Jain Darshan ke Maulik Tattva

Author(s): Nathmalmuni, Chhaganlal Shastri
Publisher: Motilal Bengani Charitable Trust Calcutta

Page 492

.. ] जैन दर्शन के मौलिक तत्त्व
.. धातकीखण्डे वर्षादयो हिगुणाः ॥ प्र९ ११३६ ।। ___ तावन्तः पुष्कराधे ॥ प्र० १३० ॥
भरतैरावतविदेहा: कर्मभूमयः ॥ ११३८ ॥ - .. . शेषा देवोत्तरकुरवश्चाकर्मभूमयः।। प्र० १२३६ शेषा हैमवतादयः । देवोत्तरकुरवश्च विदेहान्तर्गताः ॥
सहभावी धर्मो गुणः ।। प्र० ११४०॥ - "एग दन्वस्सिागुणा” इत्यागमवचनात् गुणो गुणिनमाभित्यैव अवतिष्ठते, इति स द्रव्यसहभावी एव।
सामान्यो विशेषश्च ।। प्र० १४१॥ द्रव्येषु समानतया परिणतः सामान्यः । व्यक्तिभेदेन परिणतो विशेषः । अघोऽस्तित्ववस्तुत्वम्यत्वप्रमयेत्वप्रदेशवत्वागुरुलघुत्वादिः ।।
प्र०२४२॥ तत्र विद्यमानता-अस्तित्वम् । अर्थक्रियाकारित्वम्-वस्तुत्वम्। गुणपर्यायाधारस्वम् द्रव्यत्वम्। प्रमाणविषयता-प्रमेयत्वम्। अवयवपरिमाणता-प्रदेशवत्वम् । स्वस्वरूपाविचलनत्वम्-अगुरुलघुत्वम् ।
गतिस्थित्यवगाहवर्तनाहेतुत्वस्पर्शरसगन्धवर्णज्ञानदर्शनसुखवीर्यचेतनत्वाचेतनत्वमूतत्वामूर्तत्वादिविशेषः ॥ प्र० १२४३ ॥
गत्यादिषु चतुर्यु हेतुत्वशब्दो योजनीयः । एतेषु च प्रत्येकं जीवपुद्गलयोः षड्गुणाः, अन्येषां च यो गुणाः। तत्र स्पर्शः-कर्कशमूहगुरुलघुशीतोष्णस्निग्धरूक्षमेदादष्टधा। रसः-तितकटुकषायामलमधुरभेदात् पञ्चविधः । गन्धो द्विविधः-सुगन्धो दुर्गन्धश्च । वर्णः-कष्वनीलरक्तपीतशुक्लमेदात् पञ्चधा।
पूर्वोत्तराकारपरित्यागादानं पर्यायः ।। प्र० १४४॥ "लक्खणं पनवाणं , उमश्रो अस्सिया भवे" इति भागमात् उभयोरपि । दम्यगुपयोर्यः पूर्वाकारस्य परित्यागः, अपराकारस्य च पादान स पर्यायः ।। जीवस्य नरत्वामरत्वादिभिः पुद्गलस्य स्कन्धवादिमिः, धर्मास्तिकाया१-तो बन्यस्य द्रव्वत्वं गुणस्य गुणत्वं न विचलति सन गुरुरूपोन लघु
रूपोशलघुः।