Hemchandracharya Ane Temne Rachel Mahadev Battrishi Stotra

Author(s): Sheelchandravijay
Publisher: Jain Granth Prakashan Samiti

Page 5

જ અહિંસા-ભૂતદયા એ હેમચન્દ્રાચાર્યનો જીવનધર્મ હતો, અને જીવનધ્યેય પણ હશે | સ્વયં વીતરાગ-શ્રમણ હતા. એટલે અહિંસાનું પરિશુધ્ધ આચરણ નિજજીવનમાં તો હતું !
જ, અને એ આચરણે તેમજ તેવા દયામય આચરણના પ્રેરક પરિબળોએ તેમના ચિત્તમાં એક અલૌકિક ઝરો પ્રગટાવ્યો હતો : દયાનો ઝરો. કોઈનેય દુ:ખ ગમતું નથી, સૌ સુખી થવા-સુખમય જીવન જીવવા ચાહે છે; કોઈનેય ત્રાસ-ભય-ઉપદ્રવ કે મૃત્યુ ન આપવા એજ મનુષ્યનો ધર્મ અને એથી જ કુદરતના કાનૂનની અદબ પણ જળવાય; મનુષ્ય માત્ર મનુષ્યને જ નહિ, પણ મનુષ્યતર કોઈ પણ પ્રાણીને સતાવવા કે મારવા તે પ્રાણીસૃષ્ટિનો અને કુદરતનો અક્ષમ્ય અપરાધ બની રહે; - આ વિચારધારાથી તેમનું હૃદય સદાય આર્ટ રહેતું. તેમણે કહ્યું : “માણસ એક ડાભની સળી પોતાના અંગ ઉપર કોઈ ઘોંચે તોય સહન નથી કરી શકતો- બબ્બે ચીસ પાડી ઉઠે છે ને બદલો લેવા ગુસ્સાથી ધાય છે; અને એ જ માણસ, વિના કારણે, માત્ર પોતાના ક્ષુલ્લક સ્વાર્થની, પેટની અને વહેમની તૃપ્તિ ખાતર બીજાં પ્રાણીઓને તીક્ષણ હથિયારથી મારી નાખતાંય અચકાતો નથી, આ કેવી વિડંબના છે ! શું તે વખતે તેને પેલી સળી ઘોંચવાથી થયેલી વેદનાય નહિ સાંભરતી હોય ?" તેમને અહિંસાનું જીવંત કે પુરુષાકાર રૂપ-અહિંસાપુરુષ-નિઃશંક કહી શકાય તેવી તેમની અહિંસા પ્રત્યેની ભક્તિ અને આસ્થા હતી. અને આ બળકટ આસ્થાએ જ એમને એક પ્રચંડ તક પૂરી પાડી : કુમારપાળના પરિચય રૂપે; જેનો ઉપયોગ તેમણે ગૂજરાતમાં અને ગુજરાત દ્વારા શાસિત પ્રદેશો-રાજયોમાં અહિંસાના પ્રસારણ-પાલન માટે સમુચિત રીતે અને સમુચિત સાધનો વતી કર્યો, અને એ રીતે ગુજરાતને અહિંસાની સંસ્કૃતિનું માદરેવતન તેમજ અહિંસાનું સંદેશવાહક બનાવી દીધું.
એક વાત, પ્રસંગોપાત્ત, અહીં નોંધવી ઉચિત છે. આજે જેમ લોકશાહી સમવાયતંત્રમાં એક મધ્યસ્થ સરકાર અને તેના આશ્રયે અલગ અલગ રાજય સરકારો આ દેશનો વહીવટ કરે છે, અને તેમાં સમગ્ર દેશને કે પ્રજાને સ્પર્શતી કે તે સિવાયની પણ કેટલીક ચાવીરૂપ બાબતોમાં મધ્યસ્થ સરકારનો આદેશ પ્રવર્તે છે તો બીજી પ્રાન્તીય કે સ્થાનિક બાબતોમાં જે તે પ્રદેશની રાજયસરકારનો અમલ પ્રવર્તતો રહે છે; લગભગ તે જ પ્રકારે, અણહિલપુર પાટણ જ્યારે ગુજરાતની રાજધાની હતી અને ગૂજરાત એ કેન્દ્રીય સત્તા બની ગયું હતું ત્યારે, ગૂજરાતભરમાં અને આજના કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો સમાન સીધા ગૂજરાતશાસિત પ્રદેશોમાં તો કુમારપાળનો સંપૂર્ણ અહિંસાનો અને વ્યસનમુક્તિનો કાયમી હુકમ પ્રવર્તતો હશે; પરંતુ કુમારપાળના ખંડિયા રાજાઓનાં રાજ્યોમાં અહિંસા આદિનો કાયમી સંપૂર્ણ અમલ થતો જ હોય તેવું નથી. અહિંસાનું સંપૂર્ણ કે શક્ય વધુમાં વધુ પાલન કરવું તે કુમારપાળનો આદર્શ આદેશ હશે, પરંતુ તેના પરિપૂર્ણ કે આંશિક પાલનની બાબતમાં ખંડિયા રાજયોને સ્વતંત્રતા હશે. નડ્રલ(નાડોલ)નાં રાજા આલ્હણદેવ, જે કુમારપાળના ખંડિયા રાજા હતા અને પરમ શૈવ હોવા છતાં કુમારપાળના અહિંસાપાલનના આદેશને પાળતા હતા, તેમણે પોતાના રાજ્યમાં અહિંસાપાલન માટે આપેલું એક ફરમાન, મારવાડમાંથી શિલાલેખરૂપે પ્રાપ્ત છે, જેમાં તેમણે પ્રત્યેક પખવાડિયાની આઠમ, અગિયારશ અને ચૌદશે જીવહિંસા ઉપર પૂરો પ્રતિબંધ ફરમાવ્યો છે. વિ. સં. ૧૨૦૯ના આ શિલાલેખમાં કુમારપાળના પોતે અજ્ઞાકારી હોવાનું સ્પષ્ટ સૂચન છે.