________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
આરાઓમાં અપૌરુષેયવાદ, પુરુષવાદ, નિયતિ વાદ, કાલવાદ, સ્વભાવવાદ, શબ્દબ્રહ્મવિવર્તવાદ, પ્રકૃતિપુરુષવાદ, ઈશ્વરવાદ, કર્મવાદ, સત્કાર્યવાદ, અસત્કાર્યવાદ, અન્યાતિવાદ, ક્ષણિકવાદ, વિજ્ઞાનવાદ, શુન્યવાદ વિગેરે તે તે દર્શનના પ્રાણભૂત મંતવ્યનું ઘણું જ વિસ્તારથી નિરૂપણ કરીને તે તે આરાઓને શાસ્ત્રોકત ક્યા કયા નયમાં અંતર્ભાવ થાય છે એનું વર્ણન દરેક આરાઓમાં આપેલું છે. ૧ વિધિ વિગેરે આરાઓને જેમાં જેમાં અંતર્ભાવ થાય છે તે નય ક્રમશ: નીચે મુજબ છે.
૧ વ્યવહારનય, ૨ સંગ્રહનય, ૩ સંગ્રહનય, ૪ સંગ્રહનય, પ નૈગમય, ૬ નૈગમય, ૭ જુસૂત્રનય, ૮ શબ્દનય, ૯ શબ્દનય, ૧૦ સમભિરૂઢનય, ૧૧ એવંભૂતનય, ૧૨ એવંભૂતનય.
નગમ વિગેરે ના અવાંતર અનેક ભેદ પડતા હોઈ એક નયમાં અનેક આરાઓને અંતભાવ થઈ શકે છે એનું સોપનિક વર્ણન તે તે સ્થળે ગ્રંથકારે આપ્યું છે.
પ્રસ્તુત ગ્રંથની “નયચક” તથા “દ્વાદશારયચક” આમ બંને નામથી પ્રસિદ્ધિ છે. વસ્તુ તત્વ એક જ હોવા છતાં યે કેટલાકનું “નયચક્ર” નામ બોલવા-લખવા તરફ વધારે વલણ છે તે કેટલાકનું “હાદશાનયચક્ર” નામ તરફ અધિક વલણ છે. ટીકાકારે એકાદ બે અપવાદ સિવાય સર્વત્ર નયચક નામનો નિર્દેશ કર્યો છે. ટીકાંતર્ગત પ્રતીકના આધારે મૂળકારે પણ “નયચક્ર” નામને જ ઉલ્લેખ કર્યો હોય એમ લાગે છે. છતાં પણ “દ્વાદશારાયચક ” મૂળ નામ હોય અને “નયચક્ર” એવું સંક્ષિપ્ત નામ વ્યવહાર કર્યો માટે હોય એ કપના પણ કાઢી નાખવા જેવી નથી. કારણ કે “ગ્રંથના બાર આરા છે.” એટલું સ્વરૂપ જણાવવામાં જ
દ્વાદશાર” વિશેષણની સમાપ્તિ થઈ જતી નથી, એની પાછળ તે એક વિશિષ્ટ ઐતિહાસિક હકીક્ત રહેલી છે અને તે એ કે પહેલાં નયચક નામનું સાતસો આરાનું સરેરાતા - રચવ અધ્યયને પૂર્વમાં પૂર્વગતશ્રુતમાં હતું. તેના ઉપરથી સંક્ષિપ્ત કરીને આ બાર આરાનું નયચક રચવામાં આવ્યું છે. તેથી સરતાનાવથી ભેદ બતાવવા માટે દ્વારાાનથ. નામની પણ ઉપયોગિતા અને આવશ્યકતા હોઈ શકે.
સપ્તશતારનયચક ઉપરથી આ દ્વાદશાનિયચક્રને ઉદ્ધાર કરવામાં આવ્યું છે. એ હકીક્તને જણાવતો એક વિશિષ્ટ ઉલ્લેખ નયચકટીકામાં જ પ્રાંત ભાગે નીચે મુજબ છે. ___ अधुना तु शास्त्रप्रयोजनमुच्यते-सत्सु अपि पूर्वाचार्यविरचितेषु सन्मति-नयावतारादिषु नयशास्त्रेषु अर्हत्प्रणीतनैगमादिप्रत्यकशतसंख्यप्रभेदात्मकसप्तशतारनयचक्राध्ययनानसारिषु तस्मिंश्च आर्षे 'सप्तशतारनयचक्राध्ययने च सत्यपि द्वादशारनयचक्रोद्धा(ख)टनं विस्तरग्रन्थभीरून् संक्षेपाभिवाञ्छिनः शिक्षकजना[न] नुग्रहीतुं 'कथं नाम अल्पीयसा कालेन नयचक्रमधीयेरन् इमे सम्यग्दृष्टयः' इत्यनयाऽनुकम्पया संक्षिप्तग्रन्थं बह्वर्थमिदं नयचक्रशास्त्रं श्रीमच्छ्वेतपटमल्लवादिक्षमाश्रमणेन विहितं स्वनीतिपराक्रमविजिताशेषप्रवादिવિનિપુરાવાના છે
[ વિ. ૩૮૭] ૧ સપ્તશતાનિયા થથન કદાચ પૂર્વગતશ્રુતમાં ન હોય, પણ ભગવાન પૂર્વધરેએ આવા કોઈ સ્વતંત્ર જ અધ્યયનની રચના કરી હોય એ સંભાવનાને પણ અવકાશ છે.
For Private And Personal Use Only
