________________
ન આપે. મને યાદ છે તેમ સભાઓની મિનિટ્સ” લાગ્યું તેને વળગી રહેવામાં અને આજુબાજુના કેમ રાખવી એ વિષે એમણે મને સમજણ અને ઉગ્ર ધોધમારમાં નહિ તણાઈ જવામાં સમજનાર શિખામણ આપેલી.
સમજતા હતા. એમનો સ્વાર્થ ત્યાગ કામ કરવાની - બીજાં પણ થોડાંક સ્મરણ છે ગુજરાત કેળવણી શક્તિ ઘટે તો ધનની આવકનું સાધન વકીલાત મંડળની બેઠકાનાં, જેમાં એમણે એકવાર કોઈ છોડી દઈ સેવાના સાધન મ્યુનિસિપાલિટીના કાર્યને ભાઈ બેઠાં બેઠાં બોલતાં હતા એમને ટોક્યા, અને વળગી રહેવાના સંકલ્પમાં હતો. કહ્યું કે સભાના માનની ખાતર ઊભા થઈ અને આ બધાં કાર્યોમાં એમની સો ટચની બેલવું જોઈએ.
પ્રામાણિકતા વ્યક્ત થઈ હતી. | ગુજરાતીમાં મારો પહેલો લેખ “મેઘદૂતને પાંચમે અને એમની અગાધ ઈશ્વરશ્રદ્ધા વહેમ અને શ્લોક” એ પોતે તંત્રી હતા ત્યારે એમણે વસંતમાં રૂઢિઓને વિચિત કરી શુદ્ધ થયેલી હતી. તેમની પ્રકટ કરેલો.
ઈશ્વરભક્તિ તેમનાં કાવ્યોમાં અને પ્રાર્થના-પ્રવચનોરામનારાયણભાઈ સાથે થયેલા કાવ્યપ્રકાશના માંથી નીતરી રહી છે. અનુવાદની કદર અને એનું વિવેચન કરનાર એ અને આવું ઉત્તમ કોટિનું પ્રભાવશાળી વ્યક્તિત્વ સમયે એ એક જ હતા.
હોવા છતાં સંતોમાં હોય છે એવો નિરભિમાનપરંતુ આ પરિચય કંઈ મત બાંધવા માટે ભાવ એમનામાં હતો. પરિચય ન કહેવાય.
- રમણભાઈ મહાજન છે એનું ગુંજન આમ
થતું ચાલ્યું. [૩] રમણભાઈ વિષે અભિપ્રાય તો એમના જીવનને અને જીવનકાર્યને તટસ્થ રીતે જેનાર અને એમને આવા પુરુષની જયંતી ઊજવવાની મારી એક મહિમા સાંભળનાર અમદાવાદના રહેવાસી થયેલાને રીત એવી છે કે એમનું કાંઈક વાંચવું –એમને વિષે થાય એ રીતે થશે. ગુજરા માં વિશિષ્ટ ગણાયેલા કંઈક વાંચવું–વિચારવું અને એ રીતે ઉપાસના કરવી. પુરુષોએ એમના માટે જે અભિપ્રાય ઉચ્ચાર્યા છે આ કરતાં એ ગુજન આગળ ચાલ્યું. એ બધા ઉપરથી મારા મનમાં રમણભાઈ “મહાજન” નરસિંહરાવ રમણભાઈને સંસારસુધારક, સાહિત્ય છે એવો મત બંધાયેલો.
સેવક અને દેશસેવક કહેવાના વિભાગાત્મક ઉદ્ગારમે રમણભાઈને બુદ્ધિપ્રભાવ એ પોતે વિદ્યાર્થી બદલે દેશસેવક' એ એક જ શબ્દમાં સર્વ લક્ષણો હતા ત્યારથી જ અસાધારણ તેજે વિલસતો હતો. સમાવિષ્ટ કરે છે. આમાં ઊડું તત્ત્વ છે. સંસારસુધારક ઊંડા અભ્યાસ અને ચિંતનની સ્પષ્ટતા એમના તરીકે કે સાહિત્યકાર તરીકે દેશનું હિત ભુલાઈ જવાય સાહિત્યવિવેચનમાં પહેલેથી જ વ્યક્ત થતી હતી. એવું જે કેટલાકની જીવનપ્રવૃત્તિમાં દેખાય છે તેવું ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદની એમણે સૂચવેલી કાર્ય રમણભાઈમાં નહતું; તેમ જ દેશનું હિત સમાજસુધારા
જનામાં વર્તમાન અને ભાવીની જરૂરિયાતને અને સાહિત્યસેવાથી અલગ પાડી શકાતું નથી–આ સર્વગ્રાહી ખ્યાલ છે. કાર્યદક્ષતા અને કાર્યકુશલતા ભાન રમણભાઈના જીવનકાર્યમાં રહેલું છે. એમના અમદાવાદ મ્યુનિસિપાલિટીના પ્રમુખ તરીકેના ગાંધીજીએ રમણભાઈની સુજનતા અને સેવાપરાવહીવટમાં દેખાય છે. આજ સમાજના જનસમાજની યણતા વિષે અનેકવાર ઉલેખ કર્યા છે. પરંતુ દાઝ તેમની સંસારસુધારાની પ્રવૃત્તિમાં દેખાય છે, રમણભાઈના અવસાનની ધમાં, ૧૯૨૮ માં, ગાંધીજીજેનાં જોખમે વહેરવામાં એમનું વીરવ વ્યક્ત થયું એ લખ્યું કે “રમણભાઈ એટલે ગુજરાતના આધુનિક છે. એમને રાષ્ટ્રપ્રેમ પિતાને રાષ્ટ્ર માટે જે હિતકારક જીવનને ઇતિહાસ.”
બુપ્રિયા, માર્ચ '૧૮
