________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
=
=
નયચક્રને સંક્ષિપ્ત પરિચય
૧૨૩
મા વર્તમાને તક નિયમમાં પ્રથમપુરા..... જગાણારિતુદાન રામવિધિમ રવા पा०४१६]
ઉપરના ઉલ્લેખથી સ્પષ્ટ દેખાય છે કે ચાર ચાર અને એક માર્ગ એમ ત્રણ માર્ગોની કલપના ગ્રંથકારને અભીષ્ટ જ છે.
ત્રણ માર્ગોની યોજના કરવાનું કારણ ગ્રંથનું આંતરિક સ્વરૂપ છે. વિધિ ૨ વિધિવિધિ ૨ વિગેરે બારે નયે શુદ્ધ પદ નથી. શુદ્ધ પદો તે વિધિ અને નિયમ આ બે જ છે. આ બંનેના ભાંગાઓ પાડવાથી બાર ના થાય છે. તેમાં આદિના ચાર વિધિના ભંગ છે. મધ્યના ચાર વિધિ-નિયમના ભાંગાએ છે. અંતિમ ચાર નિયમના ભાંગા છે. આ વાત ગ્રંથકારે પોતે જ નીચે મુજબ જણાવી છે. .
" तत्र विधिभङ्गाश्चत्वार आद्याः । उभयभङ्गा मध्यमाश्चत्वारः। नियमभङ्गाश्चत्वारः पाश्चात्याः યથાસંહિયં નિત્યપ્રતિજ્ઞા જ નિયાનિત્યપ્રતિજ્ઞા જ નિત્યપ્રતિજ્ઞા ક” [પા ક૬૮]
આ પ્રકારના આર્થિક સ્વરૂપને ખ્યાલમાં રાખીને ગ્રંથકારે ત્રણ ભાગોની યોજના કરી છે. આ ત્રણે ભાગોના સજનથી આખી નેમિ તૈયાર થઈ જાય છે. આ રીતે પ્રસ્તુત ગ્રંથના ચક્ર” નામની ક૯૫ના બરાબર સંગત અને પૂર્ણ થાય છે.
મને આશા છે કે “નયચકના વિભાગોની વેજના કરનાર કુશળ શિપિની શિલ્પકલ્પના આપણને આનંદ રોમાંચિત અને આશ્ચર્યચકિત કરી નાખે એવી છે” એમ જે મેં પહેલાં જણાવ્યું હતું તેમાં હવે કોઈને અતિશયેક્તિ નહિ લાગે. - પરંતુ એક સત્ય વાત પ્રગટ કરી દેવા ઈચ્છું છું કે ઉપર મેં નેમિના સંબંધમાં જે વિચારો વ્યક્ત કર્યા છે તે પ્રથમશ્ચ મા નેમિત્યિર્થ: આ વાક્યના આધારે જ કર્યા છે. કેશમાં માગ શબ્દનો નેમિ અર્થ હજુ સુધી મારા જેવા-જાણવામાં આવ્યા નથી. તેમ છતાંય ટીકાકારે જે માર્ગ શબ્દને નેમિ એવો અર્થ કર્યો છે તે ખોટો માનવાનું મારી પાસે કંઈ જ કારણ નથી. એમ જે જોઈએ તો હું શબ્દનો અર્થ પણ કેશમાં “નાભિ ” એ મળતો નથી. છતાંય પ્રસ્તુતમાં તુવ શબ્દને તામિ અર્થ સોએ સો ટકા સત્ય જ છે. એમાં વિવાદને કંઈ સ્થાન જ નથી.
ઉપર ચક્ર નામને અનુસરતા વિભાગે આવ્યા. પણ હવે બીજી રીતના વિભાગો જોઈએ. ૧ દ્રવ્યાસ્તિક, અને ૨ પર્યાયૉસ્તિક આ બે નાના મૂળ પ્રકાર છે. બાકીના બધા આના જ ભેદપ્રભેદે છે. જેમ નૈગમાદિ ત્રણ નયે દ્રવ્યાર્થિકના અને ઋજુસૂત્રાદિ ચાર ના પર્યાયાર્થિકના ભેદ છે તે જ પ્રમાણે 1 વિધિ વિગેરે શરૂઆતના છ નો દ્રવ્યાસ્તિકના ભેદે છે અને ૭ રૂમમા વિગેરે પાછલા છ ના પર્યાયસ્તિકના ભેદે છે. આ વાત રતિ પો
સ્તિક કાવત: [ Gn. ૨૮૬] વિગેરે શબ્દથી ગ્રંથકારે જાતે જ સ્પષ્ટ જણાવી છે.
જે કે બીજા જયનિરૂપક શાસ્ત્રોની જેમ આમાં નિગમાદિ નનું સ્વતંત્ર નિરૂપણ નથી તે પણ એ નાની સાથે આમાં ગાઢ સંબંધ તે રહે છે જ. ૧ વિધિ ૨, વિધિવિધિ વિગેરે
For Private And Personal Use Only
