Book Title: Chikitsa Kalika
Author(s): Narendranath Mtra
Publisher: Mitra Ayurvedic Pharmacy

View full book text
Previous | Next

Page 227
________________ २१४ चिकित्साकलिका। चाहिये । यही तैल चक्रदत्त में इरिमेदाय तैल के नाम से कहा गया है । भेद केवल इतना ही है कि वह आधा आढक (दुगुना करने से १ आढक अर्थात् ४ प्रस्थ) तैल को सिद्ध करने का विधान करता है और यहां टीकाकार १ प्रस्थ (दुगुना करने से २ प्रस्थ) तैलसाधन करने की व्यवस्था देता है जो कि स्नेहपाक में क्वाथ से चतुर्थांश स्नेह लेना चाहिये-इस नियम के अनुसार ठीक है । चक्रदत्त में गोदुग्ध तथा लाक्षारस का पाठ नहीं और इसमें कल्क द्रव्यों में अरिमेद का पाठ नहीं है ॥ ॥३१८-३१९॥ साम्प्रतं मुखरोगेषु क्वाथद्वयमाह रोगेषु वक्त्रगलतालुसमुत्थितेषु क्वाथः कटुत्रिकफलत्रिककट्फलानाम् । स्याद्वा सपर्पटककटफलविश्वभार्गी भूतीकधान्यधनदारुवचाभयानाम् ।। ३२० ॥ वक्त्रादिसमुत्थितेषु रोगेषु कटुत्रिकादीनां क्वाथः स्यात् भवेत् । हित इति वाक्यशेषः। पर्पटादीनां वा क्वाथो हितो भवेदिति योगान्तरम्। विश्वं शुण्ठी। भार्गी पद्मा। भूतीकं कतृणम् । धनं मुस्तम् । दारु देवदारु । अभया हरीतकीति ॥ ३२० ॥ इति मुखरोगचिकित्सा समाप्ता॥ मुखरोग, गलरोग एवं तालुरोगों में त्रिकटु, त्रिफला तथा कट्फल; इनका क्वाथ अथवा पित्तपापड़ा, कट्फल, सोंठ, भारंगी, भूतीक (गन्धतृण), धनियां, मोथा, देवदारु, वचा तथा हरड़; इनका क्वाथ हितकर है ।। ३२० ॥ इति आयुर्वेदाचार्य श्रीजयदेव विद्यालंकार विरचितायां ... परिमलाख्यायां चिकित्साकलिकाव्याख्यायां मुखरोगचिकित्सा समाप्ता । अथ शिरोरोगचिकित्सा। मुखरोगचिकित्सानन्तरं यथोद्देशं शिरोरोगचिकित्सामाह द्रोणे जलस्य विपचेत्समयूरमांसं वाट्यालकं सदशमूलमधूकरास्नम् ।। -अत्र वाट्यालकदशमूलमधुकरास्नाः पृथक् त्रिपलप्रमिताः ग्राह्याः । यदुक्तं वृद्धबाग्भटे-“दशमूलबलारास्नामधुकैस्त्रिपलैर्युतम्" । कल्कार्थ च मधुरगणभेषजानि

Loading...

Page Navigation
1 ... 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274