Ek Bija ne Samajie

Author(s): Mahavir Sahitya Prakashan Mandir Ahmedabad
Publisher: Mahavir Sahitya Prakashan Mandir Ahmedabad

Page 9

એટલો બધો વધી ગયો છે કે એક માણસ આખી જિંદગી આપે તો પણ મનુષ્ય જેટલું જ્ઞાન ભેગું કર્યુ છે એટલું બધું એક આયુષ્યમાં તે ન પામી શકે, "મેન ધ અનનોન" એ નામનું પુસ્તક નોબેલ પારિતોષિકવિજેતા એલેકસીસ કેરેલનું છે. એમાં એણે કહ્યું છે કે, એક માણસ ૨૧મા વર્ષે ગ્રેજ્યુએટ થાય એ પછી પોતાના વિષયો ઉપરાંત બાકીના મહત્ત્વના વિષયો હસ્તગત કરવા માંડે — ઈતિહાસ જાણે, વિજ્ઞાન જાણે, ભૌતિક વિજ્ઞાન જાણે, ગણિત જાણે, સમાજશાસ્ત્ર જાણે, મનોવિજ્ઞાન જાણે, જે મુખ્ય મુખ્ય વિષયો માણસના જીવન પર પ્રકાશ નાંખી શકે અને એને પોતાના જીવનધોરણની સમજૂતી આપી શકે એવા બધા વિષયો એ જાણે તો એ શીખતાં સમતાં એ પિસ્તાલીસ વર્ષનો થઈ જાય. એટલે ૨૧ વર્ષ પછી બીજાં ૨૪ વર્ષ નાંખે ત્યારે ૪૫મા વર્ષે એને કંઈક કંઈક અપરું જ્ઞાન થાય કે હું કોણ છું ? કેવો છું ? પણ, એય છેવટનું જ્ઞાન છે એવું તો ત્યારે પણ નહીં કહી શકાય. એટલે સામટે સરવાળે મનુષ્ય જે જ્ઞાન સંચિત કર્યુ છે તે મનુષ્યને પોતાને ઓળખવા માટે પણ પૂરતું નથી.
આ એવી ભૌતિક હકીકત છે, જેનો માણસ જાતે સ્વીકાર કરવો જ પડે. એની વચ્ચે વચ્ચે એવો અણસાર આવે કે આને તો આત્મજ્ઞાન થયું છે. એવા માણસો પૂજાયા પણ છે. એટલે કે મોટા મોટા ધર્મસંસ્થાપકો પૂજાયા છે. જેમ કે ક્રાઈસ્ટ પૂજાયા છે. હિન્દુસ્તાનમાં જે મોટા મોટા ઋષિમુનિઓ થઈ ગયા વસિષ્ઠ, વિશ્વામિત્ર વગેરે અને બુદ્ધ અને મહાવીર પણ થયા, તેઓ પૂજાયા છે. રામ અને કૃષ્ણ અને બીજાં અનેક દેવદેવીઓ પણ પૂજાયાં છે. પણ ગાંધીજી એવો દાવો નહીં કરે. હું આ એટલા માટે કહેવા માગું છું કે, ગાંધીજી એવા જમાનામાં થયા જ્યારે બુદ્ધિવાદનો સૂર્ય તપી રહ્યો હતો. ગાંધીજી એવું નહીં કહે કે, મારામાં ઈશ્વરી તત્ત્વ છે. ગાંધીજી એટલું જ કહે કે હું તો સત્યનો નમ્ર સાધક છું. હું સત્યનો નમ્ર શોધક છું. અહિંસા મારી કાર્યપદ્ધતિ છે પણ અંતિમ સત્ય હું પામ્યો નથી. સત્યનો માર્ગ ખાંડાની ધાર જેવો છે. પણ ગાંધીજીને મન ઈશ્વર સત્ય છે એમ નહીં, સત્ય ઈશ્વર છે. આ એક મોટી કબૂલાત છે, કેમ કે, ઈશ્વર સત્ય છે એમ કહેવામાં ઈશ્વર નામની એક સ્વતંત્ર હસ્તીને માનવા બરાબર તે થાય. હમણાં ભદ્રાબહેને કબીરજીનું સરસ ગીત ગાયું કે, આજે હિરએ હિરને જોયો. હિરને પોતાને જોવાની લત પડી ગઈ છે, ને એ પોતાને જ જોયાં કરે છે, એવું આપણે જરૂર કહી શકીએ. પોતાની સાથે જ એ સંભાષણ માંડી બેઠો છે, એ પોતે પોતાની જ મદિરા પીએ છે. એ પોતે જ પોતાની બંસરી બજાવે છે, કેમ કે, આ ભર્યા ભર્યા બ્રહ્માંડમાં એના એક બીજાને સમજીએ
૪