Ek Bija ne Samajie

Author(s): Mahavir Sahitya Prakashan Mandir Ahmedabad
Publisher: Mahavir Sahitya Prakashan Mandir Ahmedabad

Page 7

“ઉપાસના' શબ્દનો અર્થ થાય છે કશીક ધાર્મિક ક્રિયા, કશીક ધાર્મિક પ્રવૃત્તિ. હું ઈશ્વરસ્મરણ કરે, યજન કરું, ભજન કરું, હું આરતી નૈવેદ્ય એ બધાનો આશ્રય લઉં, અને સાથે હું બીજી ક્રિયાઓ કરું ત્યારે તે ઉપાસના કહેવાય. હવે સવારમાં મેં જે પ્રવચનો સાંભળ્યાં તે બહુ સુંદર પ્રવચનો હતાં. સાંભળીને ન્યાલ થયો. એમણે જગતના જે ધર્મોની વાત કરી એમાં ઈસ્લામ હતો અને હિન્દુ ધર્મ પણ આવ્યો. તથાપિ આપણે બીજા ધર્મો પણ અંદર ઉમેરી લઈએ. બૌદ્ધધર્મ અને જૈનધર્મ, એ તો હિન્દુ ધર્મના ફાંટો રૂપે ઉપસ્યા હતા, જોકે આમ તો સ્વતંત્ર હતા. છતાં હિન્દુધર્મ સાથે, વેદધર્મ સાથે, એમનું પુષ્કળ સામ્ય છે, ભલે પરિભાષા જુદી હોય. તે ઉપરાંત આપણે ખ્રિસ્તી ધર્મ લઈએ અથવા આપણે શો ધર્મ લઈએ, કે તાઓ ધર્મ લઈએ. મા બધા ધર્મોનો આપણે બારીકાઈથી અભ્યાસ કરીએ ત્યારે બધી વિગતોમાં બધા ધર્મો સરખા છે એવું તો નહીં કહી શકાય, પણ તત્ત્વમાં એ બહુ સરખા ઊતરે છે.
તો ધર્મનું તત્ત્વ શું છે એ પ્રશ્ન આવે. "ધર્મસ્ય તત્ત્વ નિહિતમ્ ગુહાયા.... ઘર્મનું તત્ત્વ ગુફામાં સંતાડી રાખેલું છે. અર્થાત એ હજી સુધી કોઈના હાથમાં પૂરેપૂરું આવ્યું હોય તેવું આપણને લાગતું નથી. અત્યાર સુધીમાં આપણને જે ધર્મો મળ્યા છે એ મહાપુરુષોના પ્રયોગોરૂપે મળ્યા છે, મહાપુરુષોની ચિંતનપ્રસાદીરૂપે મળ્યા છે, અથવા મહાપુરુષોના પોતાના તપના ફળરૂપે મળ્યા છે; એમ કહો કે એમની સમગ્ર સાધનારૂપે મળ્યા છે. પણ એથી કરીને એમાં છેક છેલ્લો શબ્દ ઉચ્ચારાયો છે એવું આપણે કહી નહીં શકીએ.
આમ ધર્મને બે રીતે તપાસી શકાયઃ એક તો ભગવાને કોઈકને પ્રેરણા કરી અને કહ્યું કે, મારી આટલી વાણીનો પ્રસાર કર. વેદના ત્રષિઓ જે સૂક્તો ઉચ્ચારે છે એમાં એવો એક અણસાર આવે છે. એમણે કશુંક સાંભળ્યું અને કહ્યું. એમણે જે સાંભળ્યું એ ઈશ્વર પાસેથી સીધું વહી આવ્યું એમ એમણે અનુભવ્યું એટલે પછી એમણે એનો પ્રસાર કર્યો. આ ઉપરથી વેદનાં સૂકતોને શ્રુતિ કહેવામાં આવે છે. શ્રુતિ એટલે જે પ્રત્યક્ષ સાંભળ્યું હતું તે. પોતે જાતે સાંભળ્યું હતું, એટલે કે પોતાને સ્વયં અનુભવ થયો હતો, એક આધ્યાત્મિક અનુભવ થયો હતો, એમ પણ આપણે કહી શકીએ. એવો અનુભવ, જેને પોતાનું આખું અસ્તિત્વ સમર્પ દેવાય. અથવા કોઈ ઊંડી જિજ્ઞાસાથી ઊંડી શોધયાત્રા ચાલતી હોય અને શોધતાં શોધતાં અચાનક પ્રકાશ લાધે, એવો અનુભવ. જેમ ન્યૂટનને પ્રકાશ લાવ્યો હતો.
એક બીજાને સમજીએ