________________
ધર્મબોધ-ચંથમાળા : ક૬ :
* પુષ્પ શા માટે મારે ? વળી મનુષ્યની સાથે બીજા પણ અનેક નિર્દોષ પ્રાણીઓને સંહાર શા સારુ નિપજાવે? અને પિતાનું અભીષ્ટ સિદ્ધ કરવા માટે ગમે તેવાં કૂડ-કપટ અને જઠાણુને આશ્રય શા માટે લે?
(૨૪) આત્મા છે. માટે જ જૈનમહર્ષિઓએ “આત્મા છે” એવા પહેલા સિદ્ધાંતનું એલાન (પ્રતિપાદન) કર્યું છે. પિતાના આ સિદ્ધાન્તના સમર્થનમાં તેઓ કહે છે કે “આત્માને દેહ કે ઇંદ્રિય અથવા શ્વાસોચ્છવાસરૂપ પ્રાણ જાણી શકતા નથી, પરંતુ તે સૌ આત્માની સત્તાપૂર્વક વર્તે છે. જે આત્માની સત્તાની પ્રેરણ ન હોય તે દેહાદિ સર્વ જડ૫ણે પડ્યાં રહે છે. આવી જેની અસાધારણતા છે, તે ‘આમા” છે.
નિદ્રામાં કે સ્વપ્નમાં હોવા છતાં પણ તે નિદ્રાદિ અવસ્થાએને જાણનાર કંઇક જુદો પદાર્થ છે. એમ સર્વને અનુભવ છે. આ જાણનારો જે પદાર્થ તે ચૈતન્યમય છે; અને તે જ આત્મા” છે.
જે જ્ઞાનગુણ એ દેહને ધર્મ હોય, તે દુર્બળ દેહમાં પરમ જ્ઞાનબુદ્ધિ જોવામાં આવે છે અને સ્થળ દેહમાં અ૫ જ્ઞાનબુદ્ધિ જોવામાં આવે છે, તેમ ન થવું જોઈએ, અર્થાત્ આ સંગમાં સ્કૂલ શરીરમાં પરમ બુદ્ધિ અને કૃશ શરીરમાં અલ્પ બુદ્ધિ હોવી જોઈએ, પરંતુ તેમ થતું નથી. એટલે જ્ઞાન એ દેહને ગુણ નથી, પરંતુ અન્ય કઈ પદાર્થને ગુણ છે અને તે જ “આત્મા છે.
