Book Title: Chikitsa Kalika
Author(s): Narendranath Mtra
Publisher: Mitra Ayurvedic Pharmacy
View full book text
________________
शल्यतन्त्रम्।
२१७ अभ्यङ्गात् शिरसि बस्तिविधारणैः शिरोबस्तिभिश्च । इति शिरोरोगचिकित्सा समाप्ता ॥ ३२४ ॥ इति तीसटसुतचन्द्रटविरचितायां चिकित्साकलिकाटीकायां
शालाक्यतन्त्रं द्वितीयं समाप्तम् ॥ । तिलतैल २ प्रस्थ । भांगरे का रस ८ प्रस्थ । कल्कार्थ-त्रिफला तथा मुलहठी; प्रत्येक एक २ पल । यथाविधि पाक कर नस्य, अभ्यंग तथा शिरोबस्ति द्वारा प्रयोग करने से पलित नष्ट होता है ॥ ३२४ ॥
इति आयुर्वेदाचार्य श्रीजयदेव विद्यालंकार विरचितायां परिमलाख्यायां चिकित्साकलिकाव्याख्यायां
शालाक्यतन्त्रं समाप्तम् ।
--::--
अथ शल्यतन्त्रम् । शालाक्यतन्त्रानन्तरं यथोद्देशं शल्यतन्त्रारम्भः-शल्यहरणप्रधानत्वात् तन्त्रं शल्यतन्त्रम् । शाकपार्थिवादित्वान्मध्यमपदलोपी समासः। तञ्च शल्यं विविधतृणकाष्ठपाषाणपांसुलोहलोष्ट्रास्थिवालनखपूयात्रावान्तर्गतशल्योद्धरणार्थ यन्त्रशस्त्रक्षाराग्निप्रणिधानव्रणविनिश्चयार्थ च । तानि च क्षाराग्निशस्त्राणिकेषु रोगेषु विधीयन्ते । इत्याह
वल्मीकिनां जतुमणौ मशकेष्वपच्यामझेविकारिषु भगन्दरिणां व्रणेषु । ग्रन्थ्यर्बुदश्वयथुरुतिलकालकेषु
क्षाराग्निशस्त्रपतनानि वदन्ति वैद्याः ॥ ३२५ ॥ वल्मीकादिषु रोगेषु वैद्याः क्षाराग्निशस्त्रपतनानि वदन्ति । क्षारश्च अग्निश्च शस्त्रं च क्षाराग्निशस्त्राणि तेषां पतनान्यवचारणानि । वल्मीकादयो रोगाः प्रसिद्धाः। तेषां स्वे स्वे विकारे विस्तरतः क्षाराग्नि शस्त्रपतनानि सुश्रुतादिभिरुक्तानि जानीयात् । तानि न ग्रन्थविस्तरभयादत्र लिख्यन्त इति ॥ ३२५ ॥ ___वल्मीक, जतुमणि, मशक (मस्से ), अपची, अर्श, भगन्दर, ग्रन्थि, अर्बुद, शोथ, तिलकालका प्रभृति रोगों की क्षार, अग्नि तथा शस्त्र द्वारा सुश्रुत आदि के अनुसार यथाविधान चिकित्सा की जाती है ॥ ३२५ ॥

Page Navigation
1 ... 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274