Book Title: Hemchandracharya Ane Temne Rachel Mahadev Battrishi Stotra
Author(s): Sheelchandravijay
Publisher: Jain Granth Prakashan Samiti
View full book text
________________
૨. જો આ અટકળ યોગ્ય ગણીને ચાલીએ, તો દિલ્હીથી મળેલી ૧૧૮૫ના ઉલ્લેખવાળી પ્રતિમાં મારપાલ્ટ ના વર્ણનવાળો શ્લોક ન હોય - ન હોવો જોઈએ, તે વધુ શક્ય/યોગ્ય ભાસે છે.
૩. અને જો એ પ્રતિમાં પણ એ શ્લોક હોય, તો તો એજ નિશ્ચય પર આવવું પડે કે એ પ્રતિ ૧૧૮૫ નહિ, પણ ૧૨૮૫ની પોથીની નક્લરૂપ હશે. અને લેખદોષને લીધે ૧૧૮૫ લખાયું હશે.
આ અંગે યથાર્થ નિર્ણય તો તે પ્રતિનું અવલોકન ચોકસાઈથી કરીએ તો જ થઈ શકે. પરંતુ ત્યાં સુધી તો અભિધાન ચિંતામણિનો રચના કાળ ૧૨૧૬ આસપાસનો હોવાનું અનુમાન સ્વીકારવામાં બીજી કોઈ આપત્તિ જણાતી નથી.
વિક્રમના ૧૩ મા શતકમાં લખાઈ હોવાનું ખૂબ સહેલાઈથી કલ્પી શકાય તેવી, એક, હૈમ શબ્દકોશોને સમાવતી, તાડપત્રીય હસ્તપ્રતિ, અમદાવાદના શ્રી જૈન પ્રાચ્યવિદ્યા ભવન' ના ગ્રંથ સંગ્રહમાં જોવા મળી છે. આ પ્રતિમાં તપાસ કરતાં તેમાં પણ તે કુમારપાૌલ્યો એ પદ્ય છે, એ વાત પણ અહીં નોંધવી પ્રાસંગિક જણાય છે
૧૨૧૬માં સંવત્ આરંભાયાનું જો સ્વીકારીએ, તો સં. ૨૦૪૫ના આ જૈમ નવમ જન્મ શતાબ્દીના વર્ષે સિધ્ધહેમકુમાર સંવત્ નું ૮૨૯ મું વર્ષ હોય.
સિદ્ધહેમકુમાર સંવત્ નો એક જવલંત દસ્તાવેજી પુરાવો તો શત્રુંજય તીર્થ ઉપર ચૌમુખજીની ટૂંકના દેરાસરમાં એક સ્થળે બિરાજેલી એક ધાતુપ્રતિમા ઉપરનો કોતરેલો આ લેખ છે : “શ્રી સિદ્ધહેમમાર સં. ૪ વૈશાવ વ. ૨ ગુરૌ ભીમપત્ની સ વ્યવ. હરિશ્વન્દ્ર માર્યા મુદ્દેવિ શ્રેયાર્થ શ્રીશાંતિનાથવિમાં રિત” (જૈન સત્ય પ્રકાશ : ૧. ૮ અંક-૩ ક્રમાંક ૯૩).
આ લેખમાં મૌમપત્નીસત્ત્ર એટલે “ભીમપલ્લીનામક ગ્રામનો રહેવાસી” એવો અર્થ કરવાનો છે. આવો સરળ અને સુસંગત અર્થ ન સમજી શકવાને લીધે કોઈક વિદ્યાને “ભીમપલ્લીસત્ક (? ગચ્છ)” આવો પાઠ વિચારી ભીમપલ્લીનામક ગચ્છ હોવા સુધી પોતાની કલ્પના ચલાવી છે (આત્મવર્મ विशेष स्मारिका, दिल्ली નૈનતીર્થ વૃં ા હૈમવ" વિમાન, પૃ. ૮ ૨૬૮૬ ફ્ે.) જે નિતાંત અયોગ્ય છે.
આ પ્રતિમાલેખમાં જેમ બીજા કોઈ સંવત્ નો નિર્દેશ નથી, તેમ કોઈ પ્રતિષ્ઠાકારક આચાર્યાદિનો પણ ઉલ્લેખ નથી; એટલે સિ. સં. ૪નો અર્થ શું કરવો ? ક્યું વર્ષ લેવું ? તે પ્રશ્ન પણ અણઉલ્યો જ રહે. હા, ૧૨૧૬ને સિ. સં. નું આરંભવર્ષ ગણીએ તો તે હિસાબે ૧૨૨૦માં આ પ્રતિમાની પ્રતિષ્ઠા થયાનું સમજી શકાય.
એ જે હોય તે. આપણો મૂળ મુદ્દો તો એ છે કે કુમારપાળે પણ પોતાના નામ જોડે હેમચંદ્રાચાર્યનું નામ જોડવાનો આગ્રહ રાખ્યો હતો અને એમ કરવામાં ગૌરવ અનુભવ્યું હતું, એ આ તથ્ય દ્વારા સિદ્ધ થાય છે. સિદ્ધરાજ અને કુમારપાળ જેવા પ્રતાપી સમ્રાટો ઉપર તેમણે કેવો પ્રભાવ પાથર્યો હશે અને તે બેની કેવી પ્રીતિ સંપાદન કરી શક્યા હશે !
