________________
દેશ અને દુનિયા
દેવવ્રત પાઠક
1. ગુજરાતનું રાજકારણ
પંચાયતરાજની તાજેતરમાં થયેલી ચૂંટણીઓમાં પ્રશ્નનું સુખદ સમાધાન થતાં તેઓ પક્ષમાં પાછા છલા પંચાયતોમાં લગભગ ૯૦% તથા તાલુકા ફર્યા હતા અને ત્યાર પછીના દિવસેનાં સ્વતંત્ર પંચાયતોમાં ૮૫% જેટલી બેઠક કોંગ્રેસ પક્ષે પક્ષના સભ્ય કેંગ્રેસમાં જોડવાની પ્રક્રિયા શરૂ કબજે કરી છે એ પ્રસંગે ગુજરાતના ગત એક થઈ હમી વિધાનસભાની અંદાજપત્રની બેઠકની વર્ષના રાજકારણ ઉપર એક દષ્ટિપાત નાખવો ઠીક પૂર્વ સંધ્યાએ કોંગ્રેસ પક્ષની સંખ્યામાં સારો પડશે. પંચાયતરાજની ચૂંટણીઓમાં સ્વતંત્ર પક્ષ વધારો થયો અને તેટલે દરજે સ્વતંત્ર પક્ષની બિલકુલ સારો દેખાવ કરી શક્યો નથી એ તે પક્ષે શક્તિ ક્ષીણ થઈ હતી. પક્ષીય રાજકારણને આ સામાન્ય ચૂંટણીમાં પોતાના વિશે ઉભી કરેલી તબકકો પૂરો થયા પછી સ્વતંત્ર પક્ષમાં નેતૃત્વને છાપ જોતાં જરા નવાઈભર્યું લાગે છે. સંભવ છે પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થયો હતો અને કેટલીક ખેંચતાણ કે ગત એક વર્ષ દરમિયાન સ્વતંત્ર પક્ષને જે આંત- પછી છેવટે એચ. એમ. પટેલની પક્ષના નેતા તરીકે રિક વિસંવાદ અને મુશ્કેલીઓને સામને કરવો વરણુ થઈ હતી પણ આમ થતાં વાડીભાઈ મહેતાને પડ્યો છે તે એક યા બી.) રીતે આ ચૂંટણીમાં મનદુઃખ થયું હતું અને પરિણામે સ્વતંત્ર પક્ષને દેખાય છે.
ફરીને કટોકટીમાંથી પસાર થવું પડયું હતું. વિધાન - ૧૭ની સામાન્ય ચૂંટણીઓના પરિણામે સભાની ચાલુ બેઠકમાં છેવટે વાડીભાઈએ સ્વતંત્ર ગુજરાતમાં દિપક્ષ-પ્રથાને પ્રારંભ થયો હતો પક્ષનો ત્યાગ કર્યો છે તથા અપક્ષ ઉમેદવાર તરીકે અને આજે પણ તે પ્રથા મૂળભૂત રીતે ચાલુ રહેવા વિધાનસભામાં બેસવાનું શરૂ કર્યું છે. તેમની સાથે પામી છે. પરંતુ ગત એક વર્ષ દરમિયાન જમાલપુર મત વિભાગમાંથી ચૂંટાઈ આવેલા ગુજરાતના પક્ષીય રાજકારણ સામે દેશભરના રાજ- કુંદીવાળા પણ સ્વતંત્ર પક્ષમાંથી ખસ્યા છે. કારણની માફક જે પ્રશ્નો ખડા થયા છે તેના પરિણામે વાડીભાઈના જવાની સાથે વડોદરાની સહકારી એકંદરે કોંગ્રેસ પક્ષ વધારે બળવત્તર બનીને બહાર બેન્કના વડા પ્રભુદાસ પટેલ સ્વતંત્ર પક્ષમાંથી નીકળી આવ્યો છે. આ પરિસ્થિતિનો યશ મોટે ભાગે ગયા છે અને એ રીતે પણ પક્ષને ફટકે પડવ્યો છે. રાજ્યના પંતપ્રધાન હિતેન્દ્ર દેસાઈને જાય છે તેમાં ૫ક્ષીય રાજકારણના આ વિકાસની સાથે શંકા નથી.
આર્થિક ક્ષેત્રે પણ ગુજરાત રાજ્ય કંઈક સ્થિર ફેબ્રુઆરીથી ઓગસ્ટ (૧૯૬૭) સુધીના ગાળામાં કહી શકાય-બીજા રાજ્યોની સરખામણીમાં, તેવી પક્ષપલટાને પવન સારાયે દેશમાં ફૂંકાયેલા અને સ્થિતિમાં જણાય છે. આજે ગુજરાત રાજ્ય માથા ગુજરાત રાજ્યમાં પણ તેના પડઘા પડે તેવી પૂરી દીઠ ખર્ચમાં માત્ર જમ્મુ-કાશ્મીરથી બીજે નંબરે શક્યતાઓ હતી. એ જ તબકકે સૌરાષ્ટ્ર યુનિવર્સિટીના આવે છે આ ખર્ચ રૂા. ૪૧૫ર જેટલું ગુજરાતમાં છે. પ્રશ્ન કોગ્રેસ પક્ષમાં વિસંવાદ ઊભો કર્યો હતો અને ૧૯૬૬-૬૭ માં તે રૂા. ૨૮ હતું; ૬૭-૬૮ માં રૂા. ૩૫ ભાવનગરના ધારાસભ્ય પક્ષ છોડી ગયા હતા આ જેટલું થવા પામ્યું હતું. આ દષ્ટિએ જોતાં ૧૯૬૬
[ બુદ્ધિપ્રકાશ, માર્ચ ૧૮
