Hemchandracharya Ane Temne Rachel Mahadev Battrishi Stotra

Author(s): Sheelchandravijay
Publisher: Jain Granth Prakashan Samiti

Page 6

ઉપર કહેવાયું તેમ, આ શિલાલેખનો અર્થ વિચારતાં, મધ્યસ્થ સરકાર અને | રાજય સરકારની વ્યવસ્થા જેવું જ તે કાળમાં પણ કાંઈક પ્રવર્તતું હશે તેમ તારવી શકાય ? તેમ છે. કુમારપાળ પોતાના પ્રદેશમાં સંપૂર્ણ ને કાયમી અહિંસાપાલન કરાવતો હશે, અને તેમ છતાં આશ્રિત રાજાઓનાં રાજયોમાં શક્ય અહિંસાપાલનનો આગ્રહ સેવીને જ તેણે સંતોષ સ્વીકાર્યો હશે. આજે પણ ઘણીવાર એવું બને છે કે મધ્યસ્થ સરકારના અન્વયે રજા હોય, ત્યારે રાજય સરકારના અન્વયે રજા ન પણ હોય. અથવા રાજય સરકારના અન્વયે રજા હોવા છતાં બેંક હોલીડે નથી પણ હોત. કાંઈક આવું જ કુમારપાળના શાસનમાં પણ હશે. અને તે પણ પરંપરાગત પધ્ધતિ અનુસાર જ હશે, એમ માનવામાં ખોટા ઠરવાનો ભય નથી લાગતો.
પરંતુ, આપણા વિશ્વવિખ્યાત (હવે સ્વ.) પુરાતત્વવિદ શ્રી હસમુખભાઈ સાંકળિયાએ ઉમેર્યુકત શિલાલેખનો જ આધાર લઈને, ગોવધબંધી સાથે તેને સાંકળીને,ગોવધબંધીના મુદ્દા પર સરકારનો બચાવ થઈ શકે તે પ્રકારે કુમારપાળના રાજમાં પણ સંપૂર્ણ ગોવધબંધી શક્ય નહોતી બની તેવું વિધાન કર્યું છે. ડો. સાંકળિયાની આત્મકથા પુરાતત્ત્વને ચરણે (આર. આર. શેઠની કંપની, ૧૯૮૫) ના ૧૩૮મા પૃષ્ઠ પર નોંધાયેલ શબ્દો આ પ્રમાણે છે :
“આ જ રીતે સરકાર પર ગોવધબંધી લાદવાનું પણ બરાબર ન હતું એમ મને લાગ્યું હતું. કારણ ભારતના દીર્ધ ઇતિહાસમાં કોઈ કાળે સંપૂર્ણ ગોવધબંધી ન હતી. જૈનધર્મના મહાન આશ્રયદાતા કુમારપાળ જેવો રાજા હિંદુ રાજ્યમાં પણ ગોવધબંધી લાદી શક્યો ન હતો. પખવાડિયામાં ત્રણ દિવસ ગોવધબંધી પાળવાનું ફરમાન એ કાઢી શક્યો હતો."
ડો. સાંકળિયા, આ પછી, સ્વયં નોંધે છે કે આ લખાણવાળા લેખ અંગે તેમને ખૂબ ટીકાઓના ભોગ બનવું પડેલું, પણ તેઓ તટસ્થ સંશોધનના પરિણામે મળેલા તારણને-સત્યને બરાબર વળગી રહ્યા હતાં – વગેરે.
ડો. સાંકળિયાની વિશિષ્ટ વિદ્રતા પ્રત્યે સંપૂર્ણ આદરનો ભાવ હોવા છતાં, તેમનાં ઉપર્યુક્ત વિધાનો સાથે સંમત થવાનું મન થાય તેમ નથી . તેનાં કારણો બહુ સ્પષ્ટ છે, તે આ -
૧. કુમારપાળના સમયમાં ગોવધબંધીની સમસ્યા હતી જ નહિ; ઓછામાં ઓછું આજે જે સ્વરૂપે છે, તે સ્વરૂપે તો નહોતી જ . બીજું કુમારપાળનો આદર્શ માત્ર ગોવધબંધી ન હતો, પણ પ્રાણીમાત્રને અભયદાન આપવાનું તેનું વલણ હતું. પોતાના રાજયમાં કોઈપણ મનુષ્ય કે મનુષ્યતર અને તે પણ કીડીથી કુંજર સુધીના તમામ - પ્રાણીઓની હિંસા ન થાય તે માટે તે અત્યંત આતુરે હતો.
૨. જે સં. ૧ર૦૯ ના કિરાડૂના કે તેવાજે બીજા રતનપુરના શિલાલેખનો સંદર્ભ ડે. સાંકળિયાએ લીધો છે, તે શિલાલેખોમાં પ્રાિનામમવાનું, નવવધ, અરિ – જેવા શબ્દો સ્પષ્ટ મોજૂદ છે. એ શબ્દો જેમાં યોજાયા છે તે વાક્યો સ્પષ્ટતયા, મુકરર કરેલા . (દર પખવાડિયે ત્રણ) દિવસોમાં કોઈપણ જીવની હત્યા કરવાનો પ્રતિબંધ સૂચવનારાં ટી તે વાક્યો છે, જેમાં તે પ્રતિબંધિત દિવસોમાં હિંસા કરનારને પાપિણ્ડતર' ગણાવ્યો છે,