Book Title: Hemchandracharya Ane Temne Rachel Mahadev Battrishi Stotra
Author(s): Sheelchandravijay
Publisher: Jain Granth Prakashan Samiti
View full book text
________________
મહાવેવ વત્તીની ના સંપાદનમાં ઉપયુક્ત આધારભૂત સામગ્રીનો પરિચય :
પ્રસ્તુત મહાવેવ વીસીની વાચના અને પાઠાંતરો માટે મુખ્યત્વે ત્રણ વાચનાઓ આધારેલેખે નજર સમક્ષ રાખવામાં આવી છે, જેમાં એક તાડપત્રીય હસ્તપ્રતિ છે અને બે મુદ્રિત આધારો છે.
તાડપત્રીય પ્રતિ: ખંભાતના શ્રી શાન્તિનાથ પ્રાચીન તાડપત્રીય જ્ઞાન ભંડારમાં શ્રાવક ષડાવશ્યસૂત્ર” નામક પ્રતિ છે, જે અનુમાનત: વિક્રમના ચૌદમા શતકના પૂર્વાર્ધના સમયગાળામાં લખાયેલી હોવાનું જણાય છે. તેનો ક્રમાંક ૧૧૮ છે. પરિમાણ ૧૪.૭ ૪ ૨૨ ઈંચ છે. જુદાં જુદાં સૂત્રો અને પ્રકરણાદિના સંક્લનરૂપ આ પોથીના પત્રાંક ૨૨૫ થી ૨૨૭માં, પ્રસ્તુત સંપાદનમાં મુખ્યરૂપે જેનો ઉપયોગ કર્યો છે તે, મહાવેવ વત્તીસી છે. આ કૃતિનાં પદ્ય જોકે ૩૩ છે, છતાં છેવટે મહાવેવ વત્તીસી એમ લખેલું વંચાય છે. આ પ્રતિની વાચના, કેટલાંક સ્થળો સિવાય, એકંદરે શુદ્ધ જણાય છે. જે સ્થળો અશુદ્ધ જણાયાં છે તેનો નિર્દેશ ટિપ્પણોમાં થયો છે, અને ત્યાં તે આ પ્રતિનો પાઠ હોવાનું સૂચવવા માટે વંતા. એવી સંજ્ઞા પ્રયોજી છે.
કુપાપ્ર : બીજો અને મુદ્રિત આધાર છે શ્રી માપાજી પત્રિ સંપ્રદ અંતર્ગત શ્રી કુમારપાલ-પ્રબંધ. ભારતીય વિદ્યા ભવન મુંબઈના આશ્રયે પ્રગટ થતી સિંધી જૈન પ્રથમાના ૪૧મા ગ્રન્થ તરીકે, ઈ. સ. ૧૯૫૬માં, પુરાતત્ત્વાચાર્ય શ્રી જિનવિજયજી દ્વારા સંપાદિત આ ગ્રન્થમાં પૃ. ૬૨-૬૩માં મહાવેવસ્તોત્ર ના ૨૦ શ્લોકો મળે છે. એ શ્લોકોનો પાઠ મહદંશે તાડપત્રીય પાઠને મળતો છે, તે નોંધપાત્ર છે. જોકે શ્લોકોના ક્રમમાં ઘણો તફાવત છે, જેમકે તેમાં ૧-૨ શ્લોક પછી ત્રીજા શ્લોક તરીકે દશમો શ્લોક છે. તે પછી તેરમો ચોથા તરીકે, ૨૦થી ૨૪ તે ૫ થી ૯મા તરીકે, ૨૬ અને ૨૫ ક્રમશ: ૧૦ અને ૧૧ તરીકે, ૨૭ થી ૩૦ તે ૧ર થી ૧૫ તરીકે, ૩રમો તે સોળમો, ૩૧મો તે ૧૭મો અને ૩૩મો તે ૨૦મો એ રીતે યોજના છે. વળી, ૧૮ અને ૧૯મા શ્લોક તરીકે તેમાં બે શ્લોક વધારે - તાડપત્રીય વાચનામાં નહિ તેવા - મળે છે, તે આ:
-
-
“हंसवाहो भवेद् ब्रह्मा, वृषवाहो महेश्वरः । गरुडवाहो भवेद् विष्णु - रेकमूर्तिः कथं भवेत् ? कमलहस्तो भवेद् ब्रह्मा, शूलपाणिर्महेश्वरः । शङ्खचक्रधरो विष्णु - रेकमूर्तिः कथं भवेत् ?"
|| ૮ ||
॥ ૧ ॥
આ બે શ્લોકો મુદ્રિત/પ્રચલિત સ્તોત્રપાઠમાં થોડાક ફેરફાર સાથે જોવા મળે છે ખરા. પરંતુ પ્રસ્તુત પ્રબંધમાં મળતાં ૨૦ પઘોમાં આ બે જ શ્લોકો વધારેના તાડપત્રમાં નહિ તેવા - જોવા મળે છે, તે જોતાં સામાન્યત: એવા તારણ પર આવી શકાય કે - (૧) આ પ્રબંધ રચાયો હશે તે સમયમાં પ્રસ્તુત દ્વાત્રિંશિંકામાં પ્રક્ષેપ થવાનો આરંભ થઈ ગયો હશે, અને (૨) એ પ્રબંધની રચના થતાં સુધીમાં આ સ્તોત્રનો વધુ પડતો પ્રસ્તાર કદાચ નહિ થઈ ગયો હોય.
