________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સિવાય આત્માની પતા અર્થહીન છે અને ધર્મનું લક્ષ આખરે આત્માને પૂર્ણ બનાવવાનું જ છે તેથી કળા અને ધર્મ એકમેકના નિકટ સંબંધી છે એ સ્વતઃ સિદ્ધ થયું.
કળાના ઘણા અર્થ થાય છે તેથી કળાનું સામાન્ય લક્ષણ બાંધવું બહુ મુશ્કેલ છે. અહિં કળા શબ્દને અર્થ યુક્તિ કે બુદ્ધિચાતુર્થ લેવાને નથી, અહિં તે કળાથી એટલું જ સમજવું કે અ-- રામામાં જે સરસ વિચારે, મનહર કક્ષનાઓ, ઉન્નત ભાવનાઓ ઉદભવે તેનું વિવિધ સાધન વડે સુન્દર નિરૂપણ કરવાની શક્તિ તે કળા. તે કળાને પ્રદેશ બહુ વિસ્તી છે અને તેમાં અનેક વિને સમાવેશ થાય છે. ચિત્ર, સંગીત, કવિતા, નૃત્ય, નાટક, સ્થાપત્ય વિગેરે અનેક વિષયે કળાનાં જ સ્વરૂપ છે. માનુષક જીવનમાં પણ પ્રેરનાર શક્તિ તે કળા છે. કળાકારની કાલ્પનિક સૃષ્ટિમાં સ્થળ વિશ્વમાં અનુભવાતી કુરૂપતાને સ્થાન નથી. સામાન્ય નજરે કળા અને ધર્મના પ્રદેશો ભિન્ન ભિન્ન જણાય છે. કળાનું લક્ષય આનંદ પમ ડવ નું અને ધર્મનું લફલ માણસને નિયમમાં લાવવાનું લેખાય છે પણ ભિન્નશી હેવા છતાં કળા અને ધર્મ પરસ્પરને અવલંબીને રહેલાં છે. કળા ઉપર ધર્મનું નિયંત્રણ હોય તેમજ તેની વિશુદ્ધ સચવાય, અને ધર્મને તે કળાને આશ્રય અપરિહાર્ય બને છે. જોકજીવનમાં ધર્મની આટલી બધી સત્તા તેના તત્વજ્ઞાનને આભારી નથી, પણ તેણે લીધેલ કળાના આશ્રયને આભારી છે. કર્તવ્યનિયમિક્તા જેનું લક્ષ્ય હોય તેવા ધર્મની સામાન્ય વ્યાખ્યા નીચે દુનિયાના દરેક ધ સમાવેશ થાય છે. તે સર્વ ધર્મોના પરિપાક તથા પ્રચારમાં ચિત્ર, સંગીત, કાવ્ય, સ્થાપત્ય વિગેરે કળાએ.એ કેટલો ભાગ ભજવ્યું છે તે વિચારકને સુગમ્ય છે. રતુતિઓ, પ્રાર્થના બે, વે ગીત વિના હદયને ધર્મ શી રીતે ગમ્ય બને ? મેટાં ભવ્ય મંદિર, મનહર વાજ, પુરાણવિષયક મ્યુચિ વિના ધર્મવિકાસ અશક્ય છે. નરસિંહ મહેતાની ધર્મભક્તિ કવિતામાં જ આવિર્ભાવ પામી હતી. બુદ્ધ ધર્મના સાધુઓની ધર્મભાવના અજંટાઆદિ સ્થળમાં થયેલા ચિત્રામણમાં પ્રગટી ડતી. આદિ ક્રિશ્ચિયને એ પિતાની ધર્મભાવના ભવ્ય મંદિરો અને મેરી અને કાઈસ્ટના અસંખ્ય કાલ્પનિક ચિત્રોમાં ગુંથી હતી. જે મંદિરમાં વજિત્રને રણકાર નહિ તે મંદિર સુનકાર લગે. આવી રીતે કળા પણ ધર્મથી જ ખરૂં પિષણ પામી છે. આદિ ગુજરાતી સાહિત્યને ઘણે ખરે ભાગ ધર્મવિષયક જ હતું. પ્રાચીન કાળમાં ચિત્રો પણ ઘણું ખરું ધર્મના વિષયને અવલંબીને ચિતરાતાં, બાંધકામ તથા કેતપણ ધર્મના ઉદાર આશ્રયથી આટલા વિકાસને પામ્યાં છે, આ રીતે કળા અને ધર્મની પરંપર અવલગિતતા સુણ છે. વળી જેવો સંબંધ જ્ઞાનને ધર્મ સાથે છે
For Private And Personal Use Only
