Book Title: Ek Bija ne Samajie
Author(s): Mahavir Sahitya Prakashan Mandir Ahmedabad
Publisher: Mahavir Sahitya Prakashan Mandir Ahmedabad
View full book text
________________
પણ એ ચર્ચાનો વિષય નથી. મુખ્ય વાત આ છે કે જુદી જુદી પરિસ્થિતિમાં વેદો અનેક દેવોને યાદ કરે – કોઈક વખતે વરણને, કોઈક વખતે ઈન્દ્રને કે કોઈક વખતે સૂર્યને યાદ કરે, કોઈક વખતે વિષ્ણુને યાદ કરે, - જો કે, વિષ્ણુ બહુ મોડા આવ્યા – આને અંગ્રેજીમાં બહેનોથીઈઝમ” કહે છે. અધિદેવવાદ એવો શબ્દ આપણે વાપરી શકીએ. અમુક સમયે વેદોના વિચારકોમાં એક દેવ મોટો હતો. વરુણ જ મોટામાં મોટો દેવ છે, પછી સૂર્ય જ મોટામાં મોટે દેવ છે. એમ એનાં બધાં વર્ણનો ચાલે. પછી આપણને એનો વારસો મળ્યો. આપણે બધાને મોટા કર્યા. એટલે હિન્દુ ધર્મને જ્યારે બ્રહ્મતત્ત્વનો વારસો મળ્યો, ઉપનિષદોનો વારસો મળ્યો ત્યારે ઘણા દેવો હાજરાહજૂર હતા. એટલે અનેક દેવોમાં માનવાવાળો આ ધર્મ થયો. પરિણામે બધાને આવી રહ્યું કે આપણે વરુણને મોટા દેવ ગણીએ, એથી કરીને સૂર્ય નાનો દેવ થતો નથી. સૂર્ય પણ મોટો દેવ છે, વરુણ પણ મોટો દેવ છે. એમ બધાને સ્વીકારવાની મનોદશા આ ભૂમિમાં જે ધર્મો પેદા થયા એમાં સ્વાભાવિક રીતે આવી ગઈ.
જ્યારે બૌદ્ધ ધર્મ આવ્યો ત્યારે એણે પણ કહ્યું કે બધા ધર્મોનો તમે આદર કરો. શું કરવાનું છે? મૈત્રી રાખો, કરુણા દેખાડો, તટસ્થ બની જાઓ. બસ, આ કરવાનું છે. મૈત્રી, કરુણા, ઉપેક્ષા અને મુદિતા. પ્રસન્ન રહો. ઘર્મનાં આ ચાર મુખ્ય લક્ષણ છે. લગભગ આ જ મર્મ- આ જ શબ્દો નહીં પરંતુ આ જ ભાવો જૈન ધર્મમાં પણ છે. સમાન્તરે આ બધા જ ગુણો-લક્ષણો સ્વીકારાતાં ચાલ્યાં, એમાંથી દરેકને પોતપોતાનાં દેવ-દેવીઓ પણ મળી ગયાં. એક અદ્ભુત વાત જે આનંદશંકર ધ્રુવે નોંધેલી છે તે એ કે તેત્રીસ કરોડ દેવદેવીઓને આ દેશ માને અને તેમ છતાં એ કહે કે આ તેત્રીસ તેત્રીસ કરોડ દેવ-દેવીઓ છે એની અંદર એક જ પરમતત્ત્વ છે, અને જે શ્રેષ્ઠ પરમતત્ત્વ છે એ નિરંજન છે, નિરાકાર છે. બ્રહ્મ છે, એ નિર્ગુણ છે, એ જાતિરહિત છે. તમે એનું પૂરું વર્ણન જ કરી શકતાં નથી. એ ન ઈતિ, ન ઈતિ, ન ઈતિ, છે. એવું જે પરમતત્ત્વ છે એમાં કશાની બાદબાકી નથી. આખો સંસાર છે, આખું વિશ્વ છે અને વિશ્વની એકેએક વસ્તુ એની અંદર આવી ગઈ. એની બહાર કશું નથી. જો બહાર હોય તો પોતે બહાર છે એટલે પુરુષસૂકતના ઉદ્દગાતાએ ગાયું સહસ્રશીષ પુરુષઃ સહસ્રાક્ષ, સહમ્રપા સભૂમિ તિષ્ઠતો વૃત્વા, ત્યતિષ્ઠશગુલમ્” , એને હજાર હાથ છે, એને હજાર પગ છે, હજાર આંખો છે, આખી પૃથ્વીને ઘેરી વળેલો હોવા છતાં પૃથ્વીથી દશ આંગળ એ ઊંચો છે. એટલે પૃથ્વી કરતાંય મોટો છે. એટલે વિશ્વ એનામાં સમાઈ ગયું છે.
એક બીજાને સમજીએ
