Atmanand Prakash Pustak 045 Ank 07

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 7

નયચક્રને સંક્ષિપ્ત પરિચય.
6
૧૧૩
એક તો આ ગ્રંથ એની અંદર આવતી અનેકાનેક સ્વપર સમયના શાસ્ત્રોનું દહન કરીને ચઢી અતિકિસ્તત ચર્ચાએથી સ્વયં જ ગમગહન છે. તેમાં વળી આ ભાષ્યની ૨ મિન ઊમેરે થવાથી ગ્રંથની ગહનતા-કિલષ્ટતા વિષે કંઈ પૂછવાનું જ નથી. તેમ છતાં કેટલીક વાર એમ પણ હોય છે કે ટીકાકારની વ્યાખ્યાનશેલી એવા પ્રકારની હોય છે કે એમાં પ્રત્યેક પદનો ક્રમશ: અર્થ આપવામાં આવ્યા હોય છે. સામાસિક પદેનું પૃથકકરણ કરીને પુન: સામાસિક પદે આપવામાં આવ્યાં હોય છે. મૂળના શબ્દનું વિવેચન કરીને પિતે તેના ઉપર કંઈક ચર્ચવા ઈચ્છતા હોય તો હું વિચાર્ય, અર કg, મન પરેરા , અઝમતાનુસાર: વિગેરે શબ્દથી પોતાના વિવેચનને સ્વતંત્ર ઉપક્રમ કરવામાં આવ્યો હોય છે, તેમ જ
ચઢમતિ , અથ શતમુરે વિગેરે શબ્દોથી પોતાના સ્વતંત્ર વિવેચનને અંત પણ સૂચિત કરવામાં આવ્યો હોય છે – આવી આવી જે સુગમ સામગ્રી હોય તો કદાચિત્ લુપ્ત થઈ ગયેલા મૂળને પણ ટીકાના આધારે ઉદ્ધાર, ભલે સર્વાશે નહિ, તે પણ, મહદંશે અવશ્ય કરી શકાય છે. અને એ ઘણીખરી રીતે અખંડ અને સાચે પણ હોય છે. આમ ટીકાના આધારે ગ્રંથનો પણ ઉદ્ધાર થઈ જાય છે, અને મૂળગ્રંથનો ઉદ્ધાર થવાથી ટીકાને પણ ચગ્ય અભ્યાસી સરળતાથી સમજી શકે છે.
પરંતુ પ્રસ્તુત ટીકામાં બહુધા ભિન્ન સ્થિતિ છે. ઘણું જ સ્થળેએ ટીકાકાર મૂળના પાઠને સ્થાપ્તિ થાવ થી જ આપી દે છે. અત્યારિ-ચાવ થી નિર્દિષ્ટ વચલા ભાગમાં આવતા જરૂરી જરૂરી શદને જ કેટલીક વાર અર્થ આપે છે. કેટલીક વાર તો વળી ભાવાર્થ જ આપી દે છે. કેટલીક વાર તે ત્યાં વાવ નિર્દિષ્ટ ભાગને ભાવાર્થ અવતરણિકામાં આવી જતો હોવાથી કંઈ વિવેચન જ કરતા નથી. કેટલીકવાર ટીકા અને મૂળ મિશ્રિત થઈ જવાથી એવાં સંકલિત થઈ જાય છે કે મૂળ ટીકામાં હોય છતાં ય તાવવું મુશ્કેલ બની જાય છે. આ હકીકતના ઉદાહરણ તરીકે નીચે પાઠ જેવા જ છે. - "अपि च 'लौकिकव्यवहारोऽपि इत्यादि यावद् व्यामोहोपनिबन्धनम्' इति ।
सातिशयबुद्धिभिरपि परीक्षकैनिरतिशय लोकप्रसिद्धयनुवर्तिभिः परात्ममतविशेषप्रतिपत्तिनिराकरणतत्त्वप्रतिपादने कार्ये इतरथा साक्षिविरहितव्यवहारवदनियतार्थेव परीक्षा स्यात् । लौकिकास्तु नित्या-ऽनित्या-ऽवक्तव्या धनेकान्तरूपमेव घटादिकमर्थमव्युत्पन्ना अपि प्रतिपद्य व्यवहरन्तो दृश्यन्ते । तदपढ्नेत ( ? )प्रवृत्तयश्चैकान्तवादाः तत्र शेषशासनेषु साध्विदं साधुत्विदमिति विचारो व्यामोहस्यैव निबन्धनं हेतुरित्यर्थः, विचारानवकाशाद् वि.
આ. શ્રી. મલવાદિએ ગ્રંથના પ્રારંભમાં જે ભૂમિકા રચેલી છે તેમાંના એક અનુપછંદાત્મક કલેકની આ ટીકા છે. ટીકાકારે આ લેકનાં વિવાદથવારો અને સારોનિવધનમ્ આ બે અનુક્રમે આદ્ય અને અંતિમ ચરણે પ્રતીકરૂપે લીધાં છે. આખો શ્લોક ઉત્તરાધ્યયન પાઇય ટીકા(પૃ. ૨) તથા પ્રવચનસારેદાર ટીકા(પૃ. ૨)માંથી નીચે મુજબ અમને ઉદ્ધરણરુપે જડી આવ્યો છે. "लौकिकव्यवहारोऽपि न यस्मिन्नवतिष्ठते । तत्र साधुत्वविज्ञानं व्यामोहोपनिबन्धनम् ॥१॥"