Jain Darshan ke Maulik Tattva

Author(s): Nathmalmuni, Chhaganlal Shastri
Publisher: Motilal Bengani Charitable Trust Calcutta

Page 504

जैन दर्शन के मौलिक तत्त्व
अनुत्साहः प्रमादः ॥ प्र० ४।२२॥ ॥
चरत्यादिमोहोदयात् श्रध्यात्मिकक्रियायामात्मनो ऽनुत्साहः-प्रमादो
Sभिधीयते ।
५०८ ]
रागद्वेषात्मकोतापः कषायः ॥ प्र० ४।२३ ॥
रागद्वेषौ वक्ष्यमाणस्वरूपौ तद्रूप- श्रात्मनः उत्तापः कषाय उच्यते । क्रोधमानमायालोभाः ॥ प्र० ४।२४ ॥ प्रत्येकमनन्तानुवन्ध्यप्रत्याख्यानप्रत्याख्यानसंज्वलनभेदाः ॥ प्र० ४।२५ ॥
-
एते क्रमेण सम्यक्त्वदेश विर तिसर्व विरतियथाख्यातचारित्रपरिपन्थिनः । तत्र पर्वत भूमि रेणु जलराजिस्वभावः क्रोधः | शैल - अस्थि- दारु-लतास्तग्मस्वरूपो मानः । वंशमूल- मेष विषाण-गोमूत्रिका - उल्लिख्य मानवंश छलिसदृशी माया। कृमिराग- कर्दम-खजन-हरिद्रारागसन्निमो लोभः ।
कायवाक मनोव्यापारो योगः ॥ प्र० ४।२६ || वीर्यान्तरायचक्षयोपशमशरीरनामकर्मोदयजन्यः
पेचः कायवामनः प्रवृत्तिरूपः - श्रात्मपरिणामः योगोऽभिधीयते ।
areerunnatant
शुभोऽशुभश्च ॥ प्र० ४।२७ ॥
मोहरहितः सयानाऽन्नुतिगुरुवन्दनाविरूपः, शुभ व्यापारः - शुभयोगः; असचिन्तनादिमहसंकुलत्वात् अशुभयोगः ।
सुभयोग एव शुभकर्मास्रवः ॥ प्र ४१२८ ॥
शुभयोग एव शुभकर्म श्रासवः पुण्यबन्धहेतुरिति । श्रशुभयोगी मिथ्यात्वादयश्चचत्वारः अशुभकर्मास्रवाः पापबन्धहेतवः । तेषु मिथ्यात्वादिः आभ्यन्तरो ऽशुभव्यापारः प्रतिक्षणं पापबन्धहेतुर्भवति मनोवाक्कायानां च तेषु हिंसादिषु वा प्रवर्तनं बाह्याशुमव्यापारः, स च व्यापारकाले" । मिध्यात्वम् - प्रथमतृतीय गुणस्थाने, श्रापंचममविरतिः, आषष्ठं प्रमादः, दशमान्तः कषायः, षष्ठमशुभयोगः, शुभयोगश्चात्रयोदशम् ।
१- न तु मदविषयकषायादिवाह्मप्रवृत्तिरूपः, तस्य अशुभयोगरूपत्वात् । २ -- सजातीयपुद्गतसमूहो वर्गणा ।
३- मिथ्यात्यादिषु । ४
हेतुः ।