Book Title: Chikitsa Kalika
Author(s): Narendranath Mtra
Publisher: Mitra Ayurvedic Pharmacy
View full book text
________________
नेत्ररोगचिकित्सा |
२०३
आइच्योतन के लिये – नेत्रविकारों में दारहल्दी, त्रिफला, लोध, लालचन्दन, इनका यथाविधि साधित क्वाथ तथा आलेपन के लिये - गेरू, लालचन्दन, रसौत तथा हरीतकी (एकल मिश्रित ) हितकर हैं ॥ ३०० ॥
अतः परं त्रिफलाकषायादियोगानाहअतः परं च त्रिफलाकषायः पाने पटोलाद्यफलत्रिकाद्ये । घृते हि कायविशोधनञ्च सरक्तसंशोधनमञ्जनादि ॥ ३०९ ॥
अतोऽस्मात्परं ऊर्ध्वं त्रिफलाकषायः पाने हितः । आदौ भवमाद्यं पटोलमाद्यं यस्य घृतस्य तत्पटोलाद्यम् । फलत्रिकमादौ यस्य घृतस्य तत्फलत्रिकाद्यम् । पटोलाद्यं च फलत्रिकाद्यं च पटोलाद्यफलत्रिकाद्ये घृते वक्ष्यमाणे हिते पानादिभिः । तदनन्तरं स्नेहसमनन्तरं कायस्य शरीरस्य विशोधनं विरेकादिभिः । तदननन्तरं रक्तसंशोधनम् । रक्तस्य संशोधनश्च सिराव्यधजलौकादिभिः कार्य्यम् । तदूर्ध्व स्रुतरक्तस्याअनादि कार्यम् । अञ्जनमादौ यस्य तदञ्जनादि । आदिग्रहणात्तर्पणपुटपाक से काश्च्योतनविरेकबस्तयो गृह्यन्ते ॥ ३०९ ॥
इसके बाद त्रिफलाक्वाथ, पटोलादिघृत तथा विफलाघृत का पान हितकर है । तदनन्तर वमन, विरेचन आदि द्वारा कायशुद्धि, जोंक आदि लगाकर दुष्ट रक्त का निर्हरण तथा अञ्जन आदि हितकर हैं ॥ ३०१ ॥
प्रागुक्तं पटोलाद्यं घृतं हितमिति तदाहअन्द्रोणे सपटोलनिम्बकटुकात्रायन्तिकाचन्दनैदावयासवृषैः फलत्रयशतस्यार्द्धेन तुल्यैः शृतैः । कृष्णा कौटजचन्दनान्द मधुकैर्भूनिम्बयुक्तैः शृतं श्रोत्रप्राणमुखाक्षिरुकप्रशमनं सर्पिः पटोलादिकम् || ३०२ ||
दावयासवृपैः सपटोलादिभिः अद्रोणे तुल्यैः फलत्रयशतस्यार्द्धेन श्रुतैः । एतदुक्तं भवति - पटोलादीनां वृषान्तानां पञ्चाशत्पलानि त्रिफलायाश्च पञ्चाशत्पलानि । एवमेतत् शतं सलिलद्रोणे प्रक्वाथ्य चतुर्भागावशेषेण घृतप्रस्थं पचेत् । पटोलं पटोलपत्रम् । निम्बः पिचुमन्दः । कटुका कवी । त्रायन्तिका त्रायमाणम् । चन्दनं रक्तचन्दनम् । दार्वी दारुहरिद्रा । यासो दुरालभा । वृषं वासकम् ।

Page Navigation
1 ... 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274