________________
: ૪૧ :
ધર્મામૃત દ્રાક્ષાખંડ તથા સાકરને ઉપભેગ-આવા પ્રકારના ધર્મથી શાક્યપુત્ર-(ગૌતમ બૌદ્ધ)ને છેવટની મુક્તિ મળી હતી. કેટલાક ગાશ્રમે (જેને ભારતવર્ષની પ્રજા સારા સમજી રહી છે તે પણ) તપ અને સંયમના નિયમોને બિલકુલ સ્થાન ન આપતાં સીધી આત્મસાક્ષાત્કારની વાતો કરે છે અને તે પ્રકારની યોગસાધના કરવા માટે જુવાન–વૃદ્ધ સ્ત્રી-પુરુષને એકઠાં રાખે છે. આ બધાયે કુધર્મનાં લક્ષણે સમજવાં, કારણ કે તેનું આખરી પરિણામ પતનમાં જ આવે છે. (૪) રચાનુન-દયાગુણવડે. જે ધર્મ દયાના સિદ્ધાંતને ઠેકરે માતે હોય કે તેનું યથાર્થ મહત્વ ન પ્રકાશ હોય તે કુધર્મ જાણ અને તેથી વિપરીત જે ધર્મ દયાના સિદ્ધાંતને મહત્ત્વ આપતું હોય, તે સુધર્મ જાણ. સંત તુલસીદાસે પિતાના દીર્ઘ અનુભવથી એ જ વાત ઉચ્ચારી છે કે
રા ઘર્મ ને મૂત્ર , વાવમૂત્ર મિમાન” એટલે જે ધર્મો એક યા બીજા બહાનાં નીચે હિંસાનું વિધાન કરે છે અને તેથી સ્વર્ગ વગેરેની પ્રાપ્તિ થાય છે તેમ માને છે, એ કુધર્મો છે અને તેને આશ્રય લેનારને ભવસાગરમાં ડૂબાડનારાં છે. હિંસક ય, માતાને અપાતાં બલિદાને અને માન્યતા ખાતર અપાતાં પાડાં-બકરાં તથા કુકડા વગેરેના ભેગે સુધર્મને મંજૂર નથી, કારણ કે તે પ્રત્યક્ષ અધર્મ છે અને તે જાતની હિંસા કરનારને માટે નરક સિવાય બીજી ગતિ નથી.
સુધર્મ અને કુધર્મની કટીને ઉત્તર નિર્ગથ મહર્ષિ ઓએ પિતાની વિધાયક શૈલીમાં નીચે મુજબ આપે છે –
