Book Title: Chikitsa Kalika
Author(s): Narendranath Mtra
Publisher: Mitra Ayurvedic Pharmacy
View full book text
________________
२१०
चिकित्साकलिका। हिग्वादीनामितरेतरद्वन्द्वः। रुक् कुष्ठम् । तीक्ष्णगन्धा शोभाञ्जनकः ।श्वतपुनर्नवा वर्षाभूः सिरणडी । कुटजजा इन्द्रयवाः । पुष्पोद्भवैबीजैः । कतरैः ? सौरसैः सुरसबीजैः । शेषाणि प्रसिद्धानि । इत्येभिः पूर्वोक्तैर्द्रव्यैमूत्रेण सह कटुतैलं शृतं अनले अग्नौ मन्दे । तच्च नासिकया पीतं नस्येन यथाविधि, स्वदितोत्तमाङ्गस्य ईषदवलम्बितशिरस इत्यादि यथाविधिशब्देन आक्षिप्तम् । नासायामामयारोगा येषां ते नासामयिनस्तेभ्यो हितं भवेदिति ॥ ३१४ ॥
इति नालारोगचिकित्सा समाप्ता। ___कटुतैल ८ पल । गोमूत्र ३२ पल । कल्कार्थ-हींग, त्रिकटु, वायविडंग, कट्फल वच, कुष्ट, तीक्ष्णगन्धा (शोभांजन, सहिजन) के बीज, लाक्षा, श्वेत पुनर्नवा, इन्द्रजौ, तुलसीबीज, मिलित १ पल । यथाविधि मन्द २ आंच पर तैल पाक करें। नासारोगियों के लिये इस तैल का नस्य लेना अत्यन्त लाभकर है ॥३१४ ॥
इति आयुर्वेदाचार्य श्रीजयदेव विद्यालंकार विरचितायां परिमलाख्यायां चिकित्साकलिकाव्याख्यायां नासारोगचिकित्सा समाप्ता ।
-- -- अथ कर्णरोगचिकित्सा। नासारोगचिकित्सानन्तरं यथोद्देशं कर्णरोगचिकित्सितमाहतैलं काञ्जिकबीजपूरकरसक्षौद्रैः सशुक्तैः शृतं स्यात् क्षौद्राकशिग्रमूलकदलीकन्दद्वैर्वा समैः । शुण्ठीतुम्बुरुहिङ्गुभिः शृतमथ स्यात् कर्णशूलापहं सिद्धं बिल्वगिरेण साजपयसा मूत्रेण बाधिर्यजित् ॥३१५||
१-यद्यपि मूलश्लोके साजपयसा इति पाठोऽस्ति परं टीकाकृता तत्स्थले वारिपयसा इति कृत्वा व्याख्यातं तत्पोषणाय च प्रमाणान्तरमप्युपन्यस्तम् । परमजापयसापि योगोऽस्तीति चक्रदत्तोपन्यस्तयोगाद्विज्ञायते । तथा च “फलं बिल्वस्य मूत्रेण पिष्ट्वा तैलं विपाचयेत् । साजाक्षीरं तद्धि हरेद्वाधिर्यं कर्णपूरणे" । तन्त्रान्तरेप्युक्तम्-"बिल्वगर्भ पचे तैलं गोमूत्राजपयोन्वितम् । बाधिर्ये पूरयेत्तेन कर्णो सकफवातजौ” । तथा च टीकाकृता यत् पयसश्चातुर्गुण्यमुक्तं तदसाम्प्रतं द्रवान्तरभावात् । उक्तं हि-"द्रवान्तरण योगे हि क्षीरं स्नेहसमं भवेत्” । अतएव शिवदासोऽपि तत्वचन्द्रिकायां अत्राजाक्षीरं तैलसमं गोमूत्रं त्रिगुणं चतुर्गुणं वेत्याहुरित्याह ।

Page Navigation
1 ... 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274