Chikitsa Kalika

Author(s): Narendranath Mtra
Publisher: Mitra Ayurvedic Pharmacy

Page 273

रसतरङ्गिणी अयि आयुर्वेदीयनवनवाविष्कारप्रणयिनो भिषड्मणयः ! नेतन्न विदिततरं तत्र भवतां भवतां यत्सूत्ररूपेण समाम्नातानां प्राचीनानामार्षतन्त्राणां कियद्दुरधिगमत्वम्। किञ्च अनारतप्रबलप्रयासेन विदितानामपि तत्तद्विशिष्टगुणप्रयोगादिनिरूपणविरहेण कियत्प्रयोजनसाफल्यमिदानीन्तनानामायुर्वेदीयविद्यार्थिनां चिकित्सकानां च। इमामेव न्यूनतामवलोकयद्भिः श्रीमद्भिः सदानन्द शर्मभिः प्राणाचार्यैः प्रणीतः सरलया सुरभारत्या सुललितैश्च पद्यैः क्वचिच्छुतिमधुराभिश्च गीतिकाभिरुपनिबद्धः, लवपुरीय मित्रौषधालयाध्यक्षवर्यैः कविराज नरेन्द्रनाथ मित्रमहोदयैः प्रकाशितोऽयं ग्रन्थः। येन सुकुमारधियोऽपि आयुर्वेदाध्येतारः प्राचीनानां रसतन्त्राणां नवनवाविष्काराणां च रहस्यमनायासेनैवाधिगन्तुं पारयेयुः । अस्मिंश्च ग्रन्थे रसोपरसधातूपधातुरत्नोपरत्नविषोपविषाणां मृगशृंगशंखादिकानां जान्तवपदार्थानां, टंकणादिकानां क्षारविशेषाणां स्वानुभूता नवाविष्कृताश्च शोधनमारणविधयः, गुणाः, मात्राः, आमयिकप्रयोगाश्च सविस्तरं निर्दिष्टाः । तथा चास्मिन् प्राचीनरसतन्त्रानिर्दिष्टा नवाविष्कृताः सुवर्णलवण-सोरकाम्लीयरजतआरनालीयकसीसकद्रव-टंकणाम्लादयोऽयुपयोगिनो योगा अपि सविस्तरं प्रदर्शिताः । मनोहरावरणपट्टबद्धस्यास्य पुस्तकस्य मूल्यम् ५) पञ्चरूप्यकाणि प्रेषणव्ययवर्जम् ।
"रसतरङ्गिण्या आयुर्वेदीयसंसारे समादरः” १-"हरिद्वारनिटकटवर्ति-कांगड़ीप्रदेशस्थ गुरुकुलविश्वविद्यालयाचार्यवर्यैः स्वकीयायामायुर्वेदालंकारोपाधिपरीक्षायां रससुधां पाययितुमियं पाठ्यपुस्तकत्वेन समादृता" इत्येतावतैवास्याः सौष्टवमध्यवसेयम् । २-तर्कतीर्थविरुदभाजां कविराज श्रीमाधवचन्द्र भट्टाचार्य महोदयानां कलिकाता निवासिनां सम्मतिः-"शास्त्रि श्रीमत्सदानन्दशर्मणा विरचितां श्रीमन्नरेन्द्रनाथमित्र महोदयेन च प्रकाशितां रसतरंगिणीमवगाह्य नितरां प्रीताः स्मः । ग्रन्थोऽयं नवीनोऽपि रचनापाटवेन प्राचीनायते । अहोभाग्यं यदद्याप्येवं गुणोपेतः पण्डितो भारतभूमिमलंकरोति, आर्यशास्त्रकलेवरं च पुष्णाति । ग्रन्थोऽयं शैलीसौष्ठवेन रसतन्त्राध्येतॄणामत्युपयोगीति सानन्दमकपटं विज्ञापयाम इत्यादिः । ३-जर्मनीदेशान्तर्गतवुज़वर्गनगरवास्तव्यानां वुर्जवर्गविश्वविद्यालयसंस्कृताध्यापकानां डा. जे. जौली पी. एच.डी.महोदयानामभिप्रायः-"रसतरंगिणीनामकं मनोहारि पुस्तकं यथासमयमधिगम्य सुतरां प्रसन्नो विशदीकरोमि धन्यवादाननेकान् । आयुर्वेदानुशीलनं यत्राहं महान्तं स्वरसं दधे अद्यापि प्रवर्तते एवंविधानुत्कृष्टान् प्रबन्धान् प्रसूते चेति महन्मे प्रमोदस्थानम् । आशासे भवन्तोऽस्मिन् विशिष्टक्षेत्रे निरन्तरमध्यवसायशीला भविष्यन्ति ।" (आंग्लभाषातोऽनूदितः) पुस्तकप्राप्तिस्थानम्कविराज नरेन्द्रनाथ मित्र,
मित्र औषधालय, लाहौर ।