Hemchandracharya Ane Temne Rachel Mahadev Battrishi Stotra

Author(s): Sheelchandravijay
Publisher: Jain Granth Prakashan Samiti

Page 9

જ આખાનો પ્રસંગ તો પ્રસિધ્ધ જ છે. આ ઘટના પછી હેમાચાર્યના પ્રેર્યા કુમારપાળે છે પોતાની સઘળી શક્તિઓ અમારિપ્રવર્તન તથા પોતાથી શકય રીતે દુઃખી જનોનાં દુઃખ ફેડવામાં નિયોજી હોય - અને એ પછી તેણે સંવત પ્રવર્તાવ્યો હોય, એ વધુ શક્ય છે, અને ઊંચિત પણ દીસે છે.
આટલી લંબાણ વિચારણાને અંતે બે તારણ નીકળે છે : એક, અભિધાન ચિન્તામણિની રચના ૧ર૦૭ થી ૯ ના ગાળામાં થઈ હોવાનું અનુમાન વિદ્વાનોએ કર્યું છે, (હેમસમીક્ષા, પૃ. ૭૦ મધુસૂદન મોદી) તે ગેરવાજબી ઠરે છે. કેમકે સંવત પ્રવર્તનનો તથા કુમારપાળ રાજર્ષિપરમાઈત હોવાનો ઉલ્લેખ તટ થમાં છે, (कुमारपालश्चौलुक्यो, राजर्षिः परमार्हतः । मृत-स्वमोक्ता धर्मात्मा મરિ–વ્યસનવારવા | . ૭૨૪) અને ૧૧૯૯ થી ૧ર૦૯ સુધીનો ગાળો તો કુમારપાળ માટે તીવ્ર સંઘર્ષમય અને ચિંતાગ્રસ્ત જ રહ્યો હોવાનું મનાય છે. એ ગાળામાં તેને શાંતિથી લોકોપયોગી કાર્યો કરવાનો અવકાશ મળ્યો હોય તે શક્ય નથી જણાતું.
અને બે, કુમારપાળે પોતાના રાજ્યારોહણ સમયે સંવત પ્રવર્તન કર્યું હોય તે સંભવિત નથી. કેમકે તે વખતે તેની તેવી સ્થિતિ જ ન હતી.
પણ તો કુમારપાળે સંવત પ્રવર્તન ક્યારે કર્યું હોય ? ન રાજ્યારોહણ સમયે, ન મરણ સમયે, તો તેના રાજત્વકાળ દરમિયાન જ ક્યારેક તે તેણે કર્યું હોય તે સ્વીકાર્યા પછી પણ, તેનો ચોકકસ સમય ક્યો નિર્ધારી શકાય ?
આ પ્રશ્નનો સ્પષ્ટ ઉત્તર કોઈ પ્રબંધમાં પ્રાપ્ત થયો/થતો નથી. આમ છતાં, સિંધી ગ્રંથમાળામાં મુદ્રિત થયેલ ગ્રંથ “મારવિરિત સંઘઉંની અંતર્ગત પુરાતનવાર્ય સંહીત મારપછpવો પ્રવન્ય માં બે ઉલ્લેખો એવા છે કે જેનો ઉપયોગ સંવત પ્રવર્તનના સમયનિર્ણય માટે પઈ શકે તેવો છે. તે બે ઉલ્લેખોનો સંદર્ભ ક્રમશ: આ પ્રમાણે છે :
(૧) પૃ. ૯૩માં વિ. સં. ૧૨૧૬ના માર્ગશીર્ષ શુદિ બીજના દિવસે શુભ લગ્ન કુમારપાળના અહિંસા કમારી સાથે લગ્ન થયાનું અદભુત રૂપક વર્ણવ્યું છે. એ રૂપકગત કલ્પનાઓને આલંકારિક વર્ણનને ગાળી નાખ્યા પછી તારવી શકાતું તથ્ય તે આ : સંવત ૧ર૧૬માં કુમારપાળે અમારિ પ્રવર્તનના પોતાના ધ્યેયમાં સર્વોચ્ચ લક્ષ્યાંક હાંસલ કરી લીધું હોવું જોઈએ. એ લક્ષ્યસિદ્ધિ તે જ અહિંસા સાથેનું લગ્ન હોવું સંભવે
| (૨) અને આ તારણને વિશેષ પુષ્ટિ મળે છે. પ્ર. ૧૧૧ પરના બીજા ઉલ્લેખથી. ત્યાં જણાવ્યું છે કે “આજ્ઞાવર્તી અઢાર મંડલો (રાજ્યોમાં પોતાના ઓજના બળે, આદર પૂર્વક, ૧૪ વર્ષ સુધી મારિ (હિંસા)નું કુમારપાળે વારણ કર્યું."
(૩) સિંધી ગ્રંથમાળામાં છપાયેલા પ્રવ વિન્તાના ગ્રંથમાં પરિશિષ્ટ રૂપે A કુમારપાલનો અહિંસા સાથેનો વિવાહ પ્રબંધ છપાયેલ છે. (પૃ. ૧ર૬-૧ર૮)તેમાં |
લગભગ કુમારપાલ પ્રબોધપ્રબંધગત વર્ણન જેવું જ વર્ણન છે, પણ તેમાં પ્રાંતે આ