર્ય દિકે કેટલા બધા વર્ષોલ્લાસ સહિત એકતાથી જૈન શાસનની અને જૈન સમાજની નિ:સ્વાર્થપણે સેવા બજાવી રાજી થતા ? અત્યારે જ્યાં ત્યાં સવદતા, અનેકતા (કુસં૫) અને સ્વાર્થવૃત્તિનું જ સામ્રાજ્ય સ્થપાયેલું દેખાય છે, તેથી જેનશાસનની તથા જૈન સમાજની યથાર્થ સેવા દ્વારા ઉન્નતિ સાધવાને બદલે અવનતિ-હેલના થતી જોવામાં આવે છે એ ભારે ખેદનો વિષય છે. કેશી અને ચૈતમ જેવા જ્ઞાની ગણધરે પણ દ્રવ્ય ક્ષેત્ર કાળ ભાવને અનુસરી ચાલવા બંધાયા હતા, તેથી જ તેને આતી નીતિ કહેવામાં આવે છે, પરંતુ આજકાલ તેની દરકાર બહુ ઓછી કરાય છે અને સહુ કેઈ પિતાની ધુનમાં જ મસ્તપણે મહાલ્યા કરે છે. જોકે ખરા કલ્યાશુના અથજનો યથાશક્તિ પ્રભુ આજ્ઞાનું પાલન કરવા પ્રયત્ન કર્યા કરે છે અને ભવ્ય જનેને ખરે કલ્યાણને માર્ગ પણ બતાવે છે, પરંતુ તેવા વિરલ સદ્દગુણ જનેને પક્ષ સબળ કરવાને બદલે દ્વેષ ભાવથી તેડવા કઈક દંભી જને વૃતિ વાપરે છે એ અત્યંત ખેદનો વિષય છે. પોતાનામાં અણુછતું મહત્વ - લડી બીજા સદ્દગુણ જનેને અનાદર કરાય એના જેવું પાતક બીજું કયું હોઈ શકે ? વધારે સારુ તે આપણા ગણતાં આગેવાને પોતાનામાં જે બાધક તત્વ હેય તે તજી, સદ્દગુણના ખપી બની સગુણાનુરાગી થઈ, અન્ય ભવ્ય જિનેને સન્માર્ગદર્શક થવા પામે એમ ઈચ્છી–પ્રથી અત્ર વિરમાય છે. ઈતિશ.
' સાવ મુન કપૂરવિજયજી,
For Private And Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
पुढ
www.kobatirth.org
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ,
केशर (विदेशी) जैनोओ शा माटे वापरतुं जोइए.
કેશર, એ Crocus Sativus. ક્રાકસ સટાઇવસ નામના ઝાડના ફુલનાં ત તુ છે. કેશર મુખ્યત્વે કરીને સ્પેઇન, ફ્રાન્સ, ઇટલી વગેરે દેશેામાંથી આવે છે. હીંદુસ્તાનમાં, કાશ્મીરમાં ઘણુાજ બ્લુજ ભાગે કેશર થાય છે અને આ કેશર ત્રીજા બધા કેશર કરતાં ઉત્તમ ગણાય છે. પરંતુ આપણાં દેશમાં તે સ્પેઇનની બનાવટના જ માલ આવે છે. બીજા ફુલના તંતુએનો મેળવણી હલકી જાતના કેશરમાં કરવામાં આવે છે.
સાલ. ૧૯૦૯-૧૦
૧૯૧૦-૧૧
૧૯૧૧-૧૨
૧૯૧૨–૧૩
૧૯૧૩-૧૪
૧૯૧૪-૧૫
૧૯૧૫-૧૬
૧૯૧૬-૧૭
૧૯૧૭-૧૮
૧૯-૮-૧૯
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
હિંદુસ્તાનની અ ંદર દરિયા રસ્તે કેટલું કેશર આયાત થાય છે તેના છેલ્લા દશ વર્ષના આંકડા સરકારના આંકડા ખાતા તથી નીચે મુજબ આપવામાં આવ્યા છે:કીં. પા=૧૫ રૂ. માં આપી છે.
તલ.
૪૫,૦૮૬
૫૨,૨૩૫
૭૨,૬૩૯
૫૦,૧૦૦
૫૯૬૩૩૪
૪૫,૩૨૧
૫૦,૬૯૧
૬૯.૯૨૨
૪૭,૨૩૨
૪૮,૦૫૨
૪૨,૫૮૯
૫૧,૪૪૪
૨૧,૮૨૦
૫૯,૭૮૧
૬૩,૨૭૫
૪૯,૬૦૯
૭૪,૪૪૪
૭૬,૭૯૪
૬૧,૮૨૩
૧૧૧,૩૭૦
ઉપરના આંકડા સિવાય કેશર જેવી મેઘી ચીજ ઘણાજ પ્રમાણમાં ટપાલ રસ્તે પણ વીલાયતથી હિંદુ-ાનમાં આવતી હશે; પરતુ ગણત્રીની ખાતર ઉપરનાજ આંકડા તપાસીએ, કેશરા માટે ભાગ ને વાપરે છે તેમાં શ’કાજ નથી. કારણ તે કેશરના ઉપયેગ બીજા કેાઇ વધારે પ્રમાણમાં કરતા નથી. કેશરની કીંમત સાધારણ રીતે રતલ એકના રૂા. ૪૦ થી ૪૫ રહે છે. આવી મોંઘી ચીજ ચીજને પણ વિદેશમાં તૈયાર થયેલી શા માટે જૈનાએ વાપરવી જોઇએ તે સમજી શકાતુ નથી. કેશર પૂજા શ્રાવકામાં કેમ દાખલ થઈ હશે તે મને ખબર નથી, પરંતુ જો માત્ર સુગધની ખાતરજ દાય અને તેના ઉપયેગથી વાતાવરણ શુદ્ધ થઈ મન શુદ્ધ થતુ હાય તા તે કેશરને બદલે પુષ્પ પૂજા ઘણીજ ઉત્તમ છે; કારણ જે આ પુષ્પા જે તીર્થ પૂજા કરવાની હાય તેજ સ્થળે ઉત્પન્ન થએલ હાવા સાથે સુગધીથી ભરપૂર જ હોય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કેસર (વિદેશી) જેનાએ શા માટે વાપરવું જોઈએ.
જેના મહાતીર્થ શ્રી કેશરી બાજીની યાત્રાએ જવાનો પ્રસંગ મને ગયા માસમાં મળે હતે. આ તીર્થમાં જેટલા યાત્રાળ આવે છે તે બધા અમુક તેલા કેશર શ્રી કેશરી આજી મહારાજને ચડાવે છે. એમ કહેવામાં આવે છે કે વધારેમાં વધારે એક દીવસે પાંચ મણ ૨૦૦ રતલ કેશર શ્રી કેશરી આજી મહારાજને ચડે છે. સાધારણ રીતે હમેશા ૧૦ થી ૨૦ રતલ કેશર શ્રી કેશરી આજી મહારાજને ચડે છે. આ આંકડામાં અતીશક્તિ સમાયેલી હોય તેવું મને લાગતું નથી; કારણ કે અમે કુટુમ્બીજને નાના મોટા ર જણ હતા અને અમારી મંડળીએજ લગભગ બે થી ૩ રતલ કેશર ચડાવ્યું હશે. શ્રી કેશરી આજી હમેશાં ૨૦૦ થી ૩૦૦ માણસે તે સહેજે આવતાજ હશે.
આવી રીતે એક જ દિવસમાં ૨૦૦ રતલ એટલે લગભગ ૮૦૦૦ થી ૯૦૦૦ રૂપીઆનું કેશર ચઢે અને આટલા રૂપીઆ પરદેશમાં તણાઈ જાય તે મારાથી તો સહન થઈ શકયું જ નહીં. તેજ દીવસથી મે પ્રતિજ્ઞા લીધી કે કેશરપુજા કરવી જ નહીં અને કપાળમાં કેશરની ટી પણ કરવી નહીં. તે મુજબ શ્રી કેશરી આજીમાં જ વર્તન કર્યું. મારી ટેક ઘણુને વિષમ લાગી. મેં મારો ઉદેશ. તેઓને સમજાવ્યો અને માત્ર “પપૂજાથી સંતોષ માન્ય. તે મુજબ બીજ જાત્રાના સ્થળે જ્યાં જયાં અમે ગયા ત્યાં ત્યાં કહું મને નથી લાગતું કે કેશરપૂજા ન કરવાથી મારા મનને ભાવ કંઇપણ કમતી થયે હેય, ઉલટું વિદેશી ચીજ ન વાપરવાથી મારા મનની લાગણું શુદ્ધ થઈ.
. એ જાણીતી વાત છે કે કેશરથી મૂર્તિના પાષાણને હાનિ પહોંચે છે. તેટલા માટે જે જે ઠેકાણે અંગપૂજા કરવાની હોય છે તે તે ઠેકાણે પ્રતિમાને ધાતુ ચડાવેલ હોય છે. આવી રીતે ઘણું જ કેશર વાપરવાથી પ્રતિમાની ખુબી પણ ખંડિત થાય છે, અને તેજ અંગે આશાતના થાય છે. ઉપરાંત આપણા પિતાના કોથીજ આપણે વિદેશી ચીજે તીર્થકરેનેજ ચડાવીએ છીએ. આ સમયે મહાત્મા ગાંધીજીની વાત વાસ્તવિક ગણાશે.
