Hemchandracharya Ane Temne Rachel Mahadev Battrishi Stotra

Author(s): Sheelchandravijay
Publisher: Jain Granth Prakashan Samiti

Page 16

જ આ. રામચન્દ્રનાં સ્વાતંત્ર્યપ્રેમ અને સ્વાતંત્ર્ય પરત્વે પ્રાણાતે પણ કોઈ જશે. 1 બાંધછોડ ન કરવાની ખુમારી - એ વિશિષ્ટ / વિલક્ષણ તત્ત્વો છે, જે તેમંના ગ્રંથોમાં જ
વારંવાર ડોકાય છે, તો તેમના જીવનમાં પણ તે ખુમારીની ભવ્ય ઝલક જોવા મળી આવે છે. કુમારપાળના મૃત્યુ પછી રાજસિંહાસને બેઠેલા રાજા અજયપાળે જ્યારે આ. રામચંદ્રને હુકમ ર્યો કે કો મારી આજ્ઞાનુસાર બાલચંદ્રને આચાર્યપદે સ્થાપો, કાં રાજસભામાં તપાવેલા તવા ઉપર બેસીને આત્મવિલોપન કરો; ત્યારે પણ બાલચંદ્રને પદવી નહિ આપવા માટેની ગુરુની આજ્ઞાનું ઉલ્લંઘન નહિ કરીને, “અંતરાત્મા સિવાય કોઈનીય આજ્ઞા માનવાને હું બંધાયેલો નથી” એમ કહીને એમણે ગૌરવભેર અને હસતાં મોંએ મૃત્યુનો માર્ગ અપનાવી લીધો હતો, (સં. ૧ર૩૦)એ પ્રસંગે તેમની ખુમારીની પરાકાષ્ઠાનો દ્યોતક છે. ચારણ જ્ઞાતિને સહજ સાધ્ય એવી આકરી પ્રકૃતિમાં સાધુ સુલભ નિરીહતા અને જ્ઞાનજન્ય મસ્તીનું મિશ્રણ થવાથી તેમનામાં આવી અલૌકિક સ્વાતંત્ર્ય - ખુમારી બની હોય તો તે સંભવિત છે.
વિ. સં. ૧ર૯૮ના વર્ષે મંત્રીશ્વર વસ્તુપાળના વિદેહ થયા પછી, મંત્રી તેજપાળના નેતૃત્વ હેઠળ, પાટણમાં મળેલા શ્રીસંઘના એક સંમેલનની ઐતિહાસિક હકીકતો નિરૂપતા એક લુપ્ત થયેલા શિલાલેખની હસ્તપ્રતો ઉપલબ્ધ થાય છે. તેમાં તે સંમેલનમાં ઉપસ્થિત વિવિધ આચાર્યોનાં નામોમાં કેટલાક ચૈત્યવાસી આચાર્યો છે તો કેટલાક વસતિવાસી (આજની પરિભાષામાં સંવેગી કહી શકાય) આચાર્યો છે. એ નામોમાં શ્રીહેમચન્દ્રાચાર્યની પટ્ટ પરંપરામાં આવેલા પ્રતિનિધિનું નામ આ પ્રમાણે મળે छ: राजगुरु श्री हेमचन्द्रसूरि संताने श्री मेरुप्रभसूरि ।
આ દસ્તાવેજથી સ્પષ્ટ સમજાય છે કે હેમાચાર્ય વસતિવાસી આચાર્ય હતા; તેમની ખ્યાતિ સમકાલીન અને પશ્ચાત્કાલીન સંધ/આચાર્યોમાં ગુરુ તરીકેની હતી; અને ૧ર૯૮ના વર્ષે તેમની પરંપરામાં મેરુપ્રભસૂરિ નામે આચાર્ય વિદ્યમાન હતા. આ આચાર્ય હેમાચાર્યના પ્રશિષ્ય હોત તો તો સન્તાને ની જગ્યાએ પ્રશિષ્ય લખી શકાયું હોત; પરંતુ પ્રશિષ્ય પછીના ચોથી કે પાંચમી પાટના તે શિષ્ય-આચાર્ય હશે એવું અનુમાન યોગ્ય લાગે છે. અને સંઘના સંમેલનમાં તેમને યાદ કરવા પડે કે તેમનો અભિપ્રાય લેવો પડે તે હકીકતથી એવું પણ ફલિત થાય છે કે તેઓ પણ સમર્થ અને પરિવારસંપન્ન આચાર્ય હોવા જોઈએ; અને તે ફલિતને યથાર્થ માનીએ તો તેમના પછી પણ તે હમશિષ્ય પરંપરા - કેટલોક વખત સુધી ચાલી હોય તો તે બનવા જોગ
છે.
પો. શુ. ૮ ર૦૪૫ ભોયણી.
***