Book Title: Ek Bija ne Samajie
Author(s): Mahavir Sahitya Prakashan Mandir Ahmedabad
Publisher: Mahavir Sahitya Prakashan Mandir Ahmedabad
View full book text
________________
સંપ્રદાયો છે. પરમતત્ત્વ જો એક્મવાદ્વિતીયમ્ હોય તો ધર્મ તો એક જ હોય – પણ સંપ્રદાયો અનેક છે, એનું કારણ એ છે કે મનુષ્યની આવડત મુજબ એણે પોતાના ઈષ્ટદેવને આકાર આપ્યો છે. ઈસ્લામમાં અલ્લાહ એક છે એમ કહ્યું તો ત્યાં મૂર્તિપૂજા નથી. પણ મૂર્તિપૂજા ન હોય તો પણ જોઈ શકાય છે કે મનુષ્ય મૂર્તતા વગર પ્રસંગ પાડી શકતો નથી. બીજા અનેક વ્યવહારોમાં મૂર્તતા ઊતરી આવે છે. આમ કોઈક ને કોઈક પ્રકારે માણસ કશાકને ને કશાકને વળગે છે. આ એક સાર્વત્રિક પરિસ્થિતિ છે. તો આપણે શું કરીશું? આ એક પ્રશ્ન આવે.
જે કોઈ ધર્મ જગતમાં પ્રગટયો એણે જો છેવટનો શબ્દ ઉચ્ચાર્યો હોય તો તો આપણને સરળતા થઈ જાય. પણ દરેક ધર્મ પરત્વે પણ આપણે જોઈએ છીએ કે, અનેક અર્થઘટનોને અવકાશ છે. એ કુરાને શરીફ હોય કે, ભગવદ્ગીતા હોય કે, વેદ હોય કે એ ભગવાન મહાવીર કે, ભગવાન બુદ્ધની વાણી હોય; પણ આપણે જોઈ શકીએ છીએ કે પાછળથી આવેલા ધર્મધુરંધરોએ અર્થો કરવાની રીતે અનેક વૈવિધ્યપૂર્ણ નિર્ણયો આપ્યા છે.
તો આપણે શું કરવું જોઈએ ? એ એક પ્રશ્ન છે. મેં પૂજ્ય સંતબાલજીનું પુસ્તક વાંચ્યું એમાં કાકાસાહેબ કાલેલકરની પ્રસ્તાવના હતી. એમાં કાકાસાહેબ કાલેલકરે એ મતલબનું લખ્યું હતું કે, આ નિરૂપણમાં જૈન ધર્મ તરફ વિશેષ ઘ્યાન અપાયું છે. પૂ. સંતબાલજી જૈન હતા, એટલે એમણે વધારે અભ્યાસ જૈનત્વનો કર્યો હોય એ સ્વાભાવિક છે. હવે જૈન ધર્મ પણ એક પરમ ઉદાર ધર્મ છે. આપણે જોઈ શકીએ છીએ કે, જૈન ધર્મમાં કોઈ ઈશ્વર નથી, તત્ત્વ છે. એટલે સૂક્ષ્મ રીતે એમ કહી શકાય કે જૈન ધર્મ મૂર્ત ખ્યાલો કરતાં અમૂર્ત તરફ વધારે ઢળનારો ધર્મ છે. ભગવાન બુદ્ધનું પણ એવું છે. એ તો મોક્ષ શબ્દ પણ વાપરતા નથી. એ નિર્વાણ શબ્દ પ્રયોજે છે. આ નાના નાના ફેરફારો બહુ મોટા છે. ભલે નાના હોય, તત્ત્વમાં ઘણા મોટા છે. આમ છતાં એવું તો કહી શકાય કે આ બધા જુદા જુદા ધર્મો છે. અને એક વખતે એ સ્થિર થયા, અનુયાયીઓએ સ્વીકાર્યા તે પછી એમાં ફાંટા પણ પડે છે. બૌદ્ધ ધર્મમાં પણ હીનયાન-મહાયાનના ફાંટા પડયા. જૈન ધર્મમાં પણ દિગમ્બર, શ્વેતામ્બર, મૂર્તિપૂજક, શ્વેતામ્બર સ્થાનકવાસી અને તેરાપંથી ને એવા બધા ફાંટા પડયા. હિન્દુ ધર્મમાં તો આચાર્ય આનંદશંકર ધ્રુવે કહ્યું છે તેમ તેત્રીસ કરોડ દેવતા એબાજુએ અને પરમતત્ત્વ બ્રહ્મ બીજી બાજુએ. આ બંનેમાં
એક બીજાને સમજીએ