- મહાત્મા ગાંધીજી થોડા સમય પહેલાં જયારે મોટીમારડ ગયા હતા ત્યારે તેમને ચારામાં ઉતારે આ હતે. ચારામાં માતાજીનું મંદિર હતું. માતાજીને માન્ચેસ્ટરમાં બનાવેલ કસુંબી ચુંદડી ઓઢાડેલી હતી. મહાતમાજીએ કહ્યું કે જે માતાજીને માન્ચેસ્ટરની ચુદડી પસંદ છે તે માતાજીને હું તે પગે નહીંલાગું.” આ. સપાસના માણસે કે જેણે ચુદડી ઓઢાડી હતી તેને લાગી આવ્યું. વિદેશી ચુંદડી કાઢી નાખી દેશી કપડું ઓઢાડયું. મહાત્માજી તરતજ માતાજીને પગે લાગ્યા. આ વર્તનથી આસપાસના શ્રદ્ધાવાળા માણસોને સ્વદેશી પ્રત્યે કેવી લાગણી થઈ હશે તેને દહેજ ખ્યાલ વાંચનારને આવી શકશે.
For Private And Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પડે.
શ્રી જન ધમ પ્રકાર
- આપણું મનના ભાવ પ્રમાણે આપણે શ્રી તીર્થંકરની પૂજા કરીએ છીએ. તે પછી શું વિદેશી ચીજ વાપરવાથી આપણે ભાવ વધી જવાનો છે? કે શું વિદેશી ચીજ આપણા તીર્થકરને વધારે પ્રિય છે કે આપણે તે વાપરવી.
બારમી શ્રી જેન વેતામ્બર કોન્ફરન્સ વખતે એ ઠરાવ થયેલે મારા વાંચવામાં આવ્યું છે કે “જેનોએ દેશી ચીજો વાપરવી”—તે શું વિદેશી કેશરની ટીલી હમેશ કપાળમાં કરીને તમે સ્વદેશી ચીજને પ્રચાર કરવા માંગે છે ? મારા શ્રાવક ભાઈઓ કે જે એક માસના ઉપવાસ કરી શકે તેવા મને બળ વાળા છે, જે ગમે તેવું તાવ ઉલટીનું દુઃખ પડે તે પણ પોતે લીધેલું એવીહાર વ્રત ભાંગી પાણી પીતા નથી, તે શ્રાવકે શું આટલું મને બળ વાપરી વિદેશી ચીજને ત્યાગ કરી, પેઈનમાં પેદા થતું સુરજ છાપ, ચાંદ છાપ, તારા છાપ વિગેરે અનેક છાપનું કેશર વાપરી પેતાના દેશના દ્રોડી બનશે? મારી ખાત્રી જ છે કે જે તેઓ મનમાં લેશે તે એક જ દિવસે પરદેશ જતાં લગભગ બાર લાખ રૂપીઆ તેઓ બચાવી શકશે કે જે પૈસાનો સદુપયોગ જેનેની સ્થિતિ સુધારવાને માટે કરી શકાશે. આ કામ મુનિ મહારાજે તથા આગેવાનોએ ઉપાડી લેવું જોઈએ છીએ. મને પૂર્ણ ભરો છે કે તેઓ તેમાં પછાત પડશે નહીં અને કેશરને બદલે ચંદન વાપરવાની અને કેશર પૂજાને બદલે ચંદન પૂજા, ધૂપ પૂજા, અથવા પૂપે પૂજા કરવા સૂચવશે.
સુng વિદુના !
મુલચંદ ઉત્તમચંદ પારેખ લેખકના વિચાર ખાસ ધ્યાન આપવા લાયક છે. લેખકે કેશર ઉપર અભાવ આવતાં તિલક કરવાનું ને કેશર પૂજા કરવાનું બંધ કર્યું તેને બદલે ચંદનનું તિલક કરવાનું ને ચંદન પૂજા કરવાનું પ્રવૃત્તિમાં મુકવું યોગ્ય હતું અને છે. પૂજા મુખ્યતાએ ચંદનની જ શાસ્ત્રકારે કહેલી છે. કેશરે ગેણ છતાં મુખ્ય સ્થાન લઈ લીધું છે. તેને ખર્ચ પણ કેટલીક જગ્યાએ ભારે પડી જાય છે, જેની બનાવટમાં અમુક પ્રકારના મિશ્રણની ખાસ શંકા છે તેવા કેશરને આટલી બધી મુખ્યતા આપવી અને લાખ રૂપીઆ પદે તે નિમિત્તે જવા દેવા તે એગ્યું નથી. તેને બદલે થોડું પણ સ્વદેશી ખત્રીવાળું કેશર મળે તે તે વાપરવું યંગ્ય છે અથવા તે ચંદન ઉંચી જાતનું મંગાવી તેમાં ઘનસાર (બરાસ) મેળવી પૂજા કરવી અમને ચગ્ય લાગે છે. આ સંબંધમાં બીજા વિદ્વાને પોતાના વિચાર જણાવશે તે તે અમે ખુશી સાથે પ્રકટ કરશું..
તંત્રી.
For Private And Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ફટ નેધ અને ચર્ચા.
૫૧
स्फुट नांध अने चर्चा:
Co -o==૦ -૦----૦' આ માસના આ અંકથી આ માસિક નવીન વર્ષમાં પ્રવેશ કરે છે. ગત વ. ર્ષમાં લેખો વિગેરે દ્વારા ગ્રાહક બંધુઓની સેવા કરવાની છે અને તક મળી છે, તે તક કેવી રીતે અમે સાચવી છે તે આ અંકના અગ્ર લેખમાં વિસ્તારથી જણાવ. વામાં આવ્યું છે. લડાઈ પછી કાગળના ભાવ સસ્તા થશે, અને અન્ય ખાદ્ય પદાર્થો ની મોંઘવારી મટતાં છાપખાનાનાં દર પણ ઘટશે એવી અમને સંપૂર્ણ આશા હતી, પણ દિલગીરી સાથે જણાવવું પડે છે કે અમારી આ આશા નિરાશામાં ફેરવાઈ ગઈ છે. કાગળના ભાવે જેવાં ને તેવાંજ મોંઘા રહ્યા છે, અને ઉલટી છાપખાનાનાં છપાવવાનાં ભાવો લડાઈના સમય કરતાં પણ ઘણું વધી ગયા છે. આ બાબતમાં છાપખાનાવાળાઓને પણ દોષ નથી. જીંદગીની જરૂરીઆત, જરૂરી બાતવાળી વસ્તુઓની મોંધવારી એટલી વધતી જાય છે કે ચાલુ પગારે કઈ કર નેકરી કરી શકતું નથી. આજ દુ:ખને લીધે મુંબઈ વિગેરે સ્થળે અવારનવાર મજુર તથા તથા અન્ય નેકરોની હડતાળે પડ્યા જ કરે છે. આ જ કારણે પ્રેસવાળાઓને નોકરેનાં પગાર બહુ મોટા પ્રમાણમાં વધારી દેવા પડ્યા છે, અને આ સાં અડચણોને લીધે અમારાથી કાંઈ વૃદ્ધિ તે માસિકમાં બની શકી નથી, પણ તેટલાને તેટલા જ ફાર મમાં પણ ઉલટું લવાજમ ન છૂટકે વધારવાની ફરજ પડી છે. ચાલુ સાલનું લવાજમ જે રૂ ૧-૦-૦ હતું તે વધારીને રૂ. ૧-૮-૦ કરવાની ફરજ પડી છે. કાગળ તથા પ્રેસની મેઘવારી ચાલુ રહેશે ત્યાં સુધી જ તે લવાજમ લેવામાં આવશે. આ ટલા લવાજમે પણ માત્ર ખર્ચ પૂરો થાય તેમ છે. બાકી તેવું કાંઈ પણ માસિકના લવાજમમાંથી સભાને મળી શકે તેમ નથી. ચાલુ માંધવારીમાં અમે તે ફત ખર્ચના પ્રમાણ પુરતાંજ લવાજમમાં આઠ આના વધાર્યો છે, કે જે અમારા સુજ્ઞ ગ્રાહકોને વધારે પડતાં લાગશે જ નડિ તેવી અમારી માન્યતા છે. આ જ લવાજમની વૃદ્ધિ અમારા ગ્રાહકે આનંદથી સ્વીકારશે, અને પ્રતિવર્ષ ની માફક હવે પછી જે ભેટની બુકે વી પી. દ્વારા મોકલવાની છે તેને વધારાના લવાજેમ સાથે તેઓ અવશ્ય સ્વીકાર કરશે તેની આશા છે. સમયને આધીન થઈને વર્તવું તે સુજ્ઞનું કર્તવ્ય છે.
આ માસિકનું લવાજમ જયારે કાગળ અને છાપખાનાની મેંઘવારી નહોતી અને માત્ર બે ફામ કીમીનું આ માસિક નીકળતું હતું ત્યારે રૂ ૧૦-૦રાખેલ હતું, તે માસિકનું કદ વધારીને ચાર ફોરમ રોયલનું કરવામાં આવ્યા છતાં (લગભગ અઢી ગણું કર્યા છતાં) લવાજમ વધાર્યું નહોતું પરંતુ આ વખતે તે કરતાં પણ બમણો ત્રણ ગણો ખર્ચ વધવાથી તેમ કરવાની જૈરૂર પડી છે. પ્રેમની ખામી ચડકની
For Private And Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સંખ્યા વધવાથી પુરાતી હતી, તેથી લવાજમ વધારવાની જરૂર જણાણી નહતી. આ હકીકત પ્રસંગે પાત નિવેદન કરી છે.
