Ganitanuyoga Part 1

Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: Agam Anuyog Prakashan

Page 498

સૂત્ર ૭૧૧
તિર્યક્ લોક : એકોરુકદ્વીપ વર્ણન
३
महुमेरग- रिट्ठाभ' - दुद्धजातीय' - पसन्नतल्लग - सताउ, खज्जूर- मुद्दियासार-कविसायण-सुपक्कखोयरस- वरसुरावण्ण-गंध-रस-फरिसजुत्तबलवीरिय- परिणामा, मज्जविहित्थबहुप्पगारा ।
तहेव ते मत्तंगयावि दुमगणा, अणेगबहुविविहवीससापरिणयाए मज्जविहीए उववेया फलेहिं पुण्णा वीसट्टेति ।
कुस - विकुस-विसुद्ध रूक्खमूला - जाव-चिट्ठन्ति । (१)
एगोख्यदीवे णं दीवे तत्थ - तत्थ बहवे भिंगगया णामं दुमगणा पण्णत्ता समणाउसो ! जहा से वारग घड-करग-कलस-कक्करि-पायकंचणिउदकवद्धणि-सुपतिट्ठग-पारी-चसक-भिंगार-करोडिसरग-थरग- पत्ती थाल-मल्लक-चपलिय अवपददगवारक-विचित्तवट्टक-मणिवट्टक, सुत्ति - चारू-पिणयाकंचन - मणि रयण भत्तिविचित्ता, भायणविधीए बहुप्पगारा ।
तव ते भिगंगया वि दुमगणा, अणेगबहुविविहवीससाए, परिणताए भाजणविधीए उववेया फलेहिं पुन्नाविव विसन्ति,
कुस-विकुस-विसुद्ध-रूक्खमूला - जाव- चिट्ठन्ति । (२)
एगो यदीवे णं दीवे तत्थ - तत्थ बहवे तुडियंगा णामं दुमगणा पण्णत्ता समणाउसो ! जहा से आलिंग'-मुयंग'-पणव'-पडह-दद्दर'-करडिडिंडिम'भंभा'- होरंभ'"- कण्णिया- खरमुहि ११ मुगुन्द १२संखिय १३ परिली- वच्चग-१४ परिवाइणि-वंसवेणुवीणा - घोस-विवंचि महति - कच्छभि-रिगसिगा १५. १६ कंसताल-सुसंपउत्ता, आतोज्जविधिणिउणगंधव्वसमयकुसलेहिं फंदिया, तिट्ठाणसुद्धा,
तलताल
ગણિતાનુયોગ ૩૭૫
મધુમે૨કસાર, રિષ્ટાભસાર, દુગ્ધજાતિસાર, પ્રસન્ન तत्वसार, शतायुसार, अदुर सार, मध्वीअદ્રાક્ષાસાર, કપિશાયન, સુપક્વ ઈક્ષુરસથી નિષ્પન્ન सुरा (३) श्रेष्ठ वर्श, गंध, रस, स्पर्शयुक्त, जसवीर्य સંવર્ધક અને અનેક પ્રકારના મદ્ય છે.
-
આ રીતે તે મતંગ નામના દ્રુમગણ(વૃક્ષગણ)પણ અનેક પ્રકારના સ્વભાવ સિદ્ધ મદ્ય વિધાન યુક્ત ફલોથી પૂર્ણ विकसित छे.
એ વૃક્ષોના મૂલ કુશ, ડાભ, વિકુશ-વલ્વજઘાસ રહિત छे- यावत्- अति अति शोभित थाय छे. (१)
હે આયુષ્માન્ શ્રમણો ! એકોરુકદ્વીપમાં અનેક સ્થાનોમાં 'ભૃત્તાંગ' નામના અનેક વૃક્ષોના સમૂહ કહેવામાં આવ્યા છે. ४ रीते, वार = मांगल्यघट घट = घडा, १२, अलश, हुर्डरी, पाहयनिडा, उ६वर्धनी, सुप्रतिष्ठपुष्पपात्र, पारी- धीना वासरा, यस-सुरापान पात्र, भृंगार = भरणी, रोडी-धिलोडी, सर5- सरवोया सिझेरा, धरग, पात्री, थाल, न्यस्तड, यवसित, अवय, દગવા૨ક = પાણીનો ઘડો, વિચિત્ર વાસણ, મણિજડિત વાસણ, સીપના વાસણ, ચરૂ, પીનક-અફીણ લેવાનું પાત્ર, સચિત્ર સ્વર્ણપાત્ર, સચિત્ર મણિપાત્ર, સચિત્ર રત્નજડિત પાત્ર વગેરે અનેક પ્રકારના પાત્રો હોય છે. આ પ્રમાણે 'ભૃત્તાંગ' નામના એ દ્રુમગણ પણ અનેક પ્રકારના સ્વભાવસિદ્ધ પાત્રાકાર જેવા ફળોથી પૂર્ણ રુપે વિકસિત થાય છે.
छे
આ વૃક્ષોના મૂલ કુશ-ડાભ, વિકુશ-વલ્લજઘાસ રહિત यावत्- (अति अति शोभायमान थाय छे.) (२) એ આયુષ્માન્ શ્રમણો ! એકોરુકદ્વીપમાં સ્થાને-સ્થાને 'ત્રુટિતાંગ' નામના વૃક્ષોના સમૂહ કહેવામાં આવ્યા છે. ठे रीते खालिंग - भुरठ-महंग, पाव, पटड, ६६२, ४२टी, डिडिम, भंभा, सोरंभ, अर्शिअ, परमुजी, भुहुन्छ, संजिअ, परिसी, वय्य, परिवाहिनी, वंस, वेशुवीला, सुघोषा, विपंथी, महति, उच्छली, रिगिसिगिा, तलतास, अस्पताल વગેરે જે વિવિધ વાદ્યોને વગાડવામાં નિપુણો અને સંગીત શાસ્ત્રકુશલો દ્વારા વગાડવામાં આવેલ ત્રણ સ્થાન(આદિમધ્ય અને અવસ્થાન સ્થાનોથી) શુદ્ધ વાદ્ય હોય છે. २. आस्वादतः क्षीरसदृशी ।
४. 'आलिंगोनाम' यो वादकेन आलिंग्य वाद्यते, 'मुरज' इति । ६. 'पणवः' भाण्डपटहः ।
१. जम्बूफलकलिकाभा ।
३. शतायुर्नाम या सुराशतवारं शोधितापि स्वरूपं न जहाति । ५. 'मृगङ्गो' लघुमर्दलः ।
७. 'दर्दरिको' यस्य चतुर्भिश्चरणैरवस्थानं भुवि स गोधाचर्मावनद्ध वाद्य विशेषः ।
८. 'डिंडिम:' प्रथम प्रस्तावना सूचकः पणवविशेषः ।
९. भंभा = ढक्का ।
१०. होरंभा = महाढक्का । १३. शंखिका लघुशंखरूपा ।
११. खरमुही = काहला । १२. 'मुकुन्द' - मुरजविशेषो, यो अतिलीनं प्रायो वाद्यते । १४. पिरली - वच्चकौ, तृणरूपवाद्यविशेषौ । १५. रिगिसिगिका घर्ष्यमाण वादित्र विशेष, देशिभाषायां- 'रणसिंगा' इति प्रसिद्धः । १६. तलताल - तलं हस्तपुटं यद्यपि हस्तपुटं न कश्चित्तुर्य विशेषस्तथापि तदुत्थित शब्दप्रतिकृतिः शब्दौ लक्ष्यते ।
For Private Personal Use Only