________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નયચાને સંક્ષિપ્ત પરિચય
૧૨૯
પ્રશસ્તમતિને અનેક વાર નામ લેખ વૈશેષિકદર્શન સંબંધી ચર્ચામાં આવે છે. પ્રશસ્તમતિને ઉલ્લેખ બીજા પણ પ્રાચીન ગ્રંથમાં આવે છે. પ્રશસ્તમતિ ગ્રંથ વૈશેષિકદર્શન ઉપરની કોઈ વ્યાખ્યા હશે એમ લાગે છે. ભાગ્યકાર પ્રશસ્તપાદ અને પ્રશસ્તમતિ ભિન્ન છે.
શ્રી સિદ્ધસેન આચાર્યના નામે કેટલાક ઉલેખ પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં આવે છે કે જે આ. શ્રીસિદ્ધસેન દિવાકરને ઉપલભ્યમાન ગ્રંથોમાં મળતા નથી. આ સિદ્ધસેનસૂરિ શ્રીસિદ્ધસેનદિવાકર જ સંભવતા હોવા જોઈએ. એ ઉલ્લેખ જોવા જેવા છે.
तथा च आचार्यसिद्धसेन आह“વઝ g ચર્ચ, ચમત નાના)મિધાનં તત્ત ” [f૦ ૨૭૭]
“ अस्ति-भवति-विद्यति-पद्यति-वर्ततयः सत्रिपातषष्ठाः सत्तार्था इत्यविशेषेणोक्तत्वात् હિરેનસૂરિજી ” [ ૦િ ૬૬ ]
ઉપરના વાક્યના આધારે શ્રી સિદ્ધસેન દિવાકરજીનો ગ્રંથ કર્યો હશે અને એની રચના કેવી હશે વિગેરે ગષણીય અને વિચારણીય છે.
આ ઉપરાંત પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં ના લેખ વિનાનાં તો કેટલાંયે અવતરણે છે. વાદ પણ આવા સંખ્યાબંધ છે. પણ તે તે વિષયના ગ્રંથો દુપ્રાખ્ય, કથાશેષ અથવા સર્વથા લુપ્ત થઈ ગયા હોઈ તે સંબંધમાં કંઈ પણ કહેવું-ક૯૫વું કઠિન છે.
સાંખ્યના સંબંધમાં જ એવાં બે સ્થળો જોવામાં આવે છે. એક ઉદ્ભૂત વચન આર્યા છંદનું જ છે, પણ તે ઈશ્વર કૃષ્ણની સાંખ્ય સતિમાં મળતું નથી. એકની તો અવતરણિકા પણ આ જાતની છે.
तथे(2)तदर्थसम्बन्धिनी व्याख्यातैव द्वितीया गाथासुखं दुःखं चानुशयं च [ वारं] वारेणायं सेवते तत्र तत्र ।
विशन्ति योनि व्यतिरेकिणस्त्रयः अजस्तु जाषामतिसत्यशुद्धः ॥ १ ॥ આ ગાથા કયા પ્રકરણની હશે? આ સાંખ્યગ્રંથ પણ કર્યો હશે ? વિગેરે વિચારણીય છે. ૧. વસ્તુતઃ પૂર્વાપર સંબંધ તથા ભાષારચના વિચારતાં એમ જણાય છે કે આ ગાથા કોઈ સાંખ્ય ગ્રંથની નહિ, પણ કોઈ વૈદિક ગ્રંથની હશે. અને તેમાં પણ કોઈ ઉપનિષદની અને ખાસ કરીને “વેતાશ્વતર ઉપનિષદની હશે. પૂર્વાપર મેળવતાં મંથકારે અહીં ત્રણ છેદે ઉધૃત કર્યો છે, કે જે નીચે પ્રમાણે છે –
अजामेकां लोहित-कृष्ण-शुक्लां बह्वीः प्रजाः सृजमानां सरूपाः । ગનો ક્રો ગુમાળોડનુતે ગાઢ્યના મુવતમામગોડઃ I [ તા. ૪-૧-૧] सुखं दुःखं चानुशयं च [वारं ] वारेणायं सेवते तत्र तत्र । विशन्ति योनि व्यतिरेकिणस्त्रयः अजस्तु जायामतिसत्यशुद्धः ॥ २ ॥ उभा सखाया सयुजा सुपर्णो समानं वृक्षं परिषस्वजाते। તયઃ પિપૂરું સ્વાદરચનશ્ચનનોમિજાતિ રે [કતા ૦ ૪-૧-] –આ ઉદ્ભૂત ત્રણ ગાથાઓમાં બીજા અંકની ગાથાને સ્પષ્ટાર્થ માનીને આથીજ તતતવધિની.
For Private And Personal Use Only
