Jain Darshan ke Maulik Tattva

Author(s): Nathmalmuni, Chhaganlal Shastri
Publisher: Motilal Bengani Charitable Trust Calcutta

Page 471

जैन दर्शन के
असिद्धविरुद्धानेकान्तिकास्वदाभासाः ॥ वि० ३॥१अप्रतीयमानत्वरूपोऽसिद्धः ॥ वि० ३११७ |
(४) विरोधिकारणोपलधिः, यथा -- मास्म महरसत्यं वचः। राम का
ध्याऽकलहितानसम्पात् ।
(५) विरोधिपूर्व चरोपलब्धिः, स्था-नोदुगमिष्यति तन्ते पुष्पहारा
रोहिण्युद्गमात् ।
(६) विरोभ्युत्तरचरोपलब्धिः, यथा गोद्गान् मुहुत्पूर्वमृगशिरः, पूर्ववत् ।
(७) विरोधिसहचरोपलब्धिः, यथा - नास्त्यस्य मिथ्याज्ञानम्, सम्यग्
दर्शनात् ।
श्रमान प्रतिषेधहेतवः ( श्रविरुद्धानुपलब्धेः साधनानि )
(१) स्वभावानुपलब्धिरुदाहृता ।
(२) व्यापकानुपलब्धिः, यथा -- नास्त्यत्र प्रदेशे पनसः पादपानुपसच्चेः । (३) कार्यानुपलब्धिः, यथा -- नास्त्यप्रतिहतशक्तिकं बीजम्, अङ्कुरा नवलोकनात् ।
(४) कारणानुपलब्धिः, यथा न सन्त्यस्य प्रशमप्रभृतयो माषाः, तत्वार्थ
10
100/
श्रद्धानाभावात् ।
(५) पूर्णचरानुपलब्धिः, यथा नो गमिष्यति मुहूर्तान्ते स्वाति नक्षत्रम्, चित्रोदयादर्शनात् ।
(६) उत्तरचरानुपलब्धिः, यथा - नोद्गमत् पूर्वभाद्रपदा, मुहूर्तात् पूर्वमुत्तरभाद्रपदोद्गमानवममात् ।
(७) सहचरानुपलब्धिः, यथा -- जास्त्यस्य सम्यमानम्, सम्यग्दर्शनानुपलब्बेः ।- (प्रमाणनयतश्वालोक शब्५-१०२ )
-नैयायिकानां कालात्ययापदिष्टप्रकरणसमौ विशिष्टौ स्तः । तत्र प्रत्यक्षागमविस्वपञ्चवृत्तिः कालात्ययापदिष्टः यथा मनुष्योऽभिः कृतकत्वाद, घटवत्। प्रकरण प्रतिपचे च तुल्यः प्रकरणसम:, यथा--अनिल शब्दः निर्मा, पटवत्। इत्युक्ते पर ग्राह--निलय, अनि धनु, आकाशद ।