Book Title: Chikitsa Kalika
Author(s): Narendranath Mtra
Publisher: Mitra Ayurvedic Pharmacy
View full book text
________________
२३२
चिकित्साकलिका। इदं यतः पवनबलेन संकुचत्प्रसारयत्यतिकृशमङ्गमङ्गिनः। अतः सदा चरकपरादिभिः प्रसारणीभृतमिति तैलमर्चितम्॥३५४॥ ____ अधुना मध्यमं प्रसारिणीतैलमाह-प्रसारिणीशत इति । अतः प्रसारणीशतं बला शतार्द्धमपि। अश्वगन्धादिभिः पलीनकैः । सह उदकार्मणेऽपां द्रोणे विपचेत् तावत् यावत् चतुर्भागशेषस्थितमाढकं भवति । अश्वगन्धा वाजिगन्धा । वरी शतावरी। शटी कचूरः । शिखिः चित्रकः । दशमूलं प्रसिद्धम् । कुण्डली गुडूची। पुनर्नवा वर्षाभूः । मिशिः शतपुष्पा । मदनं राठफलम् । इह सरणी जले क्वाथे तैलाढकं सदुग्धं दुग्धाढकसमेतं सतुषजलं सह तुषजलेन, काञ्जिकाढकेन नता. दिभिः कल्कैर्मुष्टिमात्राभिः द्विपलप्रमाणाभिः शृतं पक्कं तैलमेतद्वलकारि भवति। नतंतगरम् । नखं व्याघ्रनखम्। शिखिः चित्रकः । रास्नाश्रेयसी। रुक् कुष्ठम् । प्रियङ्गः फलिनी। उग्रगन्धा बचा। लवणं सैन्धवम् । बिडं कृतकम् । गुडूची छिन्ना । पिप्पली कृष्णा। रेणुका प्रसिद्धा । मिशिः शतपुष्पा । मधुकं यष्टीमधु । मांसी जटिला । क्षारो यवक्षारः। विश्वौषधं शुण्ठी । कुटजफलं इन्द्रयवाः। नृपत्यादिषु सौकुमार्यकारि । इदं तैलमतिमृदु कुब्जादिभिः प्रतिदिनमुपयुज्यते पानादिभिः। कृशाङ्गै
पुषि समीरणो वायुः तेन संकुचद्भिरङ्गैर्वपुषि शरीरे उपयुज्यते इति सम्बन्धः। इदं तैलं यतो यस्मादङ्गिनः शरीरिणः अङ्गं पवनबलेन संकुचत् प्रसारयति अतिकृशमतिदुर्बलमपि । अतोऽस्मात्कारणात् सदा सर्वकालं चरकपराशरादिभिराचार्यैः प्रसारणीतं तैलमर्चितं पूजितं भवति ॥ ३५०-३५४ ॥
___ मध्यमप्रसारणीतल-तिलतैल २ आढक । काथार्थ-प्रसारणी १०० पल, पाकार्थ जल २ द्रोण, अवशिष्ट क्वाथ आधा द्रोण ( २ आढक ) । बलामूल ५० पल, असगन्ध, शतावर, कचूर, चित्रक, दशमूल (पृथक् ), गिलोय, पुनर्नवा, सोये, मदनफल; प्रत्येक १ पल, जल २ द्रोण, अवशिष्ट क्वाथ आधा द्रोण (२ आढक)। दूध २ आढक (८ प्रस्थ)। कांजी २ आढक । कल्कार्थ तगर, नखी, चित्रक, रास्ना, कुछ, प्रियंगु, वच, सैन्धानमक, बिडनमक, गिलोय, पिप्पली, रेणुका, सोये, मुलहठी, जटामांसी, यवक्षार, सोंठ, इन्द्रजौ; प्रत्येक १ पल । यथाविधि साधित करें। इस तैल के मर्दन से बलवृद्धि होती है । यह सुकुमारता को बढ़ाता है। यह तैल अत्यन्त मृदु है। कुब्ज (कुबड़ा), खञ्ज (लूला), तथा पंगु (लंगड़ा)

Page Navigation
1 ... 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274