પ્રતિમાસમાં આવતાં પ તરફ ધ્યાન ખેંચવાનું આ લેખમાં અમુક કારણ વશાત્ રાખેલું છે. જેને શાસ્ત્રકારોએ આવાં પ નિયત કરવામાં આ ભવમાં શરીરની તંદુરસ્તી, નિવૃત્તિ પરાયણતા, બોધિબીજની પ્રાપ્તિ અને ધર્મધાન તરફ આકર્ષણ વિગેરે લાભે જોયાં છે, અને પરભવમાં આવા ઉત્તમ ધર્મની સામગ્રીની પુનરપિ પ્રાપ્તિ, કર્મયાન તરફ સદેદિત રહેતી બુદ્ધિ, ઉત્તમ કુળદિ સર્વ સામછીને યોગ વિગેરે લાભે જોયેલા છે. સંસાર વ્યવહારમાં રાચીને રહેનાર મનુષ્ય હમેશા ધર્મારાધન કરી શકો નથી, તેટલે વખત સંસારપ્રવૃત્તિમાંથી તે નિવૃત્તિ મેળવી શકતો નથી, તેથી અમુક માસમાં અમુક દિવસે નિયત કરેલા હોય તે તે પર્વના દિવસોમાં તે પ્રવૃત્તિપરાયણતા ઘટે અને ધર્મકાર્ય તરફ પ્રેરણા થાય, તેવી શુભેચ્છાથી એકાંત હિતકારી શાસ્ત્રકારેએ તેવી જના ઘડી રાખી છે. “કુલ નહિ તે ફુલની પાંખડી”ની માફક થોડો વખત પણ શુભ ધ્યાનમાં લીન થવાય તે આભવ-પરભવ બંને આ જીવ સુધારી શકે છે, પણ બેદની બાબત એ છે કે આવી ઉત્તમ સામગ્રી તરફ પણ ઉપેક્ષા ભાવ વધતું જાય છે, ધિર્મકાર્ય ભૂલાતાં જાય છે, ન છૂટકે કરવામાં આવતાં કાર્યોની જ પ્રવૃત્તિ રખાય છે, અને તેમાં પણ સ્થિરતા બહુ ઓછી દેખાય છે. ધર્મકાર્યો-પૂજા, પ્રતિક્રમણ, સા માયિક, પિસહ વિગેરેમાં પહેલો ગુણ “સ્થિરતા”ની ખાસ જરૂર છે. ક્રિયા ઓછી વતી પણ સ્થિર પરિણામથી થાય છે તે વિશેષ ફળદાયી થાય છે. પૂજા કે પ્રતિક્રમણમાં કામ પતાવવાની અપેક્ષાથી. અન્ય સાંસારિક કાર્યોમાં વ્યગ્ર ચિત્તપણે તે ક્રિયાઓ કરવાથી તે બહુ રૂ૫ ફળવાળી થાય છે તેથી આવી ઉત્તમ ક્રિયાઓ, કે જે બયાને એક વખત સંપૂર્ણ સ્થિર ભાવથી આદર કરતાં મનુષ્ય ઉત્તમોત્તમ સુખ પ્રાપ્ત કરી શકે છે, તે સર્વ ક્રિયાઓ, જ્યારે જયારે પણ કરવાનું બની શકે ત્યારે સ્થિરતાથી, મનની એકાગ્રતાથી, દેહાદેડી કર્યા વગર સાવધાનપણે કરવાથી બહુ ઉત્તમ ફળદાયી થાય છે, અને તે એહિક-પારલેકિક સર્વ સુખ અપાવે છે. જે ક્રિયા ઘડી ઘણી પણ કરવાને અવકાશ મળે તે સ્થિરતાથી કરવી, અને તેવા નિમિત્તથી મહિનામાં એક-બે વખત પણ આ સ્થિરતા-શાંતિ ગુણ પ્ર પ્ત થઈ શકે તેવો ઉધમ કર. પ્રતિમાસે આવતાં પ તરફ અમે તે જ નિમિત્તથી અમારા વાંચક બંધુઓનું ધ્યાન ખેંચવું ગ્ય ધાર્યું છે. ઉપવાસાદિ તપસ્યા અજીર્ણ મટાડનાર અને અનેક પ્રકારના વ્યાધિઓને શમાવનાર છે, તેથી પ્રતિમાસે એકાદ વખત તે આચરવા અમે વાંચક બંધુઓને સૂચના કરીએ છીએ.
For Private And Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ફુટ નેધ અને ચર્ચા
પડે
ચૈત્ર માસમાં શ્રી નવપદજીની આરાધન નિમિત આયંબિલની ઓળી આવે છે. આયંબિલ તપ શરીરને ખાસ ગુણકારી અને સમૃદ્ધિ ઘટાડનાર છે. અન્ય તપસ્યાઓમાં આયંબિલ વિશેષ મંગળકારી ગણાય છે, અને તેમાં પણ નવપદની આરાધના સર્વોત્તમ છે. યથાશક્તિ વિધિપૂર્વક આ પર્વ આરાધતાં બહુ કયાણ થાય છે. આ એળીને છેલ્લે દિવસ ચૈત્ર-શુદિ પૂર્ણિમા ખાસ વિશેષ આરાધવા લાયક છે. આખી ઓળી ન બની શકે તે આ દિવસે પણ યથાશક્તિ તપસ્યાદિ કરવાથી ઘણે લાભ થાય છે. શ્રી સિદ્ધાચલજીની યાત્રાને આ માટે દિવસ છે. પાલીતાણ, જુનાગઢ, શંખેશ્વર, કુપાકજી (દક્ષિણમાં આવેલ તીર્થ) વિગેરે સ્થળોએ આ દિવસે મોટા મેળાઓ ભરાય છે. જેનોની જ્યાં વસ્તી હોય ત્યાં ઘણે સ્થળે આ દિવસે અાજે પાળવામાં આવે છે. શ્રી સિદ્ધાચળજી ઉપર આ પૂર્ણિમાને દિવસે પ્રથમ તીર્થકર શ્રી આદીશ્વર ભગવાનના પાત્ર અને તેમના પ્રથમ ગણધર શ્રી પુંડરીકસ્વામી પાંચ કંડ મુનિની સાથે સિદ્ધિપદ પામ્યા છે. શ્રી સિદ્ધાચળના મોટા દેવ વાંદવાને આ દિવસ છે. ઉપવાસાદિ તપસ્યા કરીને એ દિવસે શ્રી સિતાચળજીની શુદ્ધ ભાવથી યાત્રા કરતાં ઘણું ઉત્તમ ફળ મેળવી શકાય છે. આવી તપ
સ્થા કરી સિદ્ધાચળજીની યાત્રા કરતાં તે પ્રાણીની નરક તિર્યંચની ગતિને વિવેદ થાય છે. સિદ્ધાચળજી જવાનું ન બની શકે તે ઘેર બેઠાં પણ તે તીર્થનું, આદીશ્વર ભગવાનનું અને પુંડરીકસ્વામીનું ધ્યાન કરતાં તથા તપસ્યા યથાવિધિ કરતાં દેવગતિ પામી શકાય છે. આ દિવસે ઉપવાસ, સ્નાત્ર પૂજા, સર્વ ચેલેનું વંદન, ગ્રેવી પૂર્ણિમાના મહિમાનું શ્રવણ, ઉચિત દાન, શીયલ, જીવદયા, વિમળગિરિના સાક્ષાત્ અગર તેના પટના દર્શન, દેવવંદન વિગેરે ક્રિયા કરવાની છે. પૂર્વભવમાં સપત્ની સાથે ભાવ રાખવાથી તથા કામણ ટુમા કરવાથી વિષકન્યા થયેલી એક કન્યા ચૈત્રી પૂર્ણિમાનું પર્વ આરાધતાં સર્વ પ્રકારનું સાંસારિક સુખ અને મોક્ષસુખ પામી છે. આ પર્વની આરાધના પંદર વર્ષ પર્યરત કરવાની છે. આ પર્વને આરાધનાર ભવી જીવ અને મોક્ષ સુખ પામી શકે છે આવા દિવસો ધર્મ સાધનની તત્પરતા કરાવનાર, ધર્મ માગે જોડનાર છે. તેને સમજી વિચારીને જે આરાધે છે, મળેલ સામગ્રીનો સદુપયોગ કરે છે તે તેનાં મીઠાં ફળ ચાખી શકે છે.
વૈશાક માસમાં પર્વના દિવસોમાં અક્ષય તૃતિયા અખાત્રીજને દિવસ છે. શુભ મુહૂર્તવાળે, હમેશાં માંગળિક ગણાતે આ દિવસ વરસી તપના પારણાને દિવસ છે. આ એક વાર અને ચાલીસ દિવસ સુધી કરાતી મહાન તપસ્યાના શિખરરૂપ ગણાતા આ દિવસે પ્રથમ તીર્થકર શ્રી ઝાષભદેવજીએ શ્રેયાંસકુમારને હાથે
For Private And Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
पट
શ્રી જેને ધર્મ પ્રકાશ.
૧૦૮ ઈલ્ફરસના ઘડાથી પારણું કર્યું હતું. ત્રીજા આરાના અંતના કાળમાં પ્રથમ જ દીક્ષિત થયેલા આ મુનીશ્વરને “આ પ્રમાણે ભિક્ષા અપાય છે તે કોઈને ખ્યાલ પણ આવતા નહોતા. જે સ્થળે જાય ત્યાં હાથી, ઘડી, રન આભરણાદિક ધરતા હતા, પણ આવા મોટા રાજા “રાંધેલ અન્ન ગ્રહણ કરવા ફરે છે તે ખ્યાલ પણ આવતા નહતો, પરંતુ જાતિસમરભુવડે પૂર્વ ભવના સ્મરણથી શ્રેયાંસકુમારે સુપાત્રદાનને વિધિ જા, અને સુપાત્રદાન આપવાની શરૂઆત કરી. દાનને મહિમા, દાનની મહત્વતા, દાનધર્મની શ્રેષ્ઠતા ત્યારથી પ્રસરી. શ્રેયાંસકુમારે ઈસુરસદ્વારા દાન ધર્મની પ્રશંસા સાથે બદલામાં મોક્ષ સુખ મેળવ્યું. આ સર્વોત્કૃષ્ટ સુપાત્રદાનને મહિમા વર્ણવનાર, તે માર્ગ સૂચવનાર આ અક્ષય તૃતિયાને પવિત્ર દિવસ છે. પાંચ પ્રકારના દાન (સુપાત્રદાન, અભયદાન, અનુકંપાદાન, ઉચિતદાન, કીર્તિદાન) યોચિત સુખ આપનાર છે, તેમાં પ્રથમના બે દાન તે અવશ્ય મોક્ષ માગે લઈ જનાર છે. ચરમ તીર્થકર મહાવીર સ્વામીના સમયમાં થયેલા અને જેનાં અવશે આજે પણ રાજગૃહીમાં રહેલા છે તે પરમ પવિત્ર પુરૂષે શાલિભદ્ર અને ધન્ય કુમારના દષ્ટાંતે પણ પૂર્વ ભવમાં કરેલાં સુપાત્રદાન માટે પ્રસિદ્ધ છે. આવા મહીમાવંત સુપાત્રદાનને દેખાડનાર આ દિવસ ખાસ આરાધવા લાયક છે. ઉપવા સાદિકથી આ દિવસની આરાધના કરી બીજે દિવસે સુપાત્રદાન યથાશક્તિ પર મોલ્લાસ પૂર્વક આપતાં ભવી જીવ મોક્ષ માર્ગ પર્વતની આરાધના કરી શકે છે. શાસ્ત્રકારનું કામ માર્ગ દેખાડે તે છે. યથાયોગ્ય આચરણ અને ઈપિયત ફળની પ્રાપ્તિ તે વિધિપૂર્વક આરાધનારના કબજામાં જ છે. આવાં ઉત્તમ પ વિધિપૂર્વક આરાધતાં સર્વ પ્રકારની સિદ્ધિઓ પ્રાપ્ત થાય છે. આવી ઉત્તમ તિથિએ યથાશક્તિ આરાધવા અમે અમારા વાંચક બંધુઓને વારંવાર પ્રેરણા કરીએ છીએ.
મી. નરોત્તમ. બી. શાહે એક આંકડા પત્ર રજુ કરી જેન કોમની કેળવણી સંબંધીની સ્થિતિ તરફ સહૃદય જૈન બંધુઓનું ધ્યાન ખેંચ્યું છે. અવાર નવાર જુદે જદે સ્થળેથી આંકડાઓ એકઠા કરી આ બધુ જુદી જુદી બાબતમાં જૈન બંધુઓનું લક્ષ્ય ખેંચ્યા કરે છે, તે માટે જેને કેમ તેની આભારી છે. આવા પગે તે બંધુ ઇંગ્લીશ ભાષામાં બહાર પાડે છે, તે કરતાં ગુજરાતી ભાષામાં બહાર પાડે, તે તેમનાજ શબ્દમાં ઘણું વધારે જૈન બંધુઓનું લક્ષ્ય તેના તરફ ખેંચાય તેવી અમારી માન્યતા છે. મુંબઈ ઇલાકાને કેળવણું ખાતા તરફથી બહાર પડતા રીપોર્ટમાં સં. ૧૯૧૮ તથા સં. ૧૯ ૯ ના જેન વિવાથીઓના જે આંકડા બહાર પડ્યા છે તે તપાસતાં માલુમ પડે છે કે પ્રાથમિક શાળાઓમાં અભ્યાસ કરતા જૈન વિદ્યાથી
For Private And Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રટનેધ અને ચર્ચા.
૫૫
ઓની સંખ્યા પ્રમાણમાં વધી છે, પણ વિશિષ્ટ શાળા તથા કેલેજમાં અભ્યાસ કરતાં વિદ્યાથીઓની સંખ્યા ઘણું ઘટેલી છે. જેના કામમાં અનેક ગુડ બીરાજે છે, અને કેમનો ઉદય કેળવણીનેજ આધીન છે. કેળવણું અને તેમાં પણ ઉચ્ચ કેળવણીને વિશેષ પ્રચાર જેનઝેમમાં જ્યાં સુધી નહિ થાય ત્યાં સુધી તેમની સમયાનુસાર પ્રગતિ થવાની નથી, તે પછી કેમમાં ઉચ્ચ કેળવણી લેનારાઓની સંખ્યા કેમ ઘટતી જાય છે, તે બાબતમાં તપાસ કરાવવાની ખાસ જરૂર છે. જે ખર્ચના અભાવે અગર તે સહાય વગર કઈ પણ વિદ્યાથી આગળ અભ્યાસ કરતાં અટકી પડતું હોય, તે તે બાબતમાં તાકીદે વિચાર કરવાની જરૂર છે. અહીં ભાવનગરમાં પણ કેલેજ વિગેરેના સાધને છતાં અભ્યાસ કરતા જૈન વિદ્યાથી. ઓની સંખ્યા બહુ સ્વપ પ્રમાણમાં દેખાય છે. ભાવનગરના આગેવાને આ બીના તરફ લક્ષ ખેંચવાની ખાસ જરૂર છે. આપણું ઉદારતા અન્ય ક્ષેત્રમાં ઘણી છે તે પછી કેળવણી જેવું ખાતું તેમાંથી પછાત રહે તે દિલગીરી ઉપજાવે તેવી અને સરવાળે કેમ આખીને અધોગતિએ દોરી જાય તેવું છે. મી. શાહ સત્ય કહે છે કે-યોગ્ય બંધારણવાળી એક સંસ્થાની ખામી અને એકજ હેત સાધવા માટે કાર્ય કરતી જુદી જુદી સંસથાઓમાં જેનોની અસમાન વહેચણ–આ કેળવણીમાં પછાત પડી જવાનાં મુખ્ય કારણ ગણું શકાય.” લેખકની આ દૃષ્ટિ કેળવણીના સવાલને અંગે ખાસ વિચારવા લાયક છે. જૈન કેન્ફરન્સ આવું કાર્ય કેળવણીને અંગે કરે છે, પણ પૈસાની ખામી તેમાં બહુ જણાય છે. જેન બંધુઓએ કેમના ભાવી ઉદય માટે કેળવણું અને ખાસ કરીને વિશિષ્ટ કેળવણી જેન વિધાથીએ વધારે લેતા કેવી રીતે થાય તે બાબતને ઉહાપોહ કરવાની તાકીદે જરૂર છે. સર્વ કેમે કેળવણીની બાબતમાં આગળ વધે, ત્યારે આપણે ઉલટાં પાછાં હઠતાં જઈએ, તે ખેદ કરાવે તેવી બીના છે. આપણા હકો સાચવવા, તીર્થસ્થળોને નીભાવવા, કમનો ઉદય કરવા અને જૈન ધર્મને જગત્ વિખ્યાત કરવા ઉચ્ચ કેળવણીની ખાસ જરૂર છે, અને જે બંધુઓ અન્ય સ્થળે દ્રવ્ય વ્યય કરવા સાથે આવી બાબતમાં લક્ષ આપશે, તે જેન કેમનાં ભાવી શ્રેયમાં વિશેષ ફાળો આપશે, તેમ અમને લાગે છે.
જૈન દેરાસર-મંદિરે તે શાંતિનાં સ્થળો છે. દેરાસર શબ્દજ શાંતિસૂચક છે. આ દેરાસરમાં પણ કરાતી ભાવપૂજા તે તે ખાસ કરીને શાંતિ આપનાર તથા શાંતિ દેખાડનાર છે. આવાં ઉત્તમ સ્થળમાં અને ઉત્તમ કાર્યોમાં પણ જે અશાંતિઅસ્થિરતા-વ્યગ્રતા દેખાય છે તે જોઈ સહૃદયી જૈન બંધુને ખેદ થયા વગર રહેતો નથી. જેને શાસ્ત્રકારનું ખાસ ફરમાન છે કે “દેરાસરેમાં જે સ્તવનાદિ બોલવાં તે અન્યને-તેવી ક્રિયા કરનારને વિશ્વ ન થાય-અન્યનું ચિત્ત ડામાડોળ ન થાય તેવી
For Private And Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૫૬
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
રીતે શાંત સ્વરથી ખેલવાં.” આ આજ્ઞાનુસાર વર્તવાને બદલે ઘણું સ્થળે ખને તેમાં પશુ ખાસ કરીને મેટાં તીર્થ સ્થળેામાં ભાવપૂજા વખતે જે ગડબડાટ- અશાંતિ અનુભવાય છે તે જોતાં જૈન ખ એની વિવેકમાં કેટલી ખામી વધતી જાય છે તે માલુમ પડે છે. કાઇ સ્તવનના રાગ આવડત હોય કે ન આવડત હોય તેપણુ બીજાનું મન ડોળાઇ જાય તેવી રીતે મોટા સાદ પૂર્વક સ્તવન ખેલાતાં સાંભળીને વિવેકી જૈનને તેા ખેદ થયા વગર રહેનેાજ નથી. ભાવપૂજા તે શાંતિ મેળવવાં, સસાર ઉપાધિ ભૂલવવા, ધ્યાનમગ્ન દશા પ્રાપ્ત કરવાનું ઉત્તમ સાધન છે. આવી આખતમાં તીર્થ સ્થળે પ્રયાણુ તા વળી વિશેષ શાંતિ અનુભવાય તે માટે છે, તેને અદલે સત્ર અશાંતિનું સામ્રાજ્ય પ્રસરે તે તે ઉલટી દિશા તરફ દોરી જનાર થાય છે. દ્રવ્યપૂજા ભાવપૂજાના નિમિત્ત માટે છે, તેથી તે ભાવપૂજા જે મનને અશાંતિમાં દ્વાર તેા ઉત્તમ સ્થળોએ જઇને જે લાભ લેવા જોઇએ તે નહિ મેળવતાં તે માટે લીધેલેા શ્રમ નકામા ગયા જેવુ' થાય છે. અમારા વાંચક બંધુને વિનંતિ કરવાની કે તમે તેા ખીજાએ શુ કરે છે તે ઉપર લક્ષ નહિ આપતાં દેરસરામાં પ્રવેશતાં શાંતિ સાચવો, વિવેકને વિસારા નહિ, સ્તવન-સ્તાત્રાદિ ખેલવા તે પોતાના આત્માના શ્રેયાર્થે જ છે, અન્યને સાંભળાવવા માટે નથી તે વાત લક્ષમાં રાખી ધીમે સાદે સ્તવનાદિ બાજો, જે એલે તેના અર્થ મનમાં સમજીને એલજો, બનતા સુધી સ્તવનાદિ શાંતિથી ખેલાય તેવા પ્રયત્ન કરો, મનમાંથી ઉપાધિ ઓછી કરી જેટલુ કરી તેટલુ' સ્થિરતાથી કરો, અને બીજા કોઇના પણ ભાવ, મન પરિણામ ડાળા જાય તેવી રીતે દેરાસરમાં વર્તન કરશેા નહિ. થાડા બંધુએ પણુ માગ્રહપૂર્વક આ રીતે વર્તશે તે ધીમે ધીમે આખી જૈનકામ તે રીતે વતાં શીખશે અને દેરા સરામાં વિશેષ શાંતિ તથા વિવેકનું સામ્રાજ્ય પ્રસરશે.
*
*
*
'
‘ દેવદ્રવ્ય ’ના ચાલુ સવાલ ચાલતા મહિનામાં સારી રીતે ચર્ચાયા છે. હાલમાં વિદ્વાન આચાર્ય અને મુનિમહારાજાએએ તે ચર્ચામાં ભાગ લેવ માંડ્યા છે. જૈન શાસ્ત્રમાં કુશળ વિદ્વાન મુનિરાજો યારે આવી ચર્ચા કરે છે તેના અંત સુપરિણામરૂપે જ આવશે તેમ મને લાગે છે. આચાર્ય વિજયધ સૂરિએ એક મોટા લેખ બહાર પાડ્યા છે, સાથે સન્મિત્ર કપૂરવિજયજી અને મુ રાજ શ્રી કલ્યાણવિજયજીનાં લેખા પણુ બહાર પડ્યા છે. આચાર્ય વિજયક સૂરિ તથા આચાર્ય આનંદસાગરસૂરિ તથા અન્ય પન્યાસ અને ગણી એકઠાં થઈને કેટલાક સિદ્ધાતેા ઉપર લેખ લખ્યા છે, પશુ અમારી માન્યતા પ્રાં આ મુનિમ ઢળે એકઠા થઇને લખેલ લેખ બહુ નાના છે; નિ ચા ખતાવનાર છે પ તેને ચર્ચનાર મુદ્દલ નથી, એવા લેખ તે વિદ્વાન કૃતિ મહારાજાઓએ વધારે મુદ્દા
For Private And Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છુટ ધ અને ચંચો. સર વધારે દાખલાઓ તથા સાહેદ પુરાવા તથા જે ગ્રંથનાં નામે આપ્યા છે તે તે ગ્રંથોમાંથી અને મૂળ સૂત્રે વિગેરેમાંથી મળતા આધારો સહિત બહાર પાડ્યો હતો તે તે લેખ વિશેષ ઉપયેગી અને લાઈન દેરનાર થાત. હજુ પણ તે મુનિરાજોને અને આચાર્ય મહારાજાઓને અમારી વિનંતિ છે કે આવી ચર્ચા જે રૂપમાં ઉપસ્થિત થઇ છે તે રૂપમાં જ પ્રત્યુત્તર આપવાની જરૂર છે. આ ચર્ચાના સારરૂપે એટલું તે સમજી શકાય છે કે દેવ-દ્રષ્ય સિદ્ધ છે, તેની જરૂરીઆત છે, અને તે શબ્દ આકાશકુસુમની જે નકામે કે અસિદ્ધ નથી. હવે દેવ-દ્રવ્ય કેવી રીતે ઉપજાવવું અને કઈ ઉપજ કયા ખાતામાં લઈ જવી? તેજ ચર્ચાનો વિષય રહ્યો છે. આ મુદાથી જે ચર્ચા કરવામાં આવશે તો તે સર્વને લાઈન દર્શાવનાર થશે. આવી ચર્ચાની ખાસ જરૂર છે. સૂત્રો તથા અન્ય ગ્રંથમાં નિષ્ણાત વિદ્વાન મુનિરાજે જયારે આવી જરૂરની ચર્ચા ઉપાડે ત્યારે સૂત્રો વાંચવાનાં બીન અધિકારી શ્રાવકોએ તે તે સાંભળવું, ઉડાહ કરે તેજ કવ્ય છે તેમ અમને લાગે છે. જે ચર્ચાની જરૂર હતી તે થવા માંડી છે. દેવ-દ્રવ્ય શબ્દની મારામારીને બદલે તેની ઉત્પત્તિ, વ્યય અને રક્ષણ કેવી રીતે કરવા યોગ્ય છે તેની ચર્ચાની જ ખાસ જરૂર હતી. આચાર્ય, પંન્યાસે, ગણીઓ અને અન્ય મુનિ મહારાજા એ તે બાબત સમજ્યા છે, ચર્ચા કરવા લાગ્યા છે, અને જે નિર્ણય થશે તે રીતસર બહાર પાડવા સંભવ છે. આવી ચર્ચામાં આક્ષેપક શેલી અગર ઉતાવળા થઈને પરસ્પર ગેરવ્યાજબી શબ્દોને ઉચ્ચાર તે માનસિક નબળાઈ બતાવનાર છે તે વાત સુજ્ઞાત છે. જેન બંધુઓએ આવી શરૂ થયેલી ચર્ચા શાંતિથી જેવી તેમાં જ લાભ છે. અમારા ઉપર પણ આ સંબંધીનાં લખો આ માસિકમાં છપાવીને બહાર પાડવા માટે આવેલા છે, પણ તે લેખો અન્યત્ર પ્રસિદ્ધ થયેલા હોવાથી અને સ્થળ કેચથી અમે બહાર પાડી શક્યા નથી. અન્ય સર્વ વિદ્વાન મુનિ મહારાજને પણ આવી ચર્ચામાં ભેળવી અને . ચર્ચાતી વાતને આગમાનુસાર નિર્ણય લાવવા વિનંતિ કરીએ છીએ. આ બાબત ઉપર વિશેષ લખવાની જરૂર નહિ હોવાથી અમે હાલ તરત તો આટલાથી જ અટકીએ છીએ. પરંતુ આ સાથે સગામ અને શહેરના આગેવાન જૈનબંધુઓને વિનંતિ
એ છીએ કે જયાં સુધી નિષ્પક્ષપાત એવા વિદ્વાન આચાર્યો અને મુનિ મહારા"મ આ સંબંધને શાસ્ત્રાધાર સાથે નિર્ણય જાહેર ન કરે ત્યાં સુધી ચાલી આવતી ત્તિમાં કોઈપણ પ્રકારનો ફેરફાર-દેવદ્રવ્યમાં જતી ઉપજનું સાધારણ ખાતે બદલી
ન્સફર) કરવાપણું ઉતાવળા થઈને કરવું નહીં. કારણ કે એકવાર ભરેલું આ હું પાછું ભરવું મુશ્કેલ પડે છે. નવા પ્રકારની ઉપજે અથવા ઉદારતાનો ઉપશાંતિખુશીથી સાધારણ ખાતે કરવામાં આવે તેમાં વિરોધ નથી, પરંતુ ફેરફાર કર્યા અરિ રાહ જોવાની ખાસ આવશ્યકતા છે.
For Private And Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૫૮
www.kobatirth.org
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રમાણ
ચૈત્ર શુદિ ૧૩ ને દિવસ ચરમ તી કર શ્રીમન મહાવીર સ્વામીના જન્મ દિવસ છે. આખા ભારતવર્ષમાં ઘણે સ્થળે આ દિવસ મહાવીર જયંતી ’ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે. દેરાસરામાં આંગી, પૂજા કરાવવામાં આવે છે, અને ભાષણે પણ થાય છે. આ દિવસના ઉત્સવ . તે તેટલા પૂરતાજ સમજવાના નથી. શ્રીમાન મહાવીર સ્વામીનું ચરિત્ર સ્થળે સ્થળે ઉપદેશથી ભરેલુ' છે, માતાપિતા તરફ અપૂર્વ પ્રેમ, અંધુભાવ, વીરત્વ, કર્મ શત્રુના જય, પરિસહ સહન, મૈાહ રાજા સાથેનુ' તુમુળ યુદ્ધ વિગેરે ઘણા પ્રસંગો લગભગ દરેકે દરેક પ્રસંગ ધ લેવા લાયક છે. ગમે તેવા કઠીન કમ' વેઠતાં પણ પ્રભુએ જરા પણ ઉદ્વેગ ધારણ કર્યાં નથી, પણ સોંગમ જેવા પ્રાણાંત ઉપસર્ગ કરનાર દેવ નારકીનાં અને ભવભ્રમણનાં દુ:ખા અનુભવશે, તેવા વિચારથી ઉલટું' પ્રભુનું હૃદય વે છે-ચક્ષુ એ અત્રુપ્લાવિત થાય છે. ક્ષમાના સાગર નામ પ્રમાણેજ યથા ગુણ્ણા ધારણ કરનારા આ મહાવીર પ્રભુનું ગિ કેટલુ આધપ્રદ છે ? આવા જયંતીનાં પ્રસંગે તા માં ઉત્તમ દ્રષ્ટાંતેનાં અનુકરણ માટે છે. આવા ક્ષમાસાગર વીર પુરૂષના પગલાંને અનુસરનાર તેના અનુયાયોએ કેટલા ક્ષમાશીળ, કેટલા શૂરવીર, કેટલા ઉચ્ચ ચારિત્ર ધારણ કર નાર હેાય તે વિચારવા જેવું છે, આવા પ્રસંગે મહાવીરનાં ગુરુ સ્મરણુ સાથે તેનાં જીવનનાં દ્રષ્ટાંતામાંથી ચૈડું ઘણું પણ અનુસરણુ થઇ શકે તાજ આવા દિવસેાનાં ઉત્સવા ઉજવવાની સાર્થકતા છે, મહાવીરના જીવનમાં અનેક મેધપ્રદ અનુસરવા લાયક દ્રષ્ટાંતે છે, તેમાંથી અમુક ગુણેને આપણી જીંદગીમાં ઉતારવા પ્રયાસ કરવા તે સુજ્ઞનુ કન્ય છે. તેના એક ગુણનું પણ સંપૂર્ણશે અનુસરણુ થાય તે તેવી રીતે અનુસરનાર કાર્ય સિદ્ધ કરી શકે તેમ છે. અમે અમારા વાંચક બંધુઓને મનનપૂર્વક મહાવીર જીવતં વાંચવા ખાસ ભલામણ કરીએ છીએ. દરેક વખતે તે વાંચતાં નવીન નવીન સશુનેાના-સચારિત્રને ભાસ થાય તેમ છેઅને વાંચ્યા પછી તેના ઘેાનું અનુસરણ કરવાથી સત્વર મેક્ષપ્રાપ્તિ થઇ શકે તેવા સંપૂર્ણ સંભવ છે.
*
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
*
મહાવીર પ્રભુનુ જીવન કલ્પસૂત્ર-મહાવીર ચરિત્ર વિગેરેના અવલ બન દ્વારા એક સ્વત ંત્ર પુસ્તક તરીકે ખાસ લખાવાની જરૂર છે. બુદ્ધતુ ચરિત્ર મહાર પડેલ છે, તેના કરતાં પણ ધણા ગુ©ામાં વિશિષ્ટતા દેખાડનાર આ ચરિત્ર જો સ્વત ંત્ર રીતે આકષ ણીય પદ્ધતિથી લખાઇને બહાર પડે તા તે બહુ ઉપયેગી અને અને આદરણીય ચાય તેવા પૂરા સંભવ છે. મહાવીર પ્રભુનાં જીવનમાં સ્થળે સ્થળે જે શુભેા ઝળકી નીકળે છે તેના ઉપર લક્ષ ખેંચવા સાથે જુદી જુદી રીતે તે સ્થળાનુ વિવેચન કરવામાં આવે તે તે લેખ-તે ગ્રંથ બહુ ઉપયોગી અને ખે’ચાણ કરનાર
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ફુટ નીધ અને ચર્ચા
થશે તેવી અમારી માન્યતા છે. વિદ્વાનજેન બંધુઓને તથા વિદ્વાન મુનિ મહારાજાઓને તે બાબતમાં પ્રયાસ કરવા અમૉ વિનંતિ કરીએ છીએ, અને તે માટે જે કાંઈ સહાય જોઈતી હોય તે આપવા અમો પણ તૈયાર છીએ તે જણાવવાની રજા લઈએ છીએ. આવું આકર્ષીય ચરિત્ર જેમ બને તેમ તાકીદે બહાર પડે તે સારું તેનાથી જેન કે મને અને ધર્મને બહુ ફાયદો થશે તેમ અમને લાગે છે.
ગત વર્ષના માહ-ફાગણના અંકમાં ૩૯૦માં પૂર્ણ ઉપર આજ લેખમાં શાપ્રદ્યુમ્ન શ્રી શત્રુંજય ઉપર સાડી ત્રણ કરોડ મુનિ સાથે સિદ્ધિ પામ્યાનું ખેલ છે, પણ તેમાં ભૂલ થયેલી છે. તેઓ સાડી આ કરોડ મુનિ સાથે શત્રુંજય ઉપર સિદ્ધિપદ પામેલા છે, તેથી તે સુધારીને વાંચવા અમે વાંચક બંધુઓને વિનંતિ કરીએ છીએ.
એપ્રીલ માસની તા. ૨-૩-૪ ને દિવસે શ્રી અમદાવાદમાં ગુજરાત સાહિત્ય પરિષદ”ની છઠ્ઠી બેઠક રા. બ. હરગોવિંદદાસ દ્વારકાદાસ કાંટાવાળાના પ્રમુખપણ નીચે મેળવવામાં આવી હતી, ગુજરાતી ભાષાના સાહિત્યની વૃદ્ધિ કરવી, તેના નિયમો નક્કી કરવા, તે ભાષાને ખીલવવી વિગેરે આ પરિષદનાં ર્ત છે. આ પરિષદમાં આખી દુનિયામાં “ગીતાંજળી'ની પ્રમાવાળી કૃતિથી “નેબલ-પ્રાઈઝ' મેળવીને પ્રખ્યાત થયેલા સુપ્રસિદ્ધ બંગકવિ રવીંદ્રનાથ ટાગેરે ખાસ હાજરી આપી હતી આ પરિષદ તેમની ખાસ હાજરીથી વિશેષ ગૌરવયુક્ત બની હતી. આ મહાન પુરૂબને સ્વાર્થત્યાં ખાસ અનુકરણીય છે, તેમની પ્રભાવશાળી દિવ્ય મૂર્તિ જોતાં કોઈ પણ મનુષ્યનું મન તેમના તરફ આકર્ષાયા વગર રહેતું નથી. તેમના લેણીના તથા ભાવવાચી વાતાઓના ઉત્તમ ગ્રંથનું ઇંગ્લીશમાં તથા કેટલાક ગ્રંથોનું ગુજરા તીમાં પણ અવતરણ થયેલ છે. તે ગ્રંથ વાંચવાથી તેમની ઉત્તમ કૃતિને ખ્યાલ આવે તેમ છે. સામાન્ય ગુજરાતી સાહિત્ય તથા જૈનધર્મના ગુજરાતી સાહિત્યને ઘણો ઘડો સંબંધ છે. ગુજરાતી સાહિત્ય, તેનું ખેડાણ, તેની વૃદ્ધિ, તેની ઉપયોગીતામાં જૈન સાહિત્ય ઘણે મોટે ફાળો આપેલ છે. ગુજરાતી ભાષામાં જૈન ગ્રથો ઘણા મોટા પ્રમાણમાં મળી આવે છે, અને ઐતિહાસિક દષ્ટિએ ગુજરાતી ભાષાના આવા કવિઓ અગર લેખક તરીકે જે ગ્રંથકારજ માન ધરાવે છે તેમ ગુજરાતી ભાષાને ઈતિહાસ તપાસતાં માલુમ પડે છે. ગુજરાતી ભાષાના સાક્ષરેએ ઘણા વખત સુધી ગુજ. રાતી જૈન સાહિત્ય તરફ દષ્ટિપાત કરવાની પણ કૃપા કરી ન હતી. અને આપણી પનિક કેમે પણ આપણે તે સાહિત્ય બહાર પડે તેવા પ્રયત્ન કર્યો નહોતાં, ધીમે ધીમે સાસરેની જેન સાહિત્ય તરફ દ્રષ્ટિ એ ચાણી છે, અને જૈન સાહિત્યને ઘટતું
For Private And Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
માન મળતું જાય છે. આપણું જેને પ્રાચીન સાહિત્ય ત્રણ ભાષામાં લખાયેલ છે, માગધી, સસ્કૃત, અને ગુજરાતી. મૂળ ગ્રંથો માગધીમાં છે, ત્યારપછી રચાયેલા ઘણું ગ્રંથ સંસ્કૃતમાં છે, અને ત્યારપછીથી તેરમા, ચાદમાં સિકા પછી લખાયેલા રાસ વિગેરે ગુજરાતી ભાષામાં છે. અત્યાર સુધીમાં શોધતાં જડી આવેલ ૬૪૧ રાસોની બે જુદી ટીપા તે બહાર પડેલ છે, અને હજુ તપાસ કરતાં વધારે રસ પણ મળી આવવાનો સંભવ રહે છે, રા, કાંટાવાળા તેમના ભાષણમાં જણાવે છે તેમ વિ. સં. ૧૨૦૯ માં ગુજરાતીમાં લખાયેલ “વીર-સ્તોત્ર નામનો રાસ તેમને સિદ્ધિ મુનિ તરફથી મળેલ છે, અને તે હવે પછીના સાહિત્ય' માસિકના અંકમાં બહાર પડનાર છે. આ ઉત્તમ ખજાને આપણે ધરાવીએ છીએ, પણ ભાષાના આ ગ્રંથ બહાર પાડવાને હજુ પૂરત પ્રયત્ન થયો નથી. આનંદ-કાવ્ય-મહેદધિ” ના છઐક્તિકો બહાર પડ્યા પછી પાછું તે કામ અટકી ગયું છે. બૃહત-કાવ્યદોહન જેવા એ ઉપરાંત ભાગો બહાર પાડી શકાય તેટલું ગુજરાતી જૈન સાહિત્ય તૈયાર છે, તે પછી આવું ઉપયોગી સાહિત્ય વિશેષ બહાર પડે તે માટે પ્રયાસ થવાની ખાસ જરૂર છે. ૨. કાંટાવાળાએ તેમના ભાષણમાં જૈન-સાહિત્ય માટે સારો ઉલ્લેખ કર્યો છે. જૈન રાસો' વિગેરેમાંથી ઘણા દષ્ટાંતો ગુજરાતી ભાષાની શરૂ આતને સમય દેખાડવા તેમણે ટાંકી બતાવ્યા છે. જેના કામમાં સાહિત્ય સંશોધક આવા વિદ્વાનોને ખાસ જરૂર છે. ૨. બેચરદાસ, ઝવેરી જીવણચંદ, મેહનલાલ દેશાઈ વિગેરે આ દિશામાં સારો પ્રયત્ન કરે છે, પણ હજુ ઘણું વધારે પ્રયાસ તે દિશામાં થવાની જરૂર છે. આચાર્ય શ્રી આનંદસાગર સૂરિજીએ જેવી રીતે મૂળ ગ્રંથ બહાર પાડવા પ્રયાસ કર્યો છે, તેવી જ રીતે અન્ય મુનિરાજ આવા ગુજરાતી રાસ વિગેરે બહાર પડે તેવો પ્રયત્ન કરશે તે ન કેમ અને ગુજરાતી ભાષા જાણનારી સમસ્ત પ્રજા તેની બહુ આભારી થશે. આવા પ્રયત્નની ખાસ જરૂર છે, અને તેવા પ્રયત્નથી જૈન ધર્મ પણ વિશેષ અજવાળામાં આવશે, ગુજરાતી સાહિત્ય ઉપર પ્રકાશ પાડશે, જેન કેમને અભ્યાસ માટે નવાં સાધનો મળશે અને જૈન સાહિત્યની વિશેષ ગણના થશે. શ્રીમતે આ દિશામાં વિશેષ ધનવ્યયની અને મુનિ મહારાજ બોએ પ્રયાસ કરવાની ખાસ જરૂર છે.
પુના નવી નવી સંધ કરવાનું ઉત્તમ સ્થળ છે. ઘણા વિદ્વાને અને ઉત્તમ (રાજકીય પુરોને પણ તે શહેરમાં વાસ છે. આર્યાવર્તની પ્રથમ ઓરીએન્ટલ
-ફરન્સ”ગત કાર્તિક માસમાં તે સ્થળેજ ભરાણી હતી. હાલમાં મુનિરાજ શ્રી જિનવિજઇ વિગેરેની પ્રેરણાથી તેજ શહેરમાં “જૈન સાહિત્ય સંશોધક સમાજે
For Private And Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વર્તમાન સમાચાર
સ્થપાયેલ છે. તેનું આવેદન–પત્ર” જે હાલમાં છપાઈને બહાર પડેલ છે, તે વાં ચતાં તે સમાજની સંપૂર્ણ કાર્યરેખા જાણવામાં આવે તેમ છે. આ સમાજ તરફથી લગભગ સે-સવારે પૃષ્ઠનું એક ત્રિમાસિક પણ કાઢવામાં આવનાર છે, જેની કિં. મત રૂ. ૫) રાખવામાં આવી છે. જેનધર્મને લગતી શોધો , તેને ઈતિહાસ, તથા તેનું વિશાળ સાહિત્ય વધારે પ્રમાણમાં બહાર આવે અને પ્રગટ થાય તે માટે આવા પ્રયાસોની ખાસ જરૂર છે. આ સંસ્થાના ઉત્પાદકોને અમે અભિનંદન આપીએ છીએ. જેન સાહિત્ય બહાર આવે, તેની ઉત્તમ ગેરવતા પ્રસિદ્ધ થાય તે માટે જે જે પ્રયાસો થાય તેને જૈનમે વધાવી લેવાની જરૂર છે. જે ઉચ્ચ અશયથી આ સંસ્થા સ્થપાઈ છે તે આશય ત્રિમાસિકના લેખોમાં અને સમાજની કાર્ય વાહીમાં હમેશાં સાચવી રાખવા અમે તેમને વિનંતિ કરીએ છીએ.
वर्तमान समाचार.
ભાવનગરથી છરી પાળ નીકળેલ સંધ. મુંબઈના કાપડના વ્યાપારી શા. નરેમ કેવળભાઈ તથા શા. વીર. ચંદ કેવલીભાઈએ હાલમાં ભાવનગર ખાતે દ્રવ્ય વ્યય કરવામાં સારી ઉદારતા દેખાડી છે. આ બંધુઓએ તેમને ઘેર લગ્ન પ્રસંગમાં પણ સારી રકમનો કેળવણી, નિરાશ્રીત, ઉધોગ વિગેરે ખાતાઓમાં વ્યય કરીને સારી ઉદારતા દેખાડી હતી. વળી લગ્ન પછી ઉત્સાહની વૃદ્ધિ થતાં ફાગણ વદિ ૧૨ શે ભાવનગરથી આચાર્ય શ્રી વિજય ધર્મસૂરિજીના શિષ્ય પં. ભકિતવિજયજી તથા પં. ચતુરવિજ્યજીના શિષ્ય પ. ખીમાવિજયજી વિગેરે સાધુઓ તથા લાવશ્રીજી વિગેરે સાથે રીઓની સાથે શ્રી સિદ્ધાચળજીને છરી પાળતો સંઘ કાઢ્યો હતો. સાતસો ઉપરાંત સ્ત્રી-પુરૂષે તે શુભ કાર્યને લાભ લેવા તેમની સાથે ચાલ્યા હતા. રસ્તામાં વરતેજ, દેવગાણું, ટાણા, બુઢણા વિગેરે સ્થળોએ સંઘે મુકામ કર્યા હતા અને તે સ્થળોએ તથા વચ્ચે આવતાં સમઢીયાળા તથા વિરલ ગામમાં પણ સંઘવીએ ઉદારતા સારી બતાવી હતી, ચૈત્ર શુદિ ૧ મે શ્રી સંઘે પાલીતાણામાં ઠાઠમાઠથી પ્રવેશ કર્યો હતો, અને શુદિ પામે તે બંને ભાઈઓએ તેમની પત્નીઓ સાથે તીર્થમાળ પહેરી હતી. પાલીતાણામાં પણ તેમણે સારી ઉદાર દેખાડી હતી. ધનપ્રાપ્તિનો આ વહાવે છે. પોતાના દ્રવ્યથી સ્વામી બંધુઓ તીર્થયાત્રાને લાભ લે અને અનેક જીવ પુન્ય બાંધે તેના કારણિક થવાથી પુન્યાનુબંધી પુન્ય બંધાય છે. અને કર્મ નિર્જરવાનાં ઉત્તમ સાધને મળે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
તે બધુઓને વારવાર ધાર્મિક કાર્યમાં અને જૈન કામના ઉદ્દયનાં કાર્યમાં તત્પર રહેવા અમા સૂચના કરીએ છીએ.
સુરતથી છરી પાળતા નીકળેલ સંધ
આચાર્ય શ્રી આનદસાગરસૂરિ ગત ચામાસામાં શ્રી સુરત સ્થિતિ કરીને રહ્યા હતા. આ વર્ષે આગમની વાંચના પાલીતાણામાં થવાની હોવાથી તેઓ પાતાના પરિવાર સહિત સુરતથી વિહાર કરી પાલીતાળે આવવાના હતા. આ તર્કના લાલ લઇને ઝવેરી જીવણુચ'દ નવલચદે આચાર્યશ્રીની સાથે છરી પાળતા શ્રી સિદ્ધાચળ જીના સઘ કાળ્યા હતા. માહુ વિદે ૮ મે સુરતથી આ સ ંઘે પ્રયાણ કર્યું હતુ, અને જાંબુસર, આમેદ, કાવિ, ભરૂચ, ખંભાત, ધેાળેરા, વળા વગેરે રસ્તે થઈને આ છરી પાળતા સંઘ ચૈત્ર શુદ્ઘિ ૨ જે પાલીતાણે પહોંચ્યા હતા. સાથે પંચાસ ઉપરાંત સાધુ સાધ્વીના ઢાણા હતા અને સંધ તબુમાંજ પડાવ કરતા હતા. દરેક સ્થળે સા ધારણ, નિરાશ્રીત તથા ધાર્મિક કેળવણીમાં આ ઝવેરીએ સારી ઉદારતા દર્શાવી છે. સંઘમાં લગભગ સાતસા માણુસ હતા, જેમાં ૧૭૫ લગભગ ચાલનારા તથા એકાસણા કરનારા હતા. આા સઘના પડાવને દેખાવ બહુ આકÖણીય અને ઉચ્છ્વાસ કાવે તેવા હતા. સંધમાં આચાર્ય શ્રી આન ઈંસાગરજી ઉપરાંત ૫. મણિવિજયજી, મુનિરાજ શ્રી દીપવિજયજી વિગેરે ડેાત્રાથી સદુપદેશના સારા લાભ મળે તેવી તેગવાઇ હતી. સંઘના બધા ખર્ચ ગાડીભાડું, ભાડે લીધેલા તબુઓનું ભાડું વિગેરે તમામ આ ઝવેરીએ આપેલ છે. ચૈત્ર શુદિ ૨ને દિવસે બહુ ધામધુમથી આ સંઘે પાલીતાણામાં પ્રવેશ કર્યો ને અને સધવીએ તે દિવસે પાલીતાણામાં નેાકા રશી કરી હતી. છ ગાઉ, બાર ગાઉની પ્રદક્ષિણા પણુ તેમણે કરાવી હતી. ચૈત્ર વિદેર જે આ ઝવેરીએ તી માળ પહેર્યો પછી પાલીતાણામાંથી તેએ વિદાય થયા હતા. ઋદ્ધિ પામ્યાને લ્હાવા લેવાને-દ્ધિના સદુપયોગ કરવાના આવા સમય ભાગ્યેજ મળે છે, સમય મળતાં કાર્ય સિદ્ધ કરે તેજ વિચક્ષણ છે. પ્રમાદમાં સમય ગુમાવના રને પછવાડેથી પસ્તાવાના સમય આવે છે. આ સઘવીએ ઘણી મટી રકમના આ શુભ નિમિત્તમાં વ્યય કર્યો છે.
શ્રી શ ંખેશ્વર પાર્શ્વનાથજીના છરી પાળતા સધ.
મુખઈમાં શેર બજારમાં દલાલી કરનારા શ્રેષ્ઠી શ્રીયુત્ હરગોવિંદદાસ ઉત્તમચંદે રાંધણપુરથી શ્રી શંખેશ્વર પાર્શ્વનાથજીને છરી પાળતા સંઘ ફાગણ શુદિ ૭ ને દિવસે કાઢ્યા હતા. સંઘની સાથે ૫, ભક્તિવિજયજી તથા મુનિ જય વિજ્રસાદિ ઠાણા ૨૦ હતા. સંઘવીના ઉત્સાહ બહુ સારા હતા. શ ંખેશ્વરજીના તથા
For Private And Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધપુર પાછા આવવાને બધું ખર્ચ સંઘવીએ. આપે હતા. રસ્તામાં દરેક સ્થળે શુભ ખાતામાં સારી રકમ આપી સંઘવીએ દારતા સારી બતાવી હતી. સાથે આવનારની સગવડ પણ સારી સાચવવામાં આવી હતી. દ્રવ્યને વ્યય કરવાના અનેક થભ માર્ગમાં સંઘની ભક્તિ કરવી, ચતુર્વિધ સંઘને યાત્રાનો લાભ લેવરાવે તે પણ ઉત્તમ માર્ગ છે. આવી રીતે યથાશક્તિ (ગ્ય વ્યય કરવાથી જીંદગી સફળ કરી શકાય છે. •
શ્રેષ્ઠી ઝવેરભાઇ રામજી તરફથી અફાઈ મહત્સવ. - હાલમાં લડાઈને લીધે અને નશીબના સુગથી જૈનકમમાં શ્રીમંતાઈ વધતી જાય છે. તે સાથે દ્રવ્યવ્યને રસ્તે પશુ સારો ઉઘડે છે. બંધુઝવેરભાઈ રામજીએ શ્રી ઉમરાળા ગામ મધ્યે તેમની માતુશ્રીના શ્રેય નિમિત્ત ફાગણ શુ. રથી શુ. ૧૦ સુધી અઠ્ઠાઈ મહેત્સવ, શાંતિસ્નાત્ર, જળયાત્રાને વરઘોડો વિગેરેમાં બહુ ઉદારતાથી ખર્ચ કર્યો છે. દરેક સ્થળે આમંત્રણે મેલી ઘણી વડને ઉમરાળામાં એકઠા કર્યા હતા, અને ધોળા જંકશનથીજ બધી ગોઠવણ કરો રાખીને સર્વની સગવડ બહુ ઉત્તમ રીતે સાચવવામાં આવી હતી. જે સ્થળોએ આ મહોત્સવ કવચિતજ થતે હેય તેવા ગામમાં દરેક કામમાં આવા મહત્સવને આનંદ બહુ દેખાય છે. શ્રી ઉમરાળામાં આસપાસના ગામમાંથી એકઠા થયેલા સરે કેમના મનુષ્યમાં કા મહોત્સવને અંગે બહુ આનંદ દેખાતે હતે. આ મહોત્સવને અંગે તે બંધુએ ઉમરાળામાં ઉપાશ્રય, સાધારણ ખાતું, ગરીબ જેનેને આશ્રય, પુસ્તક પ્રસિદ્ધિ વિગેરેમાં સારો વ્યય કર્યો છે, અને ઔદ્યોગિક કેળવણને અંગે સારી રકમ આપવાની ઈચ્છા પ્રદર્શિત કરી છે. અઠ્ઠાઈમહેત્સવ સાથે સમયને અનુકૂળ અને જરૂર અન્ય વ્યય બહુ સારો દેખાવ આપે છે. જીવનમાં કવચિત મળતી આવી તકને લાભ લેવાય તેજ ધન મળ્યાનું સાર્થક છે. જે કરે છે તે ફળ મેળવી જાય છે, વિચાર કરનાર બેસી રહે છે અને પ્રમાદમાં બધું ભૂલી જાય છે.
શેઠ કશળચંદ કમળશીની જાહેર ઉદારતા. શ્રી મહા ગામમાં શેઠ કશળચંદ કમળશીએ જુદા જુદા જંરૂરી ખાતામાં રૂ.૪૦૦૦૦) ની અમને વ્યય કરી બહુ સારી ઉદારતા દેખાડી છે. તેઓએ આ પ્રમાણે રકમ ખર્ચવાની ઈચ્છા જાહેર મેળાવડામાં દેખાડી છે. ' રૂ. ૧૬૦૦૦) એક જાહેર હિંદુ ધર્મશાળામાં. રૂ. ૧૦૦૦) મહુવા પ્રગણામાં રૂ. ૧૫૦૦૦) જૈન બાળાશ્રમમાં.
નીશાળ ન હોય તે સ્થળે ૨. ૫૦૦૦) જૈન ધર્મશાળામાં.
નીશાળ કરાવી આપવામાં
For Private And Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir રૂ. 2000) જનરલ નેટીવ લાઈબ્રેરીમાં. રૂ. 1000) જે રસ્તાઓમાં પા ણીની પરબ ન હોય ત્યાં કુલ રૂ. 40000) પરબ કરાવી આપવામાં ઉપર પ્રમાણે મોટી રકમની સખાવત જાહેર કરી છે. જેન બાળાશ્રમનું કાર્ય તેમની સહાયથી ચાલતું જ છે. ધર્મશાળાઓ તથા બાળાશ્રમ માટે જગ્યા લેવાને પ્રયત્ન ચાલે છે. તેમની આ પ્રશંસનીય ઉદારતા માટે જોન કેમ તરફથી તેમને એક સુંદર કાસ્કેટમાં માનપત્ર આપવામાં આવ્યું છે. જમાના પ્રમાણે જરૂરની, સમાચિત ઉદારતા દેખાડનાર આ બંધુ ખરેખર ધન્યવાદને પાત્ર છે. જે કોઈ પણ ગૃહસ્થ ધન મળતાં તેને સાકાર્યમાં વ્યય કરે તે પ્રશંસવા લાયક છે. રા. કશળચંદભાઈની ખા સખાવત અનુકરણીય. જફરની અને સમયને અનુસરતી હોવાથી અમે તેમને વિશેષ ધન્યવાદ આપીએ છીએ. જૈન ઑલરશીપ. શ્રી જેન વેતાંબર કોન્ફરન્સ ઓફીસપાયધૂનીમુંબઈ તરફથી જણાવવામાં આવે છે કે મહેમ શેડ ફકીરચંદ પ્રેમચદ તરફથી આપવામાં આવતી રૂ. 40) ની વાર્ષિક સ્કોલરશીપ ગત વર્ષમાં સંસ્કૃતમાં સૌથી વધારે માર્કસ મેળવનાર મી. મેહનલાલ કેવળચંદ ઈછાપરીયાને આપવામાં આવી હતી, અને બીજી સ્કોલરશીપ સુરત જીલ્લાના વતનીને આપવાની રૂ. 40) ની મી. ચંદુલાલ નાનચંદ શાહને આપવામાં આવી હતી. આ બંને સ્કોલરશીપો (1) મેટ્રીકયુલેશનમાં પાસ થનાર જેનને આપવાની (2) સુરત જીલ્લામાં પહેલે-નંબરે મેટીકયુલેશનમાં પાસ થનાર જેનને આપવાની તથા (3) પુના સર્કલમાં અંગ્રેજીમાં પહેલે નંબરે પાસ થનાર જેનને રૂ. 20) ની શેઠ ગુલાબચંદ લખમીચંદ સ્કોલરશીપ આ વરસ માટે પણ આપવાની છે. જેન વેતાંબર મૂર્તિપૂજક વિદ્યાથીઓએ તે માટે કેન્ફરન્સના સેકેટરીને અરજ કરવી. શ્રી જેને બાળ મિત્રમંડળ. આ મંડળના પ્રેસીડેન્ટ ( બાબુ. પી. પી. જેન હાઈસ્કુલ, મુંબઈ) તરફથી જણાવવામાં આવે છે કે ઉપરોક્ત મંડળ તરફથી હાઈસ્કુલમાં તેમજ ગુજરાતી સ્કુલમાં અભ્યાસ કરતા જૈન વિદ્યાર્થીઓને સર્વ વિષયને લગતી “સેકન્ડ-હેન્ડ ટેકસ્ટ બુકો માત્ર નામની કિંમત લઈને આપવામાં આવે છે. જેઓને જોઈતી હોય તેઓએ ઉપરને શિરનામે અરજીઓ કરવી. For Private And Personal Use Only