Jain Darshan ke Maulik Tattva

Author(s): Nathmalmuni, Chhaganlal Shastri
Publisher: Motilal Bengani Charitable Trust Calcutta

Page 498

५०२
जैन दर्शन के मौलिक तत्व सामान्येन गृहीतेषु कर्मसु एतज्ज्ञानस्थ अवरोधकम् , एतच्च दर्शनस्थ .. इत्यादिरूपः स्वभावः प्रकृतिः । शानदर्शनावरण वेदनीयमोहनीयायुकनामगोत्रान्तरायाः ॥ प्र० ४१८ ॥
कर्मणामटौ मूलप्रकृतयः सन्ति । तत्र शानदर्शनयोरावरणम्-सानावरखं दर्शनावरणं च सुखदुःखहेतुः-वेदनीयम्। दर्शनचारित्रवासात् मोहयति प्रात्मानमिति मोहनीयम् । एति भवस्थितिं जीवो थेन इति भायुः । चतुर्गतिषु नानापर्यायप्राप्तिहेतुः-नाम। उच्चनीचमेदं गच्छति येनेति गोत्रम् । दानादिलब्धौ विघ्नकरः-अन्तरायः। पञ्चनवद्यष्टाविंशतिश्चतुर्द्विचत्वारिंशद्विपञ्च च यथाक्रमम् ।।
प्र०४ाह॥ . अष्टानां मूलप्रकृतीनां यथाक्रममेते मेदाः । तत्र ज्ञानावरणस्य पञ्च । दर्शनावरणस्य नव। वेदनीयस्य दो। मोहनीयस्य दर्शनचारित्रमेदादष्टाविशतिः। आयुषश्चत्वारः । नाम्नो द्विचत्वारिंशत् । गोत्रस्य द्वौ । अन्तरायस्य च पंच । सर्वे मिलिताः सप्तनवतिः ।
कालावधारणं स्थितिः।।०४।१० ॥ यथा शानदर्शनावरणवेदनीयान्तरायाणां त्रिंशत् सागरकोटिकोव्यः परास्थितिः । मोहनीयस्य सप्ततिः' । नामगोत्रयोविंशतिः। प्रयस्त्रिंशत् सागरोपमाणि आयुषः। अपरा तु द्वादशमुहूर्ता वेदनीयस्य, नामगोत्रयोरष्टी, शेषाणां चान्तर्मुहुर्ता । एकसागरकोटिकोटिस्थितिमनुवर्षशतामाबाधाकाल
विपाकोऽनुभागः ॥ ०४१११ रसोऽनुभागोऽनुभाषः फलम् , एते एकार्थाः । स च द्विधा-तीब्राध्यवसाय: निमित्तस्तीमः, मन्दाध्यवसायनिमित्तश्च मन्दः । कर्मणां जडत्वेऽपि पथ्यापथ्याहारवत्, ततो जीवानां वयाविषफलपातिरविरुवा, नैतदर्थमीश्वरः कल्पनीयः।
दलसंचयः कर्मात्मनोरक्यं वा प्रदेशः ।।०४।१२। दलसंचयः-कर्मपुद्गलानाभियत्तावधारणम् । १-पर्थनमोहनीयापेक्षया चारित्रमोहनीयस्व तु चत्वारिंशत् कोटिकोबाः
स्थितिः । २-परायसातवेदनीयमामिल। -भायुलोपना