________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નયચક્રને સક્ષિપ્ત પરિચય
षूणां परार्पणलक्षणसंश्रयगुणाधारः परमेश्वरः स्याद्वादः तत्संश्रयेणैव स्ववृत्तिलाभात् तदसंश्रये परस्पर कार्यविलोपात् स्वयं विनाशाच्च तेषाम् ।...... लोकस्य नाथत इति लोकनाथः स्याद्वादः । कस्मात् ? सहीतोऽमुतो विलुप्यमानस्य एकान्तवादिभिर्लोकतत्त्वस्य लोकसाરક્ષ્ય સભ્ય યુરોનAT ત્રાતા...[વા. ૧૨-૨]
'
• સન્દેયં....સર્વવાનાથાનેજાતવાનાથયાં તે વા....... . अनेकान्तवादो हि वादनायकः
सर्ववादविरोधाऽविरोधयोर्निग्रहानुग्रहसमर्थत्वात् अर (रि) विजिगीष्वादीनामिवोदासीननृपः ।... ....... सदसद्वाद्युभयोपनीत हेतुसामर्थ्यादेव अनेकान्तसिद्धिः...तस्मात् परित्यक्त पक्षरागैरनभिनिविष्टैरात्मद्दितगवेषिभिः कुशलैरन्यथा हितप्राप्त्यसम्भवादाश्रयणीय इति परिच्छिद्य अयमाराજ્યા(ધ્વઃ) રાળ = [પા.૨૬૪]
૧૧
" स्याद्वादो हि वादानामीष्टे निग्रहानुग्रहसमर्थत्वात् तस्मिँश्च एकत्वादयो भवन्त एव एकान्तग्राहनिषेधेन निगृह्यन्ते अनुगृह्यन्ते वा ( चा ) नेकान्तप्रतिपादनात् "
ઉપરના ગ્રંથના ભાવાર્થ એ છે કે વાદિએ! રાજાએ જેમ બીજા શત્રુએ બળવાન હાય ત્યારે સંધિ વિગેરે છ ગુણે પૈકી સશ્રય ગુણના આશ્રય લે તેા જ ટકી શકે છે, નહિતર તેમને વિનાશ થઈ જાય છે તેમ સ્વસ્વ અર્થનુ સખલ પ્રમાણેાથી પ્રતિપાદન કરનારા પરસ્પર વિરુદ્ધ વાદિએ જગતમાં હોવાને લીધે જો તમે વાઇપરમેશ્વર સ્યાદ્વાદના આશ્રય લેશે તે જ તમારું અસ્તિત્વ ટકી રહેશે, નહિતર તમારા વિનાશ જ થઇ જશે. એ લેાકના રક્ષણુહાર છે. આત્મ હિતેચ્છુઓએ એ જ આરાધનીય છે અને એ જ શરણીય છે. જેમ રાજા ભીમ અનેકાંત ગુણાથી વિધિઓના નિગ્રહ અને અવિધિ ઉપર અનુગ્રહ કરે છે, તેમ જગતના નાના પ્રકારના વાદો એકાંતગ્રાહ પકડી રાખે તેા આ સ્યાદ્વાદ નૃપતિ તેમના નિગ્રહ કરે છે અને એકાંત ગ્રહના ત્યાગ કરે તે તેમના ઉપર અનુગ્રડુ કરે છે.
આ ખારે આરામનું વન પૂરું થયા પછી તેમને રહેવાનું તુખ આવે છે. આ ટુંબનું નામ સ્યાદ્વાદનુ ખ છે. તુંબ એટલે નાભિ. જેમ નાભિ વિના આરા ચક્રમાં ટકી શકતા નથી તેમ સ્યાદ્વાદરૂપી તુળમાં પ્રતિષ્ઠિત થયા સિવાય વિધિ ? વિધિવિધિ વિગેરે અભિપ્રાયરૂપ આરાઓ પણ ટકી શકતા નથી. એ વસ્તુનું આ તેરમા તુમ વિભાગમાં વિસ્તારથી સમાલોચનાપૂર્વક સમ ન કરવામાં આવ્યુ છે. ગ્રંથકારે આ વાતને નીચેના શબ્દોમા જણાવી છે.
... जिनवचनस्य अनुगमाद् द्वादशानामराणाम् अशेषशेष ( अशेष ) शासन संग्राहिणामित्थं तुम्बक्रिया स्याद्वादनाभिकरणम् तत्प्रतिबद्ध सर्वारावस्थानाद् अतोऽन्यथा विशरणात् । यथोक्तम्
" जम्मि कुलं आयत्तं तं पुरिसं आयरेण रक्खाहिं ।
ળ ૬ તુંવમ્મિ વિનટે અથા સારબં(૫) હાંતિ || ૨ || ” કૃતિ [ ૪૬૮ ]
For Private And Personal Use Only
ઉપર મુજબ ચક્રના અંગભૂત આરા અને તુખને ા આપણે જોઇ ગયા. પણ હજુ ચક્રની કલ્પના પૂર્ણ ન થઈ કહેવાય. ચક્રમાં એક-બીન્ન આરાઓ વચ્ચે ભાગરૂપ પરસ્પર તર હાય છે. જો એક-બીજા આરા વચ્ચે એવું અંતર ન હાય તા એ ચક્ર જ ન કહેવાય.